LTS: Những gì đang diễn ra ở thành phố Sihanoukville, Campuchia, cũng sắp diễn ra ở Việt Nam, tại các đặc khu Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc. Mặc dù luật đặc khu chưa chính thức thông qua, thế nhưng các nhà đầu tư Trung Quốc đang có mặt tại các đặc khu nói trên, họ đang chuẩn bị sẵn sàng để triển khai các dự án đã lên kế hoạch.
Hãy nhìn vào các đặc khu Sihanoukville ở nước láng giềng Campuchia, hay Boten ở Lào, để thấy rằng người dân bản xứ đã bị gạt qua bên lề xã hội, nơi tổ tiên họ đã sống nhiều thế hệ, để rồi bây giờ họ bị chính quyền buộc phải nhường sân chơi cho những người đến từ phương Bắc và các đại gia lắm tiền nhiều của.
_____
Tác giả: Lindsay Murdoch và Kate Geraghty
Dịch giả: Trúc Lam
20-6-2018
Đồng tiền Trung Quốc đã làm cho tài sản ở ngôi làng ven biển Sihanoukville mắc như ở Vịnh Byron. Nhưng bây giờ, các sòng bạc và khu nghỉ mát [ở ngôi làng này] quá nhiều, người dân địa phương đang đẩy lùi trở lại – theo nghĩa đen.
Khi một số người đàn ông Trung Quốc kéo hai nhân viên massage người Campuchia ra khỏi một quán bar và buộc họ leo lên một chiếc taxi, Som Neang nói rằng, anh đã không thể bảo vệ được và để cho họ bị bắt cóc.
“Cứu tôi! Người Trung Quốc đưa tôi đi! Tôi không muốn đi!” Một trong những người phụ nữ đang la hét.
Neang và những tài xế taxi người Campuchia khác ở gần đó yêu cầu thả những người phụ nữ đó ra.
“Người Trung Quốc trở nên giận dữ và bắt đầu tấn công chúng tôi“, Neang nói. Những người khác đã sớm tham gia với họ.
Ông nói: “Cuối cùng, có hơn 100 người trong số họ, một số người cầm các thanh kim loại. Nhiều người Campuchia tham gia vào cuộc chiến, nhưng một số người chúng tôi bị đánh đập tệ hại… khi cảnh sát đến nơi, họ bắn chỉ thiên, nhưng người Trung Quốc không sợ và vẫn tiếp tục đánh”.
Sihanoukville từng là một ngôi làng ven biển im lìm, nổi tiếng với những khách du lịch ba lô, ngày càng có nhiều công nhân Trung Quốc, các nhà phát triển, sòng bạc và các nhà đầu tư đến. Nó được các nhà phát triển chào mời như là cảng đầu tiên được Bắc Kinh đầu tư 1.000 tỷ Mỹ kim trong Sáng kiến Vành Đai, Con Đường và một số người nói rằng, thị trấn du lịch nhỏ này được hình thành trong rừng vào thập niên 1960, sẽ là Macau kế tiếp.
Thành phố có một cảng nước sâu và một đặc khu kinh tế liên doanh của đất nước, với 121 công ty hầu hết là Trung Quốc, sản xuất hàng dệt may, may mặc, máy móc và điện tử.
Khu kinh tế rộng 11 km vuông đang được nâng cấp để phục vụ 300 công ty, cung cấp việc làm cho 100.000 lao động, và đường cao tốc 4 làn xe, đã được đề xuất nối thành phố Sihanoukville với Phnom Penh, cách 220 km về phía bắc.
Kết nối Sihanoukville với mạng lưới đường sắt rộng lớn toàn cầu, đường bộ, cảng, đường ống, cáp quang và ngoại giao của Sáng kiến Vành đai Con đường (BRI) là một phần của sự thay đổi triệt để ở Campuchia.
Mọi người nhảy vào quá nhanh
Tiền từ các doanh nghiệp và cá nhân Trung Quốc đang đổ vào Campuchia qua hình thức đường cao tốc, sân bay, tòa nhà chọc trời, đập, cầu, khách sạn, sòng bạc, nhà hàng và các chung cư.
Giá đất ở cả Sihanoukville và Phnom Penh tăng vọt.
