Foreign Affairs

Tác giả: Kristine Lee

Dịch giả: Mai V. Phạm

16-9-2019

Khi Mỹ lùi lại, Trung Quốc sẽ nắm quyền

Trong nhiều năm qua, cuộc họp thường niên của Đại hội đồng Liên Hiệp quốc vào tháng 9 là tâm điểm nổi bật vai trò lãnh đạo toàn cầu của Mỹ. Ví dụ, chính quyền của Tổng thống Barack Obama đã sử dụng dịp này để kêu gọi cộng đồng quốc tế quan tâm tới các vấn đề biến đổi khí hậu và tái định cư cho người tị nạn.

Nhưng khi các tổng thống và thủ tướng tập trung tại New York bắt đầu từ tuần này, họ sẽ tập trung dưới sự hướng dẫn của một tổ chức đang trải qua một sự chuyển đổi to lớn. Mỹ đã từ bỏ vai trò lãnh đạo và Trung Quốc đang sẵn sàng nắm lấy nó.

Háo hức để mở rộng tầm ảnh hưởng của mình trên chính trường thế giới, nhằm phục vụ lợi ích quốc gia, Trung Quốc đã tập trung các nguồn lực đáng kể đằng sau nỗ lực nắm giữ vai trò lãnh đạo tại Liên Hiệp quốc như một đất nước nhanh nhẹn, năng động so với Mỹ. Chỉ trong vài năm qua, Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã bố trí các quan chức của mình để lãnh đạo 4 trong số 15 cơ quan chuyên trách của Liên Hiệp Quốc, trong khi Mỹ chỉ lãnh đạo 1 cơ quan. Trung Quốc cũng đã nâng cao hơn 20 biên bản ghi nhớ để hỗ trợ chiến lược ​​‘Vành đai và Con đường’ và huy động một tập đoàn các quốc gia có chủ ý, nhằm giảm bớt chỉ trích quốc tế về việc đàn áp người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương.

Mỹ đã phản ứng sự bành trướng của Trung Quốc chậm rãi, một phần vì Washington đã đang bận rộn tính toán lại mối quan hệ với Liên Hiệp quốc. Chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã có nhiều đại sứ khác nhau tại Liên Hiệp quốc trong một thời gian ngắn, trong khi đơn phương rút Mỹ ra khỏi một số cơ quan của Liên Hiệp quốc và bác bỏ các tổ chức đa phương.

Tuy nhiên, với việc Trung Quốc đang tìm cách lèo lái Liên Hiệp quốc ra khỏi các nguyên tắc nền tảng, Mỹ không nên ngồi yên. Một Liên Hiệp quốc do Trung Quốc thống trị sẽ chỉ dẫn đến sự xói mòn liên tục của các giá trị và lợi ích của Mỹ trong các vấn đề từ không phổ biến vũ khí hạt nhân đến phát triển bền vững. Nếu chính quyền Trump nghiêm túc trong việc cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc, Mỹ sẽ phải đẩy mạnh vai trò của mình ở tổ chức có tầm quan trọng tối cao này.

Trong nhiều thập kỷ, vai trò của Trung Quốc tại Liên Hiệp quốc chủ yếu là một trong những kẻ phá hoại. Thông qua Liên Hiệp quốc, Bắc Kinh chủ yếu nhắm vào các nỗ lực của Mỹ và các cường quốc dân chủ khác để áp đặt một tầm nhìn tự do lên thế giới. Đặng Tiểu Bình, cựu lãnh đạo của Trung Quốc, đã lên tiếng về những nỗ lực này trong một phát biểu năm 1974 tại Đại hội đồng Liên Hiệp quốc. Ông ta đã tố cáo “sự theo đuổi kiêu ngạo quyền bá chủ thế giới” của Mỹ và bày tỏ thái độ chống lại sự thiết lập “phạm vi ảnh hưởng của bất kỳ quốc gia nào”.

Nhưng khi sức mạnh và tầm ảnh hưởng của Trung Quốc tăng lên, cách tiếp cận của nó đối với các tổ chức quốc tế tiến triển đáng kể. Hiện tại, dưới thời Tập Cận Bình, Trung Quốc đã từ bỏ thế phòng ngự từng xác định vai trò của họ tại Liên Hiệp quốc. Trong một bài phát biểu năm ngoái, ông Tập đã kêu gọi Trung Quốc “tham gia tích cực vai trò lãnh đạo cải cách hệ thống chính trị toàn cầu”.

