Financial Times

Tác giả: Alan Beattie

Cù Tuấn biên dịch

11-6-2025

LGT: Hầu hết người Việt trong và ngoài nước đều không muốn nhìn thấy Trung Quốc thắng, thế nhưng các quyết định của Trump và những người tham mưu cho ông ta, dường như cho thấy kết quả ngược lại. Họ đã và đang giúp cho Tập Cận Bình và Trung Quốc nhiều hơn, nhất là khi thế giới càng ngày càng xa lánh Mỹ bởi chính quyền Trump đang tạo ra thêm nhiều kẻ thù cho nước Mỹ. Kể cả bạn bè và đồng minh cũng quay lưng lại với Mỹ. 

***

Tóm tắt: Bắc Kinh đã sử dụng biện pháp kiểm soát đất hiếm để giành chiến thắng trong những cuộc giao tranh đầu tiên của cuộc chiến thương mại.

Trong bộ phim đình đám ‘The Princess Bride’, người hùng Westley đã lừa một nhân vật phản diện, Vizzini, tự tử trong một cuộc đấu trí. Vizzini phải lựa chọn giữa hai cốc rượu, một trong số đó Westley nói là có thuốc độc. Trên thực tế, cốc của Westley cũng có thuốc độc như cốc kia, nhưng anh vẫn sống sót: Westley đã dành nhiều năm để xây dựng khả năng miễn dịch với chất độc. Thông qua quá trình chuẩn bị lâu dài và cẩn thận, Westley đã giành chiến thắng trong cuộc đấu trí trên, từ lâu trước khi nó bắt đầu.

Thay thế Westley bằng Tập Cận Bình & Vizzini bằng Donald Trump, và các cuộc đàm phán thương mại Mỹ – Trung tuần này tại London trở nên có ý nghĩa hơn nhiều. Chúng không kết thúc bằng việc Mỹ chết ngay lập tức, nhưng không còn xa nữa. Các bên đã nhất trí về một khuôn khổ hợp tác mơ hồ đến mức buồn cười, với việc Mỹ yêu cầu hợp tác để ký kết thỏa thuận (thông qua hình thức bắt tay vào cuối cuộc họp) — một hoạt động mà Donald Trump, như thực tế đã xảy ra, nổi tiếng là kém cỏi.

Trump cũng không giỏi đàm phán. Bắc Kinh là bên chiến thắng rõ ràng trong những cuộc giao tranh ban đầu này. Trump hiện đã dỡ bỏ hầu hết các mức thuế trừng phạt cực kỳ nghiêm khắc mà ông đã áp đặt đối với Trung Quốc kể từ khi nhậm chức. Lần này, ông nhận lại được là Trung Quốc hứa sẽ dỡ bỏ các hạn chế đối với xuất khẩu đất hiếm mà họ đã áp dụng vào ngày 4 tháng 4, theo yêu cầu của cố vấn kinh tế trưởng Kevin Hassett.

Như tôi đã viết gần đây, quyết định của Trung Quốc hồi tháng 4 nhằm cắt giảm xuất khẩu một số khoáng sản đất hiếm là một đòn tấn công chính xác hơn nhiều so với các hạn chế rải rác không hiệu quả trước đây. Các hạn chế vào đầu những năm 2010 đã bị vô hiệu hóa do sự mở rộng sản xuất khoáng sản ra bên ngoài Trung Quốc và thông qua hoạt động buôn lậu của các công ty khai thác và chế biến khét tiếng vô luật pháp của nước này.

Đòn hạn chế mới nhất tập trung vào các nguyên tố đất hiếm “nặng” ít phổ biến hơn như dysprosi, vốn không có nhà sản xuất đối thủ lớn nào bên ngoài Trung Quốc và giá của chúng tăng vọt sau khi các biện pháp kiểm soát được công bố. Kể từ những năm 2010, Bắc Kinh đã siết chặt hoạt động sản xuất và buôn lậu đất hiếm tự phát. Sản xuất bởi một số ít công ty do nhà nước kiểm soát chặt chẽ thống trị và các biện pháp kiểm soát mới nhất được áp dụng thông qua cấp phép xuất khẩu “sử dụng kép” đối với các sản phẩm được sử dụng trong sản xuất quốc phòng. Điều này giúp chính quyền Trung Quốc kiểm soát chuỗi cung ứng dễ dàng hơn nhiều.