Các công ty Trung Quốc, một số do chính phủ kiểm soát, đang đầu tư hàng tỷ đô la vào các ngành công nghiệp may mặc, giày dép và năng lượng, cũng như truyền thông, ngân hàng, tài chính và nông nghiệp.
Trong khi đó, một số đảo và công viên quốc gia của Campuchia, nhô ra trong vùng biển màu ngọc lam của Vịnh Thái Lan, đang bị các nhà phát triển bất động sản Trung Quốc lấy, trong bối cảnh các giao dịch bí mật và các cáo buộc xoáy vào tham nhũng.
Tiền của Trung Quốc chiếm khoảng 30% tổng số vốn đầu tư của nước ngoài vào Campuchia trong năm 2017.
Khoản đầu tư này đã mang lại những thay đổi nhanh chóng về mặt xã hội, tài chính, ngoại giao, chiến lược và nhân khẩu học. Đảng Cộng sản Trung Quốc và Hun Sen, Thủ tướng cố thủ của chế độ Campuchia, cả hai ủng hộ tất cả mọi người nhảy vào đầu tư tài sản quá nhanh.
Tháng Giêng, các đại diện của Tập đoàn Huashi Tứ Xuyên, một trong 50 công ty hàng đầu của Trung Quốc, đã ký một thỏa thuận tại Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Doanh nhân Vành Đai và Con Đường Trung Quốc – Campuchia, xây dựng một dự án nhà ở thương mại khổng lồ ở Phnom Penh.
Hun Sen và các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã công bố 7 tỷ Mỹ kim, là các khoản đầu tư mới trong vài tháng qua, bao gồm lâm nghiệp, sân bay mới cho Phnom Penh, một bệnh viện và một vệ tinh truyền thông.
Trung Quốc xây dựng đường cao tốc từ Phnôm Pênh tới Sihanoukville, dự kiến sẽ tốn hơn 2 tỷ Mỹ kim.
Quốc gia Đông Nam Á này chỉ có 16 triệu dân, đã trở nên quan trọng đối với tham vọng chính trị và chiến lược của Bắc Kinh tại thời điểm gia tăng mối lo ngại về tiềm năng xung đột trong tuyên bố của Bắc Kinh đối với hầu hết các tuyến đường thủy chiến lược trên Biển Đông.
Ở Sihanoukville, nơi khách du lịch ba lô đến hàng năm để tổ chức tiệc tùng trên một số bãi biển hoang sơ nhất châu Á, nhiều người Campuchia xem sự xuất hiện của hàng chục ngàn người Trung Quốc đại lục, như là một sự thôn tính.
Các biển báo tiếng Anh và tiếng Campuchia đang được thay thế bằng các biển báo được viết bằng tiếng Quan Thoại. Một số địa điểm ven biển và đảo của Campuchia đã được đặt tên mới của Trung Quốc. Siêu thị được đóng gói với hàng hóa Trung Quốc. Người Trung Quốc chơi cờ bạc suốt ngày đêm tại hơn 50 sòng bạc, hầu hết do người Trung Quốc làm chủ và điều hành, với nhiều trò gian lận cờ bạc trên mạng bất hợp pháp dày đặc.
Dọc theo những con đường trải nhựa, người dân từ Trung Quốc đại lục lái xe Bentleys, Porsche và Ferraris.
Trong chín tháng đầu năm 2017, các chuyến bay kết nối với tám tỉnh Trung Quốc đại lục đã đưa 87.900 lượt khách tới, tăng 170% so với năm trước. Hướng dẫn viên Trung Quốc hướng dẫn du khách đến các khách sạn, nhà hàng, sòng bạc và quán bar karaoke của người Trung Quốc.
Sự bùng nổ trong xây dựng được thúc đẩy bởi những người lao động, chủ yếu là người Trung Quốc, mặc dù mức lương tối thiểu cho người lao động địa phương thì thấp $140 Mỹ kim ($184 Úc kim) mỗi tháng.
Mạng xã hội ở Campuchia tràn ngập sự khinh miệt vì thực tế người Trung Quốc đang trả gấp đôi hoặc gấp ba để mua hoặc thuê mặt bằng cho các doanh nghiệp hoặc nhà ở, buộc người Campuchia và người nước ngoài, không phải người Trung Quốc, phải ra khỏi thị trường.
