Hải Vân, tổng hợp
12-5-2022
Tại Hoa Kỳ, mọi con mắt đều đổ dồn về Tòa án Tối cao. Định chế này đã trở thành tâm điểm của một cuộc tranh luận gay gắt về chính trị, pháp lý và xã hội kể từ khi được trang Politico công bố, hôm thứ Hai, ngày 2 tháng 5, về dự thảo phán quyết của cơ quan tư pháp cao nhất của Mỹ có thể lật ngược vụ án nổi tiếng Roe v. Wade năm 1973, bảo vệ quyền của phụ nữ Mỹ được chấm dứt thai kỳ.
Phán quyết Roe v. Wade được coi là bước tiến mang tính lịch sử của Tòa án Tối cao, có 7/9 thẩm phán đã bỏ phiếu ủng hộ văn bản luật này. Tất cả họ đều là nam giới. Bằng quyết định này, các thẩm phán đề cao quyền của phụ nữ được lựa chọn có con hay không, hay nói cách khác là tự nguyện chấm dứt thai kỳ (phá thai) nếu họ muốn.
Quyết định này không cho phép các tiểu bang cấm phá thai trước khi kết thúc ba tháng đầu của thai kỳ, do đó đã chấm dứt động thái chính trị này. Một phong trào “ủng hộ sự sống” (“pro-life”), mạnh mẽ đã ra đời để phản ứng với mục tiêu cuối cùng là lật ngược án lệ này. Đây được coi là yếu tố quyết định cho việc chính trị hóa một bộ phận tôn giáo trong xã hội.
Các chính trị gia đảng Cộng hòa nhanh chóng hiểu được sức mạnh của lập luận chống phá thai này trong việc giành được phiếu bầu, khiến chủ đề này trở thành một vấn đề chính trị thực sự. Việc này thấy rõ hơn ở một số tiểu bang miền Nam và Trung Tây, nơi 1/4 số cử tri chủ yếu là những người da trắng theo đạo Cơ đốc, kể cả một số nhà thờ người Mỹ gốc Phi và ngày càng gia tăng, trong Giáo hội Công giáo, vốn rất có ảnh hưởng đối với những người gốc Tây Ban Nha. Lập trường chống phá thai có thể giành được nhiều cử tri nhưng cũng có tiếng nói quyết định trong các nhóm người Mỹ thiểu số.
Những người ủng hộ, cũng như chống đối phá thai đều có lý lẽ, lập luận và niềm tin của mình để đưa ra chọn lựa chống hoặc không. Tuy nhiên, nhìn nhận thực tế xã hội về những vấn đề đặt ra liên quan tới việc phá thai cho phép có một cái nhìn bao quát và thấu đáo hơn.
Cần biết rằng phá thai vẫn được thực hiện, bất chấp pháp luật quy định ra sao
Bỏ thai là một quyết định phổ biến của không ít phụ nữ. Mỗi năm, cứ trong 4 người mang thai thì có một người chọn bỏ thai. Theo số liệu của Viện Guttmacher tại các quốc gia cấm hoặc hạn chế phá thai tỷ lệ là 37/1000, còn tại các nước cho phép phá thai tỷ lệ đó là 34/1000. Rõ ràng, không có sự khác biệt đáng kể về mặt thống kê và việc phá thai vẫn tồn tại bất chấp quy định của pháp luật. Dịch vụ phá thai vẫn cần thiết và có nhiều phụ nữ thường xuyên tiếp cận.
Nhưng nếu chính quyền hạn chế khả năng tiếp cận với các phương pháp phá thai, người dân buộc phải sử dụng đến các phương pháp phá thai bí mật và không an toàn, đặc biệt là những người không có khả năng đi du lịch nước ngoài hoặc điều trị ở cơ sở tư nhân. Trong khi đây là việc hoàn toàn có thể được thực hiện bởi một chuyên gia y tế được đào tạo trong điều kiện bảo đảm vệ sinh và với thủ thuật y tế an toàn nhất hiện có.
Hình sự hóa hành vi phá thai không làm cho những biện pháp can thiệp bằng y tế này biến mất mà chỉ khiến chúng trở nên nguy hiểm hơn.
