Cù Tuấn dịch
18-1-2023
Tóm tắt: Vài giờ trước khi Nga đưa quân vào Ukraine, ông Kiryeyev đã cảnh báo về kế hoạch đánh chiếm Kyiv của Matxcơva. Vài ngày sau, ông ta bị các nhân viên an ninh Ukraine bắn chết.
Vài ngày sau cuộc xâm lược của Nga, các nhân viên tình báo Ukraine đã để lại một xác chết trên vỉa hè ở trung tâm Kiev với một lỗ đạn ở phía sau hộp sọ.
Người chết, một nhân viên ngân hàng 45 tuổi Denys Kiryeyev, bị giết như một kẻ phản bội. Cơ quan An ninh Ukraine – cơ quan tình báo nội địa chính của đất nước này, được gọi là SBU – đã bắn ông Kiryeyev vì ông bị cáo buộc làm gián điệp cho Matxcơva, một quan chức của cơ quan này cho biết.
Tuy nhiên, vài ngày sau khi khám phá ra thi thể của ông Kiryeyev, ông đã được chôn cất như một người anh hùng và được an táng bên cạnh ngoại trưởng đầu tiên của Ukraine. Theo Tướng Kyrylo Budanov, người đứng đầu cơ quan tình báo quân đội Ukraine, ông Kiryeyev đã chuyển thông tin từ các đầu mối liên lạc của ông ở Nga giúp quân Ukraine bảo vệ thành công thủ đô của họ vào tháng 2 năm ngoái. “Nếu không có ông Kiryeyev, rất có thể Kyiv đã bị chiếm,” vị tướng này nói.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã ký các văn bản truy tặng ông Kiryeyev huân chương vì “công lao đặc biệt trong việc bảo vệ chủ quyền quốc gia và an ninh quốc gia”.
Trong nhiều năm, Nga đã đầu tư số tiền tương đương hàng tỷ đô la để xâm nhập vào giới chính trị và tình báo của Ukraine, tìm cách chia rẽ lòng trung thành trong các cơ quan gián điệp của Ukraine và thiết lập một mạng lưới điệp viên nếu Matxcơva quyết định chiếm lấy đất nước này. Những thập kỷ tham nhũng chính trị trước đây cũng làm xói mòn lòng tin của công chúng. Các quan chức Nga đã không trả lời yêu cầu bình luận về việc này.
Ông Kiryeyev vào nhiều thời điểm dường như thuộc về phe đối lập. Ông đã đánh đổi sự nghiệp tại các tổ chức tài chính phương Tây để quản lý tiền và tài sản cho hai người anh em giàu có có quan hệ mật thiết với các chính trị gia Ukraine thân Nga. Công việc này khiến ông Kiryeyev có được các bất động sản, hàng loạt xe hơi và các kỳ nghỉ ở Hy Lạp và Paris. Nó cũng phủ bóng đen lên danh tiếng của ông trong giới quan chức và đồng nghiệp, vốn lo lắng về ảnh hưởng của Nga.
Tướng Budanov cho biết sau này trong sự nghiệp của mình, ông Kiryeyev đã vun đắp mối quan hệ với các cơ quan tình báo châu Âu, cũng như với các quan chức chính phủ và quân đội Nga. Ông cũng đồng ý làm đại diện cho Kyiv trong các cuộc đàm phán ngừng bắn sớm giữa Nga và Ukraine, một nhiệm vụ rất nguy hiểm ở cấp cao. Ông Kiryeyev “rất thích đóng vai 007,” một người bạn cho biết.
Cuộc xâm lược ngày 24 tháng 2 đã thử thách việc đầu tư vào tình báo của Nga và sự kháng cự của Ukraine. Ông Kiryeyev, người có mối quan hệ ở cả hai quốc gia, đã bị kẹt ở giữa.
Bài báo này dựa trên các tài liệu tài chính và tình báo cũng như các cuộc phỏng vấn với các quan chức chính phủ Hoa Kỳ và Ukraine, các thành viên hiện tại và trước đây của các cơ quan an ninh Ukraine, cũng như gia đình, bạn bè, vệ sĩ và đối tác kinh doanh của ông Kiryeyev.
