Cái chết của Yevgeny Prigozhin có thể củng cố quyền lực của Putin

Economist

Cù Tuấn, dịch

24-8-2023

Tóm tắt: Nhưng nó cho thấy Nga là một quốc gia mafia.

BILL BURNS, giám đốc CIA, gần đây đã suy ngẫm về số phận của Yevgeny Prigozhin, thủ lĩnh lính đánh thuê đã gây ra một cuộc binh biến ngắn ngủi ở Nga vào tháng 6. Ông Vladimir Putin, Tổng thống Nga, “nói chung là người nghĩ rằng quân tử muốn trả thù thì 10 năm vẫn chưa muộn. Theo kinh nghiệm của tôi, Putin là biểu tượng tốt nhất về sự trả thù nên tôi sẽ ngạc nhiên nếu Prigozhin thoát khỏi đòn đáp trả”, ông nói. Vào ngày 23 tháng 8, đúng hai tháng sau cuộc binh biến đó, máy bay phản lực của ông Prigozhin đã lao xuống đất.

Theo dữ liệu theo dõi máy bay công khai, chiếc máy bay thương mại Embraer của ông Prigozhin đã lên độ cao gần 10 km trước khi bất ngờ rơi xuống khu vực Tver gần Matxcơva sau chưa đầy 30 phút bay. Theo cơ quan hàng không và truyền thông nhà nước Nga, tất cả 10 người trên máy bay đều thiệt mạng và ông Prigozhin có tên trong danh sách hành khách. Dmitry Utkin, một nhân vật cấp cao trong Tập đoàn Wagner của ông Prigozhin, đồng thời là chỉ huy đoàn quân tiến đến Matxcơva vào tháng 6, cũng có tên trong danh sách hành khách.

Hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân vụ tai nạn. Các nhân chứng cho biết, đã nghe thấy tiếng nổ trước khi xảy ra vụ việc, làm nảy sinh suy đoán rằng nó có thể đã bị lực lượng phòng không Nga bắn hạ. Có khả năng đó chỉ là một tai nạn, mặc dù ít người bình luận trực tuyến tin vào điều đó.

Ukraine đã tiến hành 15 cuộc tấn công bằng máy bay không người lái nhằm vào Matxcơva và khu vực xung quanh kể từ ngày 3/5, bao gồm các cuộc tấn công vào 7 đêm liên tiếp đến ngày 23/8. Do đó, lực lượng phòng không địa phương này có thể đã được bổ sung; vào năm 2020, Iran đã bắn rơi một máy bay Ukraine ở Tehran trong thời kỳ cảnh giác cao độ của phòng không. Tuy nhiên, khó có khả năng các nhà điều hành radar của Nga nhầm lẫn máy bay phản lực với máy bay không người lái: máy bay không người lái chậm hơn, nhỏ hơn và bay thấp hơn.

Một nguồn tin tình báo cấp cao của Ukraine cho biết một số nhân vật ở Nga đã đủ tức giận đến mức muốn ông Prigozhin phải chết, trong đó có Sergei Shoigu, Bộ trưởng Quốc phòng Nga, người thường xuyên là mục tiêu trong các video đầy giận dữ của ông Prigozhin trong mùa hè. Tuy nhiên, một hoạt động kiểu này không thể tiến hành nếu không có sự cho phép của chính Vladimir Putin.

Joe Biden, tổng thống Mỹ cho biết: “Tôi không biết thực tế chuyện gì đã xảy ra nhưng tôi không ngạc nhiên. Không có nhiều chuyện xảy ra ở Nga mà Putin không đứng sau”. Ông Burns không phải là chuyên gia tình báo duy nhất gặp rắc rối với ông Prigozhin. Trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 6, Kyrylo Budanov, người đứng đầu HUR (cơ quan gián điệp quân sự của Ukraine), tuyên bố FSB, cơ quan an ninh của Nga, đã được giao nhiệm vụ ám sát kẻ nổi loạn này.