Nhu cầu về đất đai đã đẩy giá cả đất đai ở bờ biển Sihanoukville cao hơn giá cả ở vịnh Byron của Úc. Trong một nhà hàng Trung Quốc trên bãi biển, cạnh bên bốn sòng bạc, một đĩa tôm hùm hấp có giá 80 Mỹ kim (107 Úc kim), cũng đĩa tôm đó có giá chưa tới 5 Mỹ kim (6,7 Úc kim) tại các quán ăn Campuchia gần đó.
Những người nước ngoài không phải người Trung Quốc nói rằng, họ cảm thấy không được chào đón ở các sòng bạc, nơi có một số người Trung Quốc thua hàng trăm ngàn đô la mỗi ngày, theo một doanh nhân Campuchia ở Sihanoukville, đã làm việc 20 năm trong các sòng bạc, cho biết.
Gần đây, một người đàn ông Campuchia đã thắng 130.000 Mỹ kim (175.000 Úc kim) trong một sòng bạc, nhưng khi anh ta đi nhận tiền, người điều hành Trung Quốc từ chối thanh toán, nói rằng người Campuchia đánh bạc là bất hợp pháp. Người đàn ông này trở lại cùng một nhóm bạn đập nát các bàn cờ bạc, trước khi cảnh sát đến.
Phía trên các bãi biển của Sihanoukville là sự phát triển các căn hộ ngoài quy hoạch đang mọc lên, rõ ràng không tuân theo các quy định về quy hoạch, vượt cao hơn các nhà trọ giá rẻ và những chiếc xe van bán burger. Chúng được bán gần như chỉ dành riêng cho các nhà đầu tư Trung Quốc đại lục.
“Bãi biển sẽ chỉ dành cho những người thuê nhà”, Cheng Sourkea, người phụ nữ bán hàng cho Blue Bay, một khu phức hợp sòng bạc và cao ốc 1450 căn hộ chung cư vẫn còn đang xây trên Bãi biển Độc lập (Independence Beach) nổi tiếng của thành phố.
Giá khởi điểm là 320.000 Mỹ kim (khoảng 430.000 Úc kim) cho một căn hộ nhỏ với hai phòng ngủ.
Người nước ngoài không được phép sở hữu đất ở Campuchia, nhưng người kinh doanh Trung Quốc phải trả tới 100.000 Mỹ kim (khoảng 135.000 Úc kim) để mua quyền công dân.
Các nhóm hoạt động môi trường nói rằng, việc thả lỏng xây dựng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và những người ủng hộ nhân quyền lo lắng, điều này sẽ gây ra những xung đột văn hóa.
Trong một báo cáo dài ba trang gần đây cho chính quyền trung ương ở Phnom Penh, tỉnh trưởng tỉnh Sihanoukville, ông Yun Min than phiền rằng, sự bùng nổ đã làm gia tăng tỷ lệ tội phạm. Ông nói: Người Trung Quốc tràn ra ngoài sòng bạc và ấu đả, rồi giá cả khách sạn tăng cao, đã ngăn cản khách du lịch Campuchia đến thành phố này, một sân chơi truyền thống cho người dân ở thủ đô.
Tội phạm cũng đổ vào từ Trung Quốc đại lục, qua việc bắt cóc các nhà đầu tư, báo cáo cảnh báo, tạo ra một bầu không khí bất an trong tỉnh. Ngành xây dựng đã trở nên quá tải với các công nhân nước ngoài. Các doanh nghiệp nhỏ ở địa phương không thể cạnh tranh với các doanh nghiệp nước ngoài, tỉnh trưởng đã viết.
Chế độ của ông Hun Sen có lập một lực lượng đặc nhiệm liên Bộ để kiểm tra các khiếu nại.
Xiong Bo, đại sứ Trung Quốc tại Phnom Penh, thừa nhận rằng, một số công dân thất học Trung Quốc đang vi phạm luật pháp Campuchia.
Brad King, một người Úc là giám đốc điều hành của trang web CambodiaRealEstate.com, là người đã sống và làm việc ở Sihanoukville trong hai năm, cho rằng, đó là một cách nói giảm nhẹ vấn đề.
