New York Times
Cù Tuấn, dịch
20-4-2023
Tóm tắt: Một năm sau cuộc chiến, một số cư dân ở các thị trấn miền đông Ukraine vẫn khiến các quan chức và cảnh sát bối rối về sự ủng hộ của họ đối với Nga bất chấp các cuộc bắn phá liên tục từ quân Nga.
KOSTYANTYNIVKA, Ukraine – Đứng bên ngoài nhà của mình, chỉ vào hố tên lửa trên đường lái xe vào nhà, một cư dân Ukraine ở thị trấn tiền tuyến đã tức giận và nhanh chóng quy trách nhiệm về vụ tấn công.
Bà nói: “Họ đang giết chúng tôi. Quân của chúng tôi đang pháo kích chính chúng tôi”.
Người phụ nữ tên Natasha, đổ lỗi vụ tấn công bằng tên lửa ở Kostyantynivka không phải do quân Nga đã tấn công thành phố Bakhmut gần đó và các thị trấn xung quanh trong 8 tháng qua, mà là do chính Quân đội Ukraine.
Một năm sau cuộc chiến, bất chấp nhiều tháng hứng chịu các cuộc tấn công bằng pháo và tên lửa của quân đội Nga, một số cư dân của các thị trấn dọc theo chiến tuyến ở miền đông Ukraine vẫn khiến các quan chức và cảnh sát bối rối về sự ủng hộ của họ đối với Nga.
Họ lặp lại những lời tuyên truyền của Nga, cáo buộc phương Tây gây ra chiến tranh và quân đội Ukraine đã pháo kích vào nhà dân để buộc người dân phải rời đi.
“Họ đang cố tình làm điều đó. Họ nói mọi người cần được sơ tán. Thực ra là họ cần đất”, bà Natasha nói.
Lính Ukraine gọi họ là “những người chờ đợi”, những người từ chối sơ tán và cố thủ trong nhà chờ quân Nga tiếp quản khu vực họ sống, ngay cả khi cuộc oanh tạc của Nga có thể đe dọa tính mạng của họ. Họ đại diện cho một nhóm thiểu số ủng hộ Nga với số lượng đang giảm dần ở Ukraine, nhưng vẫn lên tới hàng ngàn dân thường.
Vùng Donbas phía đông là khu vực thân Nga nhất ở Ukraine, gần gũi về mặt địa lý với Nga và có các gia đình có quan hệ với cả hai nước. Tiếng Nga được nói nhiều hơn tiếng Ukraine ở các thành phố thuộc vùng này.
Nhưng cảnh sát trưởng địa phương, Dmytro Kirdiapkin, cho rằng quan điểm của những thường dân như Natasha phần lớn là do chiến dịch tuyên truyền không ngừng và ngấm ngầm của Nga đã tác động lên người dân địa phương trong hơn một thập kỷ. Ông nói, điều đó đã khiến họ chống lại chính phủ Ukraine và đẩy họ vào vòng tay của các lực lượng ủy nhiệm của Nga, mà đã chiếm giữ một số khu vực ở miền đông Ukraine vào năm 2014.
“Theo tôi, đó là thứ vũ khí tàn bạo nhất mà Liên bang Nga sử dụng đối với người dân của chúng tôi,” Cảnh sát trưởng Kirdiapkin cho biết trong một cuộc phỏng vấn vào tháng trước tại văn phòng của ông ở Kostyantynivka.
Là người gốc vùng Donetsk, Cảnh sát trưởng Kirdiapkin, 35 tuổi, đã tận mắt chứng kiến những tác động của cuộc chiến thông tin Nga khi phục vụ trong lực lượng cảnh sát ở các thành phố tiền tuyến của Ukraine là Mariupol, Druzhkivka và giờ là Kostyantynivka.
Anh nhớ lại việc bật một chiếc tivi ở một thị trấn bị chiếm lại vào năm 2014 và chỉ tìm thấy một kênh thân Nga chiếu những hình ảnh khủng khiếp về sự hủy diệt và khủng bố hạt nhân, xen kẽ với một lá cờ Ukraine. Ông nói, những hình ảnh này thậm chí không phải từ Ukraine, nhưng thông điệp được thiết kế để khuấy động nỗi sợ hãi đối với giới lãnh đạo Ukraine và thúc đẩy mọi người ủng hộ liên minh với Nga.
Kirdiapkin nói: “Chúng tôi đã thua trong cuộc chiến thông tin vào năm 2014“.