Trung Quốc đang tăng cường vai trò lãnh đạo ở Liên Hiệp quốc tại thời điểm mà Mỹ giảm bớt vai trò toàn cầu. Ví dụ, vào năm 2011, Mỹ đã cắt 80 triệu Mỹ kim tài trợ hàng năm cho Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hiệp quốc (UNESCO) – khoảng 22% trong toàn bộ ngân sách của Mỹ. Trung Quốc đã chạy đua để lấp đầy khoảng trống này, cam kết hỗ trợ hàng triệu Mỹ kim cho các chương trình giáo dục. Bắc Kinh đã tăng cường đóng góp cho Liên Hiệp quốc gấp 5 lần trong thập kỷ qua, tự quảng cáo trong các chương trình do nhà nước bảo trợ như là “nhà vô địch của chủ nghĩa đa phương”.

Đầu tư mạnh mẽ của Trung Quốc tại Liên Hiệp quốc đã mang lại cho nước này một số lợi ích mà Bắc Kinh có thể sử dụng để bảo vệ mình khỏi những chỉ trích về chính sách ở Tân Cương và Tây Tạng, và để cô lập Đài Loan. Nhưng ĐCS Trung Quốc đã đề ra một chương trình nghị sự tham vọng hơn, bảo vệ lãnh đạo chuyên chế tại Venezuela, Syria và thúc đẩy quan điểm tôn trọng “chủ quyền” cho phép chính quyền từ chối các yêu sách của cá nhân và thiểu số, nhân danh an ninh trong nước. Trung Quốc đã sử dụng Hội đồng Nhân quyền của Liên Hiệp quốc để từ chối và bác bỏ khái niệm về các giá trị phổ quát, lập luận rằng “mỗi quốc gia có thể chọn mô hình bảo vệ nhân quyền của riêng mình tùy theo hoàn cảnh quốc gia”. Một cách ngắn gọn, Bắc Kinh đang sử dụng Liên Hiệp quốc như một nền tảng để hợp thức hóa hình thức cai trị độc tài chuyên chế.

NHÂN LỰC LÀ CHÍNH SÁCH

Trung Quốc không chỉ đóng góp vật chất cho Liên Hiệp quốc trong những năm gần đây. Trung Quốc đã thực hiện một nỗ lực có hệ thống để lấp kín các chức vụ lãnh đạo của Liên Hiệp quốc bằng các quan chức của đảng Cộng sản. Công dân Trung Quốc hiện đang nắm vai trò lãnh đạo hơn một phần tư tại các Cơ quan chuyên môn của Liên hợp quốc, bao gồm Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp, Liên minh Viễn thông Quốc tế, Cục Hàng không Dân dụng Quốc tế và Tổ chức Phát triển Công nghiệp. Và chính phủ Trung Quốc tiếp tục tuyển dụng ngày càng nhiều công chức có khả năng, năng lực cao để làm việc tại Liên Hiệp quốc.

Để đổi lấy tiền của, chuyên môn và nhân sự mà Trung Quốc cung cấp, Trung Quốc tìm kiếm sự ủng hộ của Liên Hiệp quốc cho các ​​chính sách đối ngoại của mình, đặc biệt là chiến lược Vành đai và Con đường. Được xem là chiến lược dấu ấn của Tập Cận Bình, Vành đai và Con đường đã giành được nhiều khen ngợi vì đã giúp cung cấp cơ sở hạ tầng cần thiết cho các nước đang phát triển, nhưng cũng bị chỉ trích đáng kể vì không đạt được các tiêu chuẩn quốc tế về khả năng tài chính, bảo vệ môi trường, và quyền lao động.

Bắc Kinh đã sử dụng Liên Hiệp quốc để củng cố tính chính danh và ủng hộ quốc tế cho chiến lược Vành đai và Con đường. Trung Quốc đã cố gắng làm cho Vành đai và Con đường giống với Dự án 2030 vì sự Phát Triển Bền Vững của Liên Hiệp quốc (2030 Agenda for Sustainable Development), trong đó tập trung vào giảm nghèo và ổn định môi trường. Liu Zhenmin, cựu Ngoại trưởng Trung Quốc và hiện là Tổng thư ký về các vấn đề kinh tế và xã hội tại Liên Hiệp quốc, nói, Vành đai và Con đường phục vụ “các mục đích và nguyên tắc của Hiến chương Liên Hiệp quốc”. Ngay cả Tổng thư ký LHQ António Guterres cũng đã khuyến khích các lợi ích của chiến lược này ​​khi Liên Hiệp quốc bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ, nhưng không quan tâm đến những rủi ro và hạn chế của chiến lược này.