Không phải vì phụ nữ và trẻ em gái bị ngăn cản phá thai mà họ không cần đến sự can thiệp của y tế để bỏ thai nữa. Đây là lý do tại sao các nỗ lực cấm hoặc hạn chế phá thai không làm giảm số lượng người tìm đến hình thức trợ giúp này. Trên thực tế, hình sự hóa việc phá thai chính là đang ép phụ nữ chấp nhận phá thai trong điều kiện nguy hiểm.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa phá thai không an toàn là “một hành động nhằm chấm dứt thai kỳ được thực hiện bởi những người không có đủ trình độ chuyên môn hoặc diễn ra trong một môi trường không đáp ứng các tiêu chuẩn y tế tối thiểu, hoặc trong hai trường hợp này”. Ước tính rằng, 22 triệu ca phá thai không an toàn được thực hiện mỗi năm, phần lớn trong số đó ở các nước đang phát triển.
Không giống như phá thai hợp pháp được thực hiện bởi một chuyên gia y tế được đào tạo, phá thai không an toàn có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, đe dọa tính mạng của thai phụ. Đó cũng là nguyên nhân thứ ba gây tử vong cho bà mẹ trên toàn thế giới và dẫn đến 5 triệu người khuyết tật có thể phòng tránh được, theo WHO.
Hầu hết các trường hợp tử vong và thương tật do phá thai không an toàn là có thể tránh được
Tử vong do phá thai thường xảy ra ở những quốc gia hạn chế hoặc cấm hoàn toàn việc sử dụng phương pháp phá thai an toàn, vì phần lớn phụ nữ và trẻ em gái có nhu cầu phá thai do mang thai ngoài ý muốn, không thể tiếp cận nó một cách hợp pháp. Ở các quốc gia áp dụng luật hình sự để hạn chế thường đưa ra các ngoại lệ cụ thể đối việc phá thai. Những trường hợp ngoại lệ này có thể là: khi mang thai do bị hiếp dâm hoặc loạn luân, trong trường hợp thai nhi bị dị tật gây tử vong hoặc khi tính mạng hoặc sức khỏe của người mang thai bị nguy hiểm.
Thật ra, những ngoại lệ này chỉ bao gồm một phần nhỏ các ca nạo phá thai. Phần lớn phụ nữ và trẻ em gái khác bị buộc phải chấp nhận việc phá thai không an toàn và gây nguy hiểm cho sức khỏe và tính mạng của họ chỉ đơn giản là đã mang thai ngoài ý muốn. Đó, trong nhiều trường hợp, cũng là những người vốn đã bị gạt ra ngoài lề xã hội nên họ không có khả năng tiếp cận được các dịch vụ an toàn và hợp pháp ở một quốc gia khác hoặc các cơ sở cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tư nhân.
Những đối tượng này bao gồm phụ nữ và trẻ em gái có thu nhập thấp, người tị nạn và người di cư, trẻ em gái vị thành niên, đồng tính nữ, phụ nữ và trẻ em gái song tính, luyến ái, người chuyển giới hoặc những người không phù hợp với chuẩn mực giới tính của họ, cũng như phụ nữ bản địa (thổ dân) hoặc thiểu số.
WHO đã chỉ ra rằng, để ngăn ngừa thương tật và tử vong liên quan đến thai sản, một trong những bước đầu tiên mà các quốc gia phải thực hiện là bảo đảm rằng, mọi người được tiếp cận với giáo dục giới tính, các biện pháp tránh thai hiệu quả, phá thai an toàn và hợp pháp, và được điều trị kịp thời trong trường hợp có biến chứng.
Ngày càng nhiều quốc gia đang thay đổi luật để tạo điều kiện cho việc tiếp cận phá thai
Trong hơn 60 năm qua, hơn 30 quốc gia đã thay đổi luật pháp để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận phá thai. Thậm chí thừa nhận vai trò quan trọng của việc tiếp cận phá thai an toàn trong việc bảo vệ tính mạng và sức khỏe của phụ nữ. Ireland đã được thêm vào danh sách này vào ngày 25 tháng 5 năm 2018 sau khi công dân của họ bỏ phiếu áp đảo để bãi bỏ lệnh cấm phá thai gần như hoàn toàn của Hiến pháp như một phần của cuộc trưng cầu dân ý được chờ đợi từ lâu.
Trong khi nhiều quốc gia đang thay đổi luật của họ để ngăn ngừa tử vong và thương tích, những quốc gia khác, chẳng hạn như Nicaragua và El Salvador, vẫn duy trì luật phân biệt đối xử và hà khắc cấm phá thai trong hầu hết mọi trường hợp.