Kiếm tiền
Ông Kiryeyev sinh ra ở Kyiv và bắt đầu với chuyên môn trong lĩnh vực tài chính khi làm việc tại các văn phòng địa phương của các ngân hàng phương Tây, bao gồm Crédit Lyonnais, Citibank và ING.
Theo những người làm việc với Kiryeyev, ông là người khỏe mạnh và hướng ngoại, đồng thời xử lý khách hàng một cách khéo léo. Ông Kiryeyev nói được tiếng Ukraina, tiếng Nga, tiếng Pháp và tiếng Anh.
Một người họ hàng của ông vào năm 2003 đã trở thành phó giám đốc của SBU, cơ quan kế thừa chính của KGB thời Liên Xô, theo một cựu lãnh đạo của cơ quan này. Các cộng sự cho biết mối liên hệ này đã khiến ông Kiryeyev quan tâm đến hoạt động tình báo. Các nhà phê bình cho rằng SBU, hiện đang phải đối mặt với sự giám sát của chính phủ, từ lâu đã chịu ảnh hưởng của Matxcơva. Cơ quan này đã từ chối bình luận.
Năm 2006, ông Kiryeyev đến làm việc cho Andriy Klyuyev và Serhiy Klyuyev, những doanh nhân có quan hệ chính trị đến từ Donetsk, một vùng nghiêng về Nga ở miền đông Ukraine. Anh em nhà Klyuyev, những doanh nhân làm giàu nhờ kim loại và bất động sản, rất thân với Viktor Yanukovych, một chính trị gia có quan hệ với Nga, người sau này trở thành tổng thống Ukraine.
Vào năm 2015, Hoa Kỳ đã trừng phạt Andriy Klyuyev vì những nỗ lực bị cáo buộc của ông nhằm phá hoại nền dân chủ ở Ukraine. Cả Andriy và Serhiy Klyuyev đều không đưa ra bình luận nào.
Người vợ góa của ông Kiryeyev cho biết chồng bà đã giải thích cặn kẽ cho bà về quyết định làm việc với những người thân cận của ông Yanukovych. “Chúng ta không thể đổi những người này lấy những người khác. Chúng ta có những gì chúng ta có,” cô nhớ lại lời chồng nói.
Trong nhiệm kỳ tổng thống của ông Yanukovych, Andriy Klyuyev từng là thư ký hội đồng quốc phòng và an ninh quốc gia Ukraine, đồng thời là Phó thủ tướng thứ nhất. Theo các cộng sự, ông Kiryeyev được hưởng lợi từ các mối quan hệ của anh em Klyuyev, đảm nhận các vị trí cấp cao tại các ngân hàng thuộc sở hữu nhà nước và chơi lớn với các giám đốc tình báo SBU ở Dãy núi Carpathian. Ông Kiryeyev luôn đi cùng những vệ sĩ mà ông thuê từ một đơn vị SBU ưu tú.
Trong nhiều năm, ông Kiryeyev đã thiết lập các mối quan hệ xuyên biên giới. Vào Ngày Hải quân Nga, ông đã tụ tập ở Crimea với các tướng lĩnh từ các cơ quan an ninh Nga và biết tên của nhiều người trong số họ, theo một người bạn đã tham gia cùng Kiryeyev ở đó.
Vào năm 2014, một cuộc nổi dậy của người dân chống lại ảnh hưởng chính trị của Nga đã khiến Ukraine rơi vào khủng hoảng. Các cuộc biểu tình bạo lực nổ ra ở Kyiv, và ông Yanukovych trốn sang Nga cùng với người đứng đầu SBU và hơn chục quan chức hàng đầu của cơ quan này. Anh em nhà Klyuyev cũng chuyển đến sống ở Nga và ông Kiryeyev đã giúp quản lý một số tài sản của họ tại Kyiv, theo các cộng sự của ông Kiryeyev.