“Tôi sẽ nói thẳng. Họ đã dồn tới nơi này. Bạn hỏi bất kỳ người Campuchia nào ở đó xem”. Ông King nói khi ngồi tại một bàn cafe trên một cầu cảng gần đảo Koh Rong, nơi ông đang sống.
“Nếu bạn đi đến vòng xoay của thành phố khoảng nửa đêm, bạn thường thấy người Trung Quốc và người Campuchia ấu đả … còn có những băng nhóm mafia Trung Quốc đánh nhau nữa”.
Sok Sotam đối mặt với việc bị lấy lại một cửa hàng đồ uống mà cô bán trên đường Serendipity của thành phố, khi các chủ đất Campuchia tìm cách kiếm chác, bằng cách tăng giá.
“Tôi không thích người Trung Quốc … Họ đang chiếm hết chỗ của chúng tôi“, cô nói.
Công nhân và khách du lịch Trung Quốc mà chúng tôi tiếp cận từ chối bình luận.
Phần lớn sự bùng nổ đang được thúc đẩy từ các con bạc, nhiều người trong số họ đến đánh cược trên mạng, điều này là phạm pháp ở Trung Quốc.
Một người trong sòng bạc nói với điều kiện giấu tên, rằng khu vực cờ bạc của thành phố tạo ra lợi nhuận có thể lên đến 1 tỷ Mỹ kim và dễ dàng cho các con bạc vay nợ, điều này dẫn đến xung đột các khoản nợ.
Người trong cuộc cho biết, cảnh sát Trung Quốc thỉnh thoảng đến Campuchia để hỗ trợ cảnh sát địa phương trong việc xác định các tổ chức lừa đảo và các thành viên của các băng nhóm bắt cóc.
Năm ngoái có khoảng 500 đến 600 người tống tiền, đã bị trục xuất khỏi Campuchia, người này nói, và một vài con bạc không có khả năng trả tiền, đã bị giữ lại, trong khi người thân của họ ở Trung Quốc phải thực hiện yêu cầu tài chính.
Những vụ việc như vậy thường không được trình báo với cảnh sát Campuchia.
Bắc Kinh đã tìm cách ngăn chặn những dòng tiền đen chảy vào cờ bạc và đầu cơ khác. Nhưng ông Carl Thayer, một chuyên gia châu Á của Đại học NSW, lưu ý rằng, nhiều doanh nhân đại lục Trung Quốc, đầu tư mạnh vào bất động sản ở nước ngoài để tránh kiểm soát.
“Campuchia thiếu khả năng giám sát có hiệu quả ở tất cả các dự án đầu tư và sắp xếp tài chính của Trung Quốc”, ông nói.
Các nhà phê bình sự đầu tư của Trung Quốc ở Campuchia nói rằng, các nhà lãnh đạo của nước này đã đối xử thuận lợi với các giám đốc của các công ty có mối quan hệ tốt ở một quốc gia được xếp hạng là một trong những nước tham nhũng nhất thế giới.
Cả chục cần cẩu đang làm việc 24 giờ mỗi ngày, xây dựng những khu được cho là một khu nhà chung cư phức hợp và một sòng bạc lớn liền kề với bãi biển Otres của thành phố Sihanoukville. Chủ thầu xây dựng là Tập đoàn Đầu tư và Xây dựng Vân Nam khổng lồ của nhà nước Trung Quốc, nhưng không biết ai đang sở hữu dự án này.
Khi các báo cáo chưa được kiểm chứng lan truyền năm ngoái, rằng một công ty con của tỷ phú Trung Quốc, Jack Ma của Alibaba đứng đằng sau, đã làm giá đất dọc bãi biển tăng vọt. Alibaba từ chối bình luận, chỉ đề cập đến ‘các tin đồn thị trường’.
Các nhóm hoạt động môi trường đã phản đối việc cấp cho công ty Unite International của Trung Quốc một hợp đồng thuê 99 năm, cho thuê 33 km2 bờ biển nằm trong Vườn Quốc gia Ream, gần Sihanoukville, với kế hoạch phát triển du lịch trị giá 5,7 tỷ Mỹ kim.