Nhà nước Trung Quốc chắc chắn có những vấn đề riêng về phán đoán và phối hợp. Các biện pháp kiểm soát đất hiếm của họ đang đe dọa các nền kinh tế mà Bắc Kinh đang cố gắng kéo ra khỏi quỹ đạo của Mỹ. Các nhà sản xuất ô tô châu Âu đã phàn nàn rất nhiều.

Việc xa lánh tất cả những người mua đất hiếm là rủi ro về mặt chính trị, nhưng ít nhất Trung Quốc cũng đang phân biệt phần nào giữa các công ty châu Âu và các công ty Mỹ. Các nhà cung cấp cho Volkswagen, công ty có hơn 30 nhà máy tại Trung Quốc, nằm trong số những công ty đầu tiên nhận được giấy phép mua đất hiếm. Bắc Kinh đang cố gắng ngăn cản năng lực của chính quyền Trump nhưng không tạo ra quá nhiều rào cản cho thế giới.

Mặc dù vũ khí của Mỹ rất mạnh, nhưng lại khó nhắm mục tiêu chính xác hơn. Cũng giống như Vương quốc Anh đã sai lầm khi tin rằng thâm hụt thương mại của mình với EU đã mang lại cho họ vũ khí Brexit siêu cường để tiếp cận người tiêu dùng Anh, Trump nghĩ rằng thuế quan mang tính cấm đoán đối với hàng nhập khẩu của Trung Quốc sẽ khiến Bắc Kinh phải khuất phục.

Không còn nghi ngờ gì nữa, Trung Quốc dễ bị tổn thương, khi vẫn phụ thuộc vào nhu cầu ở nước ngoài bằng cách bám vào mô hình tăng trưởng hướng đến xuất khẩu truyền thống của mình. Nhưng các mức thuế không có mục tiêu của Trump có nghĩa là các công ty Mỹ có nguy cơ mất các đầu vào công nghiệp quan trọng, cũng như các kệ hàng tại các siêu thị có khả năng trống rỗng, không có hàng tiêu dùng.

Đối với các nỗ lực của chính Mỹ nhằm sử dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu để kìm hãm nền kinh tế Trung Quốc, các công cụ của họ đã chứng minh là quá dễ dàng để lách luật. Chính quyền của Joe Biden đã sử dụng các hạn chế đối với công nghệ của Mỹ và đầu tư ra nước ngoài để làm chậm sự phát triển công nghệ của Trung Quốc trong lĩnh vực bán dẫn và các lĩnh vực khác, và dựa vào các đồng minh để làm điều tương tự.

Chúng thực sự không hiệu quả. Trung Quốc đã nhanh chóng phát triển công nghệ chip của riêng mình. Tương tự như vậy, không có khả năng các hạn chế gần đây của Trump đối với việc xuất khẩu phần mềm chip sẽ cho phép Mỹ giành lại được thị phần đã mất vào tay Trung Quốc.

Nỗ lực của Trump nhằm đấu tranh trên lập trường của chính Trung Quốc về việc kiểm soát các đầu vào quan trọng bằng cách hạn chế xuất khẩu etan, một loại khí được sử dụng trong ngành công nghiệp hóa chất, có nhiều khả năng gây thiệt hại cho các công ty của nước này và các công ty của các đồng minh. Mỹ vẫn có một số vũ khí cực kỳ mạnh mẽ, chẳng hạn như hạn chế quyền truy cập vào hệ thống thanh toán đô la toàn cầu, nhưng việc sử dụng chúng trên quy mô lớn vẫn chưa được kiểm chứng.