Trong lúc hỗn loạn, Nga chiếm giữ Crimea và khuấy động cuộc nổi dậy ở miền đông Ukraine. Sau khi chiến tranh nổ ra giữa các lực lượng Ukraine và lực lượng dân quân do Nga hậu thuẫn, ông Kiryeyev đã mua thiết bị cho các lữ đoàn tình nguyện chiến đấu cho Kiev, theo người đứng đầu cơ quan an ninh của ông. Ông than phiền với bạn bè và gia đình về việc Ukraine không thể phát huy hết tiềm năng của mình trong khi bị người hàng xóm Nga hùng mạnh của mình chi phối.
Khi ông Zelensky được bầu làm Tổng thống vào năm 2019, ông Kiryeyev nằm trong danh sách ứng cử viên để làm lãnh đạo một ngân hàng lớn do nhà nước kiểm soát nhưng đã trượt vị trí này, theo người vợ góa của ông và các đồng nghiệp ngân hàng. Các bài báo và bản tin truyền hình đặt câu hỏi về lòng trung thành của ông với Ukraine. Người vợ góa của ông Kiryeyev cho biết, ông bác bỏ các báo cáo này, coi chúng là vu khống.
Vào năm 2021, vị trí của ông Kiryeyev trong các lĩnh vực kinh doanh và an ninh giao thoa của Nga và Ukraine đã thu hút sự chú ý của Tướng Budanov, vào thời điểm đó là người đứng đầu cơ quan tình báo quân sự của Ukraine, được gọi là GUR.
‘Anh sẽ không ra đi’
Nhiều năm trước, Tướng Budanov, một cựu đặc công, đã dành thời gian hồi phục vết thương chiến tranh tại Trung tâm Y tế Quân đội Quốc gia Walter Reed ở Maryland. Ông làm quen với các quan chức tình báo Hoa Kỳ. Theo thời gian, ông nổi tiếng là một người đối thoại đáng tin cậy và là đối trọng với ảnh hưởng của Nga trong SBU, theo một cựu quan chức cấp cao của Hoa Kỳ.
Khi Nga bắt đầu tập trung quân ở biên giới Ukraine vào mùa xuân năm 2021, Tướng Budanov cho biết, ông đã triệu tập ông Kiryeyev đến trụ sở tình báo quân đội Ukraine, một khu phức hợp được gọi là The Island và nằm trên một bán đảo dọc theo sông Dnipro của Kyiv.
Tướng Budanov đã kêu gọi lòng yêu nước của ông Kiryeyev, ông nói, và yêu cầu ông sử dụng các mối quan hệ trong lĩnh vực tài chính và an ninh của mình để cố gắng thâm nhập vào tình báo quân sự của Nga. “Anh ta có một số người quen biết cần thiết. Các giao dịch tài chính được thực hiện thông qua anh ta,” vị tướng nói. “Đó là lý do tại sao anh ta giao tiếp với mọi người, kể cả những người rất có ảnh hưởng.”
Ông Kiryeyev đồng ý tham gia hoạt động tình báo, do được thúc đẩy bởi nghĩa vụ và niềm đam mê của ông với thế giới hoạt động bí mật. Một đội an ninh bắt đầu lái xe đưa ông Kiryeyev đến Kharkiv, cách thủ đô Kyiv 300 dặm về phía đông. Ở đó, ông và một nhân viên tình báo Ukraine khác sẽ đi một chiếc ô tô riêng qua biên giới, theo Tướng Budanov và một trong những vệ sĩ của ông Kiryeyev.
Ông Kiryeyev sẽ quay lại vài ngày sau đó, thường hút một điếu xì gà trong suốt chuyến đi dài để bí mật gặp Tướng Budanov, theo một thành viên trong đội an ninh của anh ta.
“Anh ta đã nhận được thông tin về mọi thứ,” vị tướng nói. “Thế giới của các dịch vụ đặc biệt và thế giới tài chính luôn được kết nối với nhau, giống như thế giới tội phạm, ít nhất là ở các quốc gia của chúng ta.”
Vào mùa thu năm 2021, khi các cơ quan tình báo và quân sự của Hoa Kỳ bắt đầu cảnh báo về mối đe dọa từ Nga, ông Kiryeyev biết được từ các nguồn tin của mình rằng, Matxcơva đang sẵn sàng tấn công Ukraine, Tướng Budanov cho biết, và trở thành người đầu tiên gióng lên hồi chuông cảnh báo ở Ukraine.