Anh cũng nhắc lại một câu chuyện sai sự thật đã được quảng cáo trên kênh truyền hình chính của Nga, dành cho nhiều người Ukraine, về một cậu bé bị binh lính Ukraine đóng đinh.
“Tôi không hiểu làm thế nào mà ngày xưa và bây giờ vẫn có nhiều người tin vào những câu chuyện đó,” anh nói.
Tổng thống Volodymyr Zelensky thường được ca ngợi về kỹ năng giao tiếp và thành công của ông trong việc đoàn kết toàn bộ đất nước đi theo chính nghĩa Ukraine. Nhưng ở các vùng phía đông, hầu hết các quan chức thừa nhận rằng Nga vẫn chiếm thế thượng phong trong cuộc chiến tuyên truyền.
Các kênh truyền hình Nga, thống trị trong lãnh thổ do Nga kiểm soát, từ lâu đã bị cấm ở Ukraine, cũng như các mạng truyền thông xã hội phổ biến của Nga. Tuy nhiên, ở miền đông Ukraine, bất kỳ ai có đĩa vệ tinh vẫn có thể xem các kênh thân Nga hoặc lắng nghe các chương trình phát thanh thân Nga ở các thị trấn thậm chí cách xa chiến tuyến 50 dặm.
Cảnh sát đã phát hiện ra rằng, các kênh truyền thông xã hội được Nga sử dụng để thao túng trực tiếp cộng đồng dân cư, theo Cảnh sát trưởng Kirdiapkin. Cơ quan tình báo Ukraine đã chặn các tài khoản truyền thông xã hội mà họ coi là thù địch, nhưng nhiều tài khoản khác vẫn chưa được kiểm soát.
Một kênh thân Nga, Kostyantynivka Telegram, có 4.500 người đăng ký và đăng một loạt các hình ảnh và video thân Nga, cảnh báo về các cuộc tấn công bằng pháo và tên lửa, những lời cầu nguyện Chính thống giáo và những lời đe dọa các quan chức địa phương vì không cung cấp đầy đủ tiện ích cho người dân.
Kênh này thường thông báo rằng Quân đội Ukraine sẽ bắn súng cối ngay trước khi một cuộc tấn công bằng tên lửa của Nga tấn công, và sau đó tuyên bố rằng miệng hố đạn pháo là do súng cối dù nó có kích thước lớn hơn nhiều một hố do súng cối có thể tạo ra, Kirdiapkin cho biết. Ví dụ, vài giờ trước khi đạn pháo dội vào khu vực lân cận nơi bà Natasha sống, ai đó đã đăng cảnh báo trên kênh Kostyantynivka rằng quân đội Ukraine đang chuẩn bị nã pháo vào thành phố và khuyên người dân nên ở trong nhà.
“Konstantinovka — chúng tôi nhận được thông tin rằng tối nay quân Ukraine có thể lại nã pháo vào thành phố. Hãy cẩn thận, đừng đi ra ban công và sân trong. Tránh xa các cửa sổ”, thông báo viết.
Khoảng 22h, khi đạn pháo nổ, kênh này đăng bình luận rằng vụ nổ “tạo ra tiếng động lớn” và cháy nổ. Vào buổi sáng, kênh này liệt kê các thiệt hại.
Cảnh sát trưởng Kirdiapkin cho biết anh đã dành phần lớn thời gian để giải cứu các nạn nhân khỏi các cuộc tấn công bằng tên lửa và đạn pháo, đồng thời truy tìm những người cung cấp thông tin, những người đóng vai trò là tai mắt của Nga.
Kirdiapkin có một nhóm theo dõi kênh Telegram để cố gắng bắt giữ những người cung cấp thông tin, những người mà anh mô tả là “những kẻ vô lại”.
Mùa hè năm ngoái, khi anh phụ trách thị trấn Druzhkivka lân cận, lực lượng của anh đã bắt giữ 5 cư dân địa phương; Kirdiapkin nói, các nhà chức trách phát hiện ra rằng họ đang cung cấp thông tin nhắm mục tiêu cho tình báo Nga.
Họ là một nhóm người đa dạng: một kỹ sư nhà máy; một phụ nữ trẻ tuổi; một người đàn ông 30 tuổi; một bệnh nhân tâm thần đã đăng ký; và một cựu tài xế taxi, theo cảnh sát trưởng, đồng thời cho biết thêm rằng cả năm người đều đã trải qua quá trình tư pháp và bị kết tội.