Trên thực tế, theo WHO, 40% tổng số phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ sống ở các quốc gia có luật phá thai cực kỳ hạn chế, hoặc ở các quốc gia nơi phá thai là hợp pháp nhưng không có và cũng không thể tiếp cận được. Ở những quốc gia này, việc phá thai bị cấm hoặc chỉ được phép trong những trường hợp rất hạn chế, hoặc nếu hợp pháp thì không thể tiếp cận được vì việc tiếp cận bị vướng phải nhiều trở ngại.
Ngay cả ở những quốc gia mà việc phá thai hợp pháp dễ tiếp cận hơn, những người mang thai muốn được hưởng lợi từ quy định cho phép phá thai, vẫn có thể gặp nhiều hạn chế và rào cản, ví dụ như chi phí, các thủ tục y tế, phỏng vấn sơ bộ hoặc phải có thời gian chờ đợi bắt buộc từ khi quyết định đến lục thủ thuật được tiến hành. WHO đã công bố hướng dẫn kỹ thuật cho các quốc gia về sự cần thiết phải xác định và loại bỏ các rào cản này. Hình sự hóa và hạn chế phá thai ngăn cản các nhân viên y tế cung cấp dịch vụ chăm sóc cơ bản cho những người có nhu cầu.
Có bằng chứng cho thấy, tỷ lệ phá thai cao hơn ở các quốc gia hạn chế việc tiếp cận các biện pháp tránh thai. Tỷ lệ phá thai thấp hơn khi mọi phụ nữ, đặc biệt là các bé gái vị thành niên được tiếp cận với các phương pháp tránh thai hiện đại, đồng thời được giáo dục toàn diện về giới tính, cũng như được tiếp cận với các dịch vụ phá thai an toàn và hợp pháp.
Hình sự hóa và hạn chế việc phá thai ngăn cản nhân viên y tế thực hiện đúng công việc và cản trở thực hiện tốt y đức.
Hình sự hóa làm cho các chuyên gia y tế mang tâm lý lo ngại, có thể họ cũng không hiểu các giới hạn của luật hoặc áp dụng các hạn chế nghiêm ngặt hơn luật yêu cầu. Thái độ này có thể được giải thích bởi nhiều lý do, bao gồm niềm tin cá nhân, định kiến về phá thai, định kiến tiêu cực về phụ nữ và trẻ em gái hoặc sợ bị truy tố hình sự. Ngoài ra, hình sự hóa phá thai cũng ngăn cản phụ nữ và trẻ em gái tìm kiếm dịch vụ chăm sóc sau phá thai vì các biến chứng do phá thai không an toàn hoặc các biến chứng liên quan đến thai nghén khác.
Phụ nữ và trẻ em gái chuyển giới không phải là những người duy nhất cần phá thai Phụ nữ và trẻ em gái chuyển giới (tức là phụ nữ và trẻ em gái được chỉ định giới tính nữ khi sinh) không phải là những người duy nhất có thể bị thuyết phục phá thai. Những người trong giới tính, nam và nam chuyển giới và những người có bản dạng giới khác, những người có thể có khả năng mang thai về mặt sinh lý, cũng có thể cần tiếp cận các dịch vụ này.
Thiếu khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc y tế là một trong những rào cản chính dẫn đến việc phá thai đối với những cá nhân và nhóm này. Hơn nữa, ngay cả những người được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc đó cũng có thể phải đối mặt với thành kiến và ý kiến thiên lệch về dịch vụ chăm sóc y tế của họ, và một số người có thể cho rằng họ không cần tiếp cận với các biện pháp tránh thai hoặc thông tin và dịch vụ liên quan đến phá thai.
Trong một số bối cảnh, 28% người chuyển giới và không phù hợp giới tính cho biết, họ đã từng bị quấy rối về y tế và 19% nói rằng họ hoàn toàn bị từ chối chăm sóc y tế vì tình trạng chuyển giới của họ. Trong số các quần thể da màu, những con số này thậm chí còn cao hơn. Nhiều yếu tố đan xen là gốc rễ của tình trạng này, bao gồm nghèo đói, màu da và sự phân biệt đối xử khác (số liệu của Tổ chức Ân xá Quốc tế).
Những người bảo vệ quyền sinh sản và tình dục và quyền LGBTI đã vận động để nâng cao nhận thức về vấn đề này và cung cấp các dịch vụ phá thai, có thể tiếp cận và cởi mở cho tất cả những người có nhu cầu, không có bất kỳ sự phân biệt đối xử nào.