Vào ngày 22 tháng 1 năm ngoái, Bộ Ngoại giao Anh cho biết, Nga đang xem xét một trong những ông chủ cũ của ông Kiryeyev, Andriy Klyuyev, để tham gia một chính phủ bù nhìn mà Matxcơva sẽ thành lập ở Ukraine. Vào tháng Hai, với việc Nga xâm lược dường như sắp xảy ra, hàng triệu người Ukraine bắt đầu chạy trốn về phía Tây để tị nạn ở nước ngoài.
Vào ngày 18 tháng 2, đêm trước khi ông Kiryeyev dự định rời Ukraine để đi trượt tuyết hàng năm ở dãy núi Alps của Pháp cùng vợ và con trai, ông đã về nhà muộn. “Anh sẽ không đi”, ông Kiryeyev nói với vợ. Cô vợ đã cố gắng thay đổi suy nghĩ này của chồng.
“Nếu anh chạy ra nước ngoài,” cô nhớ lại lời chồng mình nói, “Anh sẽ không thể nhìn thẳng vào chính mắt mình.” Cô và con bay sang Pháp mà không có chồng bên cạnh.
Câu giờ
Năm ngày sau, vào chiều ngày 23 tháng 2, ông Kiryeyev trao cho Tướng Budanov thông tin tình báo mới: Tổng thống Nga Vladimir Putin vừa phát lệnh tấn công vào sáng sớm ngày mai.
Ông Kiryeyev cũng biết các điểm tấn công chính, Tướng Budanov nói.
Vào lúc 8 giờ sáng ngày 24 tháng 2, các phi vụ bay thấp của máy bay trực thăng tấn công của Nga đã đổ quân xuống Sân bay Antonov, cách thủ đô Kiev vài dặm về phía bắc. Điện Kremlin đã lên kế hoạch điều động sân bay để chuyển binh lính và thiết bị cho một cuộc tấn công vào thủ đô.
Tướng Budanov cho biết, thông tin của ông Kiryeyev đã giúp Ukraine có vài giờ quý giá để chuyển quân chống lại cuộc tấn công của Nga. Sau một trận chiến khốc liệt với người Nga, sân bay đã bị hư hại và quân xâm lược Nga đã không thể dùng nó để chuyển quân tới.
Khi kế hoạch tấn công chớp nhoáng của Nga bị thất bại, hai bên đã sắp xếp một cuộc đàm phán ngừng bắn ở Belarus. Do ông Kiryeyev biết hai thành viên trong phái đoàn Nga nên Tướng Budanov đã hỏi liệu ông có muốn tham dự không. Vị tướng này đã đánh cược rằng các mối quan hệ của ông Kiryeyev có thể khiến giao tranh tạm dừng và cho Ukraine thêm thời gian để huy động lực lượng phòng thủ.
Ông Kiryeyev biết rằng, sẽ rất rủi ro nếu ông đảm nhận vai trò công khai như vậy trong cuộc xung đột và ông không muốn rời khỏi quê hương. Trong nhiều năm, ông đã vun đắp mối quan hệ ở cả hai bên biên giới. Chiến tranh buộc ông Kiryeyev phải tuyên bố lòng trung thành với một phe.
“Chết tiệt thật,” ông nói với thành viên trong đội an ninh của mình. “Vì Tổ quốc kêu gọi như vậy, tôi sẽ có mặt.”
Ông Kiryeyev đã cùng với bộ trưởng quốc phòng Ukraine và các quan chức khác trong nhóm đàm phán sẵn sàng rời nhà ga xe lửa Kyiv, theo một cựu quan chức phản gián SBU, người đã hỗ trợ nhóm.
Hình ảnh ông Kiryeyev ngồi vào bàn đàm phán hôm 28/2 khiến nhiều người biết ông ngạc nhiên, kể cả vợ ông, người vẫn còn ở nước ngoài. Ông đã không nói với vợ mình về việc này.