Kirdiapkin cho biết cựu tài xế taxi, một phụ nữ 50 tuổi, đã bị cảnh sát bắt giữ sau khi họ phát hiện bà đến thăm các địa điểm đánh bom ở các khu vực khác nhau của thị trấn. Người phụ nữ này thừa nhận đã cung cấp thông tin cho tình báo Nga, và một tin nhắn trên điện thoại di động của bà từ người quản lý người Nga yêu cầu xác nhận số lượng nạn nhân đã khẳng định bà là nội gián.
Một số người cung cấp thông tin khác đã bị thúc đẩy bởi tiền bạc. Cảnh sát đã lần ra các khoản thanh toán và tin nhắn đến và đi từ Nga. Một người đàn ông nói rằng anh ta đã được đề nghị 5.000 đô la để chuyển thông tin về các hoạt động quân sự của Ukraine, theo Cảnh sát trưởng Kirdiapkin.
Tuy nhiên, nữ tài xế taxi đã phủ nhận nhận được bất kỳ ưu đãi nào và dường như đã bị ảnh hưởng bởi tuyên truyền của Nga, cảnh sát trưởng cho biết. Anh cho các nhà báo của Times xem đoạn video ghi lại cuộc thẩm vấn bà. Bà đã được một nhân viên tình báo Nga, người đã liên lạc lại với bà vào năm ngoái sau cuộc xâm lược toàn diện, tuyển dụng vào năm 2014.
Người phụ nữ này, được giấu tên, cho biết lãnh đạo người Nga của bà đã hứa rằng các cuộc tấn công sẽ rất chính xác và sẽ chỉ làm hỏng thiết bị quân sự.
“Tôi nghĩ có lẽ điều gì đó sẽ thay đổi tốt hơn ở đất nước của tôi theo cách này, và hòa bình sẽ đến. Tôi không muốn con mình sống trong chiến tranh”, bà nói trong đoạn video.
Cảnh sát trưởng bác bỏ bình luận của bà là không thành thật. “Bà ấy muốn hòa bình cho thế giới, nhưng bà ấy quyết định chỉ hướng cho hỏa lực của kẻ thù,” anh nói.
Cảnh sát trưởng Kirdiapkin cho biết, các cuộc tấn công của Nga trở nên ít thường xuyên hơn sau vụ bắt giữ này.
Kirdiapkin cũng nói rằng, lực lượng của anh đã làm việc để giúp mọi người sơ tán đến các thành phố an toàn hơn và thông tin đó đã cho thấy rằng chính phủ Ukraine không hoàn toàn xấu.
Các quan chức Ukraine cho biết, việc chiến đấu trong cuộc chiến tuyên truyền tốn kém về thời gian và tiền bạc và không phải là ưu tiên trước mắt khi họ phải đối mặt với một cuộc đối đầu toàn diện trên chiến trường. Nhưng có một số dấu hiệu của một trận chiến tâm lý trên đường phố của các thành phố tiền tuyến.
Quân đội Ukraine đã dựng các bảng quảng cáo mới trên các đường phố chính của nhiều thành phố để tôn vinh các anh hùng quân đội như một phần của chiến dịch khuyến khích nhập ngũ. Những bức vẽ nguệch ngoạc trên tường của các tòa nhà dân cư ở Kostyantynivka hầu hết là những người ủng hộ Ukraine, lặp lại những cụm từ quen thuộc như “Vinh quang cho Ukraine” và “Tàu chiến Nga cút đi”.
Nhưng một tác phẩm graffiti nổi bật vì thông điệp của nó đối với cộng đồng thân Nga. “Người Nga là những kẻ phản bội!”, ám chỉ sự phản bội mà người dân thân Nga cảm thấy khi Moscow không thực hiện được lời hứa về một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Không ai chắc chắn người nào đã viết bức graffiti, nhưng hầu hết đều đồng ý rằng hành động của chính nước Nga – ném bom và pháo kích bừa bãi vào các trung tâm dân sự của Ukraine – đã dần dần khiến nhiều người từng ủng hộ ở miền đông Ukraine chống lại nước Nga.
Olha, 67 tuổi, một trong số ít cư dân vẫn sống trong một khu chung cư trung tâm, cho biết: “Nếu trước đây mọi người ủng hộ Nga, thì bây giờ họ đã thay đổi. Bây giờ họ đang ủng hộ cho Ukraine và một số thì không nói gì“.
Cảnh sát trưởng cho biết anh cũng đã nhìn thấy sự thay đổi ở người dân thị trấn. Anh nói: “Họ thấy nhiều người đã chết xung quanh họ; mọi thứ đều bị phá hủy trong thành phố của họ. Họ bị thuyết phục bởi những gì chính mắt họ trông thấy”.