Hình sự hóa việc phá thai là một hình thức phân biệt đối xử, điều này chỉ tạo ra thành kiến
Tước đoạt các dịch vụ y tế, đặc biệt là các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản mà chỉ một số người mới có nhu cầu, là một hình thức phân biệt đối xử.
Ủy ban của Liên Hiệp quốc về Công ước xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ, luôn khẳng định rằng, các luật hạn chế về phá thai có nghĩa là phân biệt đối xử với phụ nữ. Điều này áp dụng cho tất cả phụ nữ và tất cả những người có thể mang thai, vì Ủy ban đã xác nhận rằng các biện pháp bảo vệ được ghi trong Công ước, cũng như các nghĩa vụ liên quan của các Quốc gia, áp dụng cho tất cả phụ nữ và do đó, tất cả đều nhằm mục đích hơn phân biệt đối xử với phụ nữ đồng tính nữ, song tính hoặc chuyển giới vì những hình thức phân biệt giới tính cụ thể mà họ trải qua. Hơn nữa, sự kỳ thị xã hội liên quan đến phá thai và thành kiến về giới có liên quan chặt chẽ đến việc hình sự hóa phá thai và các luật và chính sách hạn chế khác trong lĩnh vực này.
Ý tưởng đơn thuần rằng, phá thai là bất hợp pháp hoặc trái đạo đức dẫn đến các nhân viên y tế kỳ thị phụ nữ và trẻ em gái, các thành viên trong gia đình và hệ thống tư pháp, cùng những người khác. Kết quả là những người muốn phá thai phải đối mặt với sự phân biệt đối xử và quấy rối. Một số phụ nữ cho biết, họ bị các chuyên gia y tế ngược đãi và làm nhục khi họ tìm cách phá thai hoặc chăm sóc sau phá thai.
Tiếp cận phá thai an toàn là quyền của con người
Tiếp cận các dịch vụ phá thai an toàn là quyền cơ bản. Theo luật Nhân quyền quốc tế, mọi người đều có quyền được sống, có sức khỏe và không bị bạo hành, phân biệt đối xử, tra tấn hoặc đối xử tàn bạo, vô nhân đạo và hạ thấp nhân phẩm. Luật nhân quyền quy định rõ rằng, các quyết định về cơ thể của một người thuộc về cá nhân họ – điều này được gọi là quyền tự chủ về cơ thể. Việc ép buộc một người tiếp tục mang thai ngoài ý muốn hoặc buộc họ phá thai trong điều kiện không an toàn là hành vi xâm phạm quyền con người của họ, bao gồm cả quyền riêng tư và quyền tự chủ về thân thể của họ.
Trong nhiều trường hợp, những người không có lựa chọn nào khác ngoài việc phá thai không an toàn phải đối mặt với việc bị truy tố và các hình phạt, bao gồm cả việc bỏ tù, cũng như bị đối xử tàn nhẫn, vô nhân đạo và hạ cấp, bị phân biệt đối xử trong thời gian cần được chăm sóc chu đáo sau khi phá thai hoặc không thể hưởng lợi từ việc chăm sóc đó. Do đó, tiếp cận phá thai về cơ bản gắn liền với việc bảo vệ và tôn trọng các quyền con người của phụ nữ, trẻ em gái và những người khác có thể mang thai, do đó cần thiết để đạt được công bằng về giới và xã hội.
Lợi hay hại đã rõ ràng. Trở lại vấn đề của nước Mỹ, nếu được thông qua, phán quyết này sẽ đưa Hoa Kỳ quay trở lại 50 năm, thời điểm mà mỗi tiểu bang được tự do cho phép tự nguyện chấm dứt thai kỳ, hoặc cấm nó.
Trong một xã hội văn minh, mọi người nên được tự do thực hiện quyền tự chủ về cơ thể và tự quyết định về cuộc sống sinh sản của mình, bao gồm cả quyết định khi nào có con, nếu muốn. Điều cần thiết là luật phá thai phải tôn trọng, bảo vệ và thực hiện các quyền con người của người mang thai và không ép buộc họ phá thai trong điều kiện không an toàn.
Ngoài ra, nếu ai đó chọn câu nói “my body – my choice” để từ chối và khuyến khích người khác từ chối chích ngừa vaccine trong suốt mấy năm dịch covid-19 hoành hành khắp thế giới thì giờ hãy để cho phụ nữ quyết định về việc mang thai hay không của họ “their body – their choice”.