Tướng Budanov nói: “Sau khi Kiryeyev xuất hiện ở đó, mối liên hệ của Kiryeyev với các lực lượng tình báo đã trở nên rõ ràng đối với mọi người. Thật không may, tình hình lúc đó rất nguy cấp và chúng tôi phải chấp nhận rủi ro.”
Ông Kiryeyev trở về từ Belarus và gặp Tướng Budanov trong vài giờ. Ông Kiryeyev nhận thức được sự nguy hiểm của mình và rời cuộc họp với tâm trạng căng thẳng, theo một thành viên trong đội an ninh của ông.
Vài ngày sau, một người bạn đến thăm ông Kiryeyev tại nhà riêng ở ngoại ô phía bắc Kyiv. Cầm khẩu súng săn cỡ nòng lớn, ông Kiryeyev cho biết, ông đã dùng nó để bắn vào các đặc vụ Nga đã tiếp cận nhà riêng của ông vài đêm trước đó, người bạn cho biết.
Khi Nga và Ukraine đồng ý tổ chức vòng đàm phán thứ hai, dự kiến vào ngày 3 tháng 3, Tướng Budanov một lần nữa thuyết phục ông Kiryeyev tham dự.
Vào đêm trước cuộc đàm phán ở Belarus, ông Kiryeyev nhận được một cuộc điện thoại từ văn phòng của Oleksandr Poklad, trưởng phòng phản gián của SBU, theo lời tướng Budanov. Ông cho biết, ông Poklad, người phụ trách truy bắt các sĩ quan tình báo và an ninh bị tình nghi làm việc cho Nga, muốn gặp ông. Ông Poklad từ chối bình luận về cuộc hẹn này với tư cách một phát ngôn viên của SBU, khi trích dẫn luật về bí mật nhà nước.
Ông Kiryeyev lái xe đến nhà ga xe lửa Kyiv cùng với đội an ninh cá nhân và các nhân viên tình báo quân sự cho chuyến đi tới Belarus. Ông nói với các vệ sĩ rằng ông có thể bị bắt trên đường. “Đừng can thiệp,” Kiryeyev nói, theo thành viên trong đội an ninh của ông.
Cả nhóm lái xe về trung tâm Kiev và dừng lại gần Nhà thờ Thánh Sophia. Một số xe tải nhỏ chở các đặc vụ SBU dừng lại và ra lệnh cho các đặc vụ tình báo quân sự và vệ sĩ của ông Kiryeyev giao nộp vũ khí. Ông Kiryeyev được dẫn đến một chiếc xe tải nhỏ. Nhân viên an ninh của ông bị ép nằm sấp trên đường, khi chiếc xe van rời đi.
Khoảng 90 phút sau, các nhân viên tình báo quân sự được triệu tập đến nơi tìm thấy thi thể ông Kiryeyev.
Cục điều tra quốc gia Ukraine, cơ quan xử lý các vụ giết người như vậy, đã từ chối bình luận.
Trong những tháng tiếp theo, chính phủ ở Kyiv đã loại bỏ tận gốc những kẻ đồng lõa của Nga trong các cơ quan an ninh. “Tôi không có thời gian để đối phó với tất cả những kẻ phản bội,” ông Zelensky nói vào tháng Ba. “Nhưng dần dần tất cả những người này sẽ bị trừng phạt.”
Vào tháng 7, ông Zelensky đã sa thải người đứng đầu SBU và cách chức hoặc truy tố hàng chục tướng lĩnh của cơ quan này vì vai trò bị cáo buộc của họ trong việc tạo điều kiện Nga xâm lược Ukraine. Ukraine đã mở hơn 650 vụ án tội phản quốc liên quan đến các quan chức chính phủ nước này.
Ông Kiryeyev được chôn cất theo nghi thức quân sự tại Nghĩa trang Baikov của Kyiv, giữa những ngôi mộ của các anh hùng Ukraine. Người vợ góa của ông đã trở lại thành phố này một thời gian ngắn vào tháng 12. Cô đã đến thăm mộ chồng ba lần, lần cuối cùng trên đường rời khỏi quê hương.