Một con tàu có sòng bạc trên đó mang tên Rex Fortune, đang neo đậu ngoài khơi, cách bãi biển một cây số, nhưng vẫn chưa mở cửa cho những con bạc.
Sen Chantha, 60 tuổi, đã đánh bắt trên bãi biển này hàng chục năm, nói rằng, các nhân viên kiểm lâm được công ty Yeejia Development Development, công ty con của Unite International, chi trả, giờ đây khuyến khích người dân địa phương không đi đến đó.
“Ngay cả khi chúng tôi đi chung một gia đình và nằm xuống chiếc chiếu, họ đòi chúng tôi phải trả tiền”, ông nói.
Gần 500 gia đình địa phương, nhiều người trong số họ đã phải làm việc quần quật dưới chế độ diệt chủng của Khmer Đỏ trong thập niên 1970, đã nhiều năm phản đối, chống lại sự phát triển trong công viên, bao gồm sân golf, biệt thự bên bờ biển và chung cư cao tầng.
“Công ty đã san ủi đất nhiều chỗ trong khu rừng và nhiều loài động vật chúng tôi từng săn bắn như hươu, gần như đã biến mất”, Chantha nói khi ông hướng dẫn chúng tôi đi xung quanh khối tài sản của công ty.
Chúng tôi đã hỏi một quan chức trong Bộ Đất đai mà chúng tôi gặp tại công viên rằng, tại sao lại phê duyệt, trao cho Trung Quốc rất nhiều dự án sở hữu và xây dựng.
“Chính phủ đã cho người châu Âu và người Mỹ 15 năm để phát triển ở đây và tất cả họ mang lại là [du lịch] ba lô và cần sa”. Ông ta trả lời.
Vài giờ lái xe dọc theo bờ biển Sihanoukville, công viên quốc gia Botum Sakor nằm ở phía tây nam, từng là chỗ ở hoang sơ cho voi, gấu và vượn.
Nhưng Tập đoàn Phát triển Liên minh Thiên Tân từ miền bắc Trung Quốc, lên kế hoạch cho một khu nghỉ mát có kích thước bằng thành phố, rộng 340 km2. Kế hoạch cho một sòng bạc đã bị hủy bỏ. Nó nằm trong hợp đồng thuê 99 năm, bao gồm một bờ biển dài 99 km. Một cao tốc đã cắt một đường xuyên qua khu rừng nguyên sinh và một khách sạn cùng sân golf đã được dựng lên.
Nước ép dưa hấu có giá 8 Mỹ kim (10,75 Úc kim).
Việc phát triển 3,8 tỷ Mỹ kim bao gồm một cảng đủ sâu để xử lý các tàu có trọng tải lên đến 10.000 tấn, dự đoán ngay là nó có thể được Hải quân Trung Quốc sử dụng cho mục đích chiến lược.
Xe hơi được người Trung Quốc chạy trong khu phức hợp, có những chiếc xe quân sự của Campuchia được trưng bày trên cửa sổ của chúng.
Nơi này chỉ cách vùng biển xung đột ở Biển Đông khoảng vài trăm kilômét. Các nhóm hoạt động nhân quyền cho biết, có tới 4.000 gia đình Campuchia được tái định cư khi họ rời khỏi nhà trong khu vực công viên, một số bị buộc trục xuất do những người đàn ông vung rìu và súng trường tự động.
Nhưng sâu bên trong công viên, ở trong một căn cứ quân sự thời Đệ Nhị Thế chiến, bốn gia đình từ chối rời khỏi ngôi làng bên bờ biển của họ, được gọi là Prek Smach Poy Japon. Không ai có thể ghé thăm ngôi làng mà không phải qua một trạm kiểm soát an ninh của công ty.
Một hàng rào lưới thép đã được dựng lên để cô lập dân làng, các cây điều, mít và chuối đã bị đốn bỏ, buộc các gia đình phải sinh sống bằng cách nuôi gia súc và gà.
Sengheang Seh, một phụ nữ trông coi một cửa hàng sửa xe gắn máy, nói rằng, cô lo ngại công ty sẽ san phẳng ngôi làng, hầu hết mọi thứ giờ nằm trong đống đổ nát.