GIÀNH LẠI THẨM QUYỀN

Bất chấp những nỗ lực của Trung Quốc, nhiều quốc gia thành viên Liên Hiệp quốc vẫn hoài nghi về sự lãnh đạo của Bắc Kinh trong các vấn đề toàn cầu. Một cuộc thăm dò gần đây của Pew Research cho thấy, chỉ 19% số người được hỏi bày tỏ thích Trung Quốc hơn là Mỹ dẫn đầu thế giới. Nhưng một tương lai được định hình bởi các giá trị và lợi ích của ĐCS Trung Quốc đang đến rất nhanh, và cơ hội để nắm bắt nó là ngay bây giờ.

Mỹ nên ngăn chặn các nỗ lực của Trung Quốc nhằm phá hoại các giá trị tự do trong Liên Hiệp quốc, đặc biệt là xung quanh các vấn đề bảo vệ nhân quyền. Cùng với các quốc gia đồng minh, Mỹ nên tập trung ngăn chặn Trung Quốc thêm vào các thuật ngữ có tính tư tưởng, có vẻ vô hại, vào các tài liệu của Liên Hiệp quốc. Ví dụ như “hợp tác đôi bên cùng có lợi”, “cộng đồng của một tương lai chung cho nhân loại”, “dân chủ hóa của các mối quan hệ quốc tế”. Các thuật ngữ như thế cố tình làm suy giảm sự đồng thuận về quyền con người và các quan chức Mỹ nên phổ biến một tài liệu tham khảo công khai cho công chúng, giải thích rõ các thuật ngữ này được Trung Quốc sử dụng nhằm gia tăng lợi ích bằng cái giá của các nguyên tắc và chuẩn mực dân chủ.

Đồng thời, Mỹ nên kêu gọi lãnh đạo Liên Hiệp quốc, bao gồm cả tổng thư ký Liên Hiệp quốc, lên tiếng mạnh mẽ hơn chống lại các vi phạm nhân quyền nghiêm trọng nhất của Trung Quốc. Michelle Bachelet, ủy viên cao cấp về nhân quyền của Liên Hiệp quốc, đã làm gương bằng cách công khai chỉ trích Trung Quốc với “các cáo buộc đáng lo ngại liên quan đến các vụ bắt bớ tùy tiện và có quy mô lớn đối với người Duy Ngô Nhĩ”.

Về lâu dài, để khống chế các giá trị phi tự do tại Liên Hiệp quốc đòi hỏi sự tham gia thường trực của Mỹ. Đơn phương rút khỏi các cơ quan quan trọng, như UNESCO và Hội đồng Nhân quyền, Mỹ chỉ nhường lại tầm ảnh hưởng cho Trung Quốc. Thay vào đó, Mỹ nên sử dụng ảnh hưởng của mình để định hướng cho các cơ quan của Liên Hiệp quốc, hoặc ít nhất, tránh để những khoảng trống quyền lực cho Trung Quốc lấp đầy. Xét cho cùng, Trung Quốc vẫn thua Mỹ với tư cách là nước đóng góp tài chính lớn nhất cho toàn bộ hệ thống của Liên Hiệp quốc.

Tuy nhiên, Mỹ đang tụt lại phía sau trong việc đóng góp nhân sự cho Liên Hiệp quốc, và họ nên cố gắng khắc phục điều này bằng cách giải quyết các rào cản gia nhập cho các ứng cử viên Mỹ. Người Mỹ thường thiếu trình độ ngoại ngữ hoặc bị cản trở bởi các quy trình tuyển dụng phức tạp. Bộ Ngoại giao có thể trợ giúp bằng cách thành lập các chương trình cho viên chức cấp trung và khởi đầu kết hợp với các công việc xoay vòng tại Liên Hiệp quốc và bằng cách cung cấp các khóa học chuyên sâu về ngôn ngữ cho những người tham gia các chương trình này.

Tất cả các cường quốc đều tìm cách thúc đẩy lợi ích của họ trong các tổ chức quốc tế. Tổng thống Trump đã nói với Đại hội đồng Liên Hiệp quốc năm 2017: “Tôi sẽ luôn đặt nước Mỹ lên trên hết, giống như bạn, với tư cách là nhà lãnh đạo quốc gia của bạn, sẽ luôn luôn và nên luôn luôn đặt các quốc gia của bạn lên hàng đầu”. Nhưng sự theo đuổi các lợi ích cốt lõi của Trung Quốc tại Liên Hiệp quốc là nguy hiểm, bởi vì trong số những lợi ích đó là mục tiêu chính trị hẹp hòi nhằm bảo vệ quyền lực của một cơ quan duy nhất: Đảng Cộng Sản Trung Quốc.

Nếu Bắc Kinh thành công thay đổi Liên Hiệp quốc theo mục đích của mình, Trung Quốc sẽ không trở nên như phần còn lại của thế giới, mà phần còn lại của thế giới sẽ trở nên giống Trung Quốc hơn [về mặt độc tài chuyên chế].