Đáng chú ý, vụ tai nạn xảy ra vào một ngày có sự trừng phạt quy mô lớn hơn. Trước đó vào ngày 23/8, Tướng Sergei Surovikin, người từng giữ chức chỉ huy các lực lượng Nga ở Ukraine cho đến khi bị giáng chức vào tháng 1, đã được miễn nhiệm khỏi chức vụ chỉ huy các lực lượng không quân và vũ trụ của Nga. Tướng Surovikin có quan hệ mật thiết với ông Prigozhin và bị nghi ngờ hỗ trợ cuộc binh biến hoặc biết trước về nó. Vị tướng này được cho là đã bị quản thúc tại gia.

Cái chết của ông Prigozhin có thể sẽ ảnh hưởng không đáng kể đến chiến tuyến ở Ukraine. John Foreman, tùy viên quốc phòng Anh tại Matxcơva cho đến năm ngoái, cho biết tướng Valery Gerasimov, Tổng tham mưu trưởng Nga, người mà ông Prigozhin thường xuyên chỉ trích, đã “mang lại một số trật tự cho sự hỗn loạn quân sự vào năm ngoái”. Lực lượng Wagner đã bị gạt sang một bên sau khi họ đóng vai trò chính trong cuộc chinh phục Bakhmut vào tháng 5. Ông Foreman nói, quân xung kích Wagner không còn quan trọng nữa một khi Ukraine bắt đầu tấn công, và những người lính bị nghi ngờ về mặt chính trị ít được chào đón hơn trong các chiến hào.

Tác động đối với các nước châu Phi, nơi Wagner đã và vẫn hoạt động, là không chắc chắn bằng. Ông Prigozhin được cho là đã đến châu Phi, cố gắng ngăn chặn GRU, cơ quan tình báo quân sự của Nga, đẩy lực lượng của ông ra khỏi lục địa đen. Wagner không phải là công ty đánh thuê duy nhất tại châu Phi, và các nhà lãnh đạo châu Phi đang cần sức mạnh sẽ không quan tâm nhiều đến việc quân đội Nga nghe theo lệnh của ông Prigozhin hay một quan chức khác của Điện Kremlin.

Những gợn sóng lớn nhất sẽ là những gợn sóng bên trong nước Nga. Nếu ông Prigozhin bị giết theo lệnh của ông Putin, điều đó sẽ củng cố hình ảnh của Tổng thống Nga như một kẻ mạnh đầy thù hận sẵn sàng bỏ qua thủ tục và luật pháp. Lần đầu tiên ông thu hút trí tưởng tượng của công chúng Nga với tư cách là tổng thống Nga với lời cam kết đáng nhớ là “bắt [phiến quân Chechnya] ngay tại nhà vệ sinh” và “quét sạch họ trong nhà tắm”. Trong những năm tiếp theo, các kẻ thù của ông Putin phải hứng chịu một loạt các phương pháp tấn công và ám sát ngày càng kỳ lạ — từ chất đồng vị phóng xạ bỏ vào trà cho đến chất độc thần kinh bôi trên tay nắm cửa và trong quần lót.

Tuy nhiên, những phương pháp này cũng đã làm xói mòn quan điểm cho rằng Nga là một quốc gia bình thường, vạch trần chế độ của ông Putin là một tập đoàn giống như mafia được điều hành bằng các ý muốn cá nhân và mối hận thù đẫm máu. Sự tồn tại của Wagner – một đội quân tư nhân bị luật hình sự Nga chính thức cấm – là dấu hiệu cho thấy ông Putin không tin tưởng vào các thể chế chính quy của nhà nước và sự phụ thuộc của ông vào các mối quan hệ không chính thức.

Cái chết của ông Prigozhin có thể giúp củng cố quyền lực của ông Putin. Nhưng nó cũng có thể củng cố huyền thoại về nhà lãnh đạo Wagner như một người yêu nước dám nói lên sự thật, đồng thời gây bất ổn cho đông đảo những người ủng hộ chiến tranh khi những người đi theo và ủng hộ ông Prigozhin sẽ bị kỳ thị và loại bỏ. “Vụ ám sát… sẽ gây ra hậu quả thảm khốc”, Gray Zone, một nhóm liên kết với Wagner, cảnh báo trên trang mạng xã hội Telegram. “Những người ra lệnh [ám sát] hoàn toàn không hiểu tâm trạng và tinh thần của quân đội”.