Cô nói: “Tôi cảm thấy mình đang sống trong tù. Tôi không có tự do. Chúng tôi không muốn rời đi”.
Công ty đã cấp cho Sengheang một ngôi nhà nhỏ và lô đất cách xa công viên, nhưng cô không muốn nhận nó. “Nơi tái định cư không có chợ và không có cơ hội cho tôi làm ăn”, cô nói.
Ngin Mon, một góa phụ sống một mình trong làng, nói rằng, cô phải xin phép công ty để được đi lại. Cô nói: “Công ty Trung Quốc bắt nạt tôi quá nhiều. Ngày nay tôi không biết làm cách nào để sống vì tôi không thể rời bỏ làng của mình”.
Lãnh đạo Campuchia, ông Hun Sen, một người khét tiếng chuyên quyền, đã trở thành đối tác khu vực đáng tin cậy nhất của Trung Quốc, khi ông lảng tránh phối hợp với các nước phương Tây, bởi họ chỉ trích các vi phạm nhân quyền của chế độ ông.
Trong một bài phát biểu hồi tháng Hai, nhà lãnh đạo Campuchia đã quá khen ngợi Trung Quốc và khiển trách những người lo lắng về mức độ đầu tư và ảnh hưởng của Trung Quốc lên đất nước ông.
Điều này không phải luôn như vậy.
Năm 1988, Trung Quốc ủng hộ Khmer Đỏ, nhưng sau khi Hun Sen đào thoát khỏi hàng ngũ của mình vào cuối thập niên 1970, ông mô tả Trung Quốc là ‘gốc rễ của mọi điều xấu xa’.
Bây giờ Trung Quốc đã tăng cường quan hệ với Lực lượng vũ trang Hoàng gia Campuchia – kể cả cung cấp phần lớn vũ khí cho họ.
Nhưng ông Carl Thayer nói, Campuchia có nhiều khả năng trở thành một nước lệ thuộc Trung Quốc hơn là một đồng minh quân sự chính thức.
“Khi Thủ tướng Hun Sen qua cầu rút ván với châu Âu và Hoa Kỳ, ông ta có ít lựa chọn … [ông ta] cần Trung Quốc hỗ trợ về chính trị và tiền bạc qua hình thức đầu tư, viện trợ và cho vay để giữ cho chế độ của ông tiếp tục cầm quyền”.
Ông Thayer nói thêm rằng, có nhiều bất cập đối với các khoản đầu tư của Trung Quốc, bao gồm tập trung vào cơ sở hạ tầng vật chất và bỏ mặc các dịch vụ như sức khỏe cộng đồng thiếu đầu tư.
Brad King, một nhà đầu tư bất động sản người Úc, cho biết, Koh Rong có diện tích 78 cây số vuông, cách Sihanoukville 45 phút đi phà, là một trong những hòn đảo đẹp nhất thế giới.
“Tôi muốn chết ở đây”, ông nói về nơi định cư mới của mình.
Nhưng ông King là người từng điều hành hoạt động kinh doanh bất động sản cho chính ông trên Gold Coast, lo ngại, các nhà phát triển Trung Quốc sắp sửa nhắm tới và một chuỗi đảo hoang sơ khác ngoài khơi Campuchia, một trong những biên giới cuối cùng của châu Á.
Sau nhiều năm phản đối một nhà phát triển người Campuchia chiếm lấy đất đai, khoảng 500 gia đình Koh Rong đã thắng trong một trận chiến dài ở tòa án, họ đã giành được quyền sở hữu đất đai.
Ông King nói rằng, ông đang tư vấn cho người dân địa phương tìm kiếm các đối tác Campuchia để cùng nhau phát triển các dự án và không bán cho các nhà đầu tư có tiền mặt đến từ Trung Quốc.
Ông King nói: “Người dân ở đây không muốn thấy người Trung Quốc chiếm lấy hòn đảo. Nhưng nếu họ được trả gấp đôi hoặc gấp ba lần so giá thị trường, họ sẽ làm gì khi họ còn phải lo cho gia đình? Tất nhiên họ sẽ bán, và nó sẽ báo hiệu một thảm họa”.
