8-5-2021
Theo thông tin báo chí, Việt Nam vừa có một ca sốc phản vệ là nữ nhân viên y tế 35 tuổi sau khi chích vaccine COVID-19 của AstraZeneca và đã qua đời một ngày sau đó! Cho đến nay, Việt Nam đã thực hiện chích ngừa loại vaccine này cho khoảng 750 ngàn nhân viên y tế và đây là trường hợp chết người đầu tiên. Vậy chúng ta nên nhìn nhận sự việc này như thế nào?
Hiện nay, Anh là nước có nhiều người nhất đã chích vaccine COVID-19 của hãng AstraZeneca. Dựa trên số liệu từ ngày 9 tháng 12 năm ngoái cho đến ngày 28 tháng 4 vừa rồi thì ở Anh đã có 22,6 triệu người được chích liều đầu tiên và 5,9 triệu người được chích liều thứ 2 của vắc xin vaccine này. Họ ghi nhận có 590 trường hợp sốc phản vệ xảy ra, tức tỉ lệ này khoảng 26 người trên mỗi 1 triệu người nếu chỉ tính trên số lượng người đã chích liều thứ nhất. Tỉ lệ này ở vaccine COVID-19 của Pfizer-BioNTech là 5 trên 1 triệu và của Moderna là khoảng 3 trên 1 triệu.
1- Sốc phản vệ (anaphylaxis) là gì và tại sao lại xảy ra sau khi chích vaccine?
Anaphylaxis (An-a-fi-LAK-sis), hay trong tiếng Việt được gọi là sốc phản vệ là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng, nó thường làm cho hệ thống miễn dịch của bạn giải phóng một lượng lớn các chất hóa học (thường là histamine) trong thời gian ngắn khiến bạn bị sốc – huyết áp giảm đột ngột, đường thở thu hẹp, gây khó thở, chóng mặt, ói, ngất, có thể đe dọa tính mạng. Nó có thể xảy ra trong vài giây hoặc vài phút sau khi bạn tiếp xúc với thứ mà bạn bị dị ứng. Những thứ đó có thể là phấn hoa, đậu phộng, lông mèo, nọc độc côn trùng, v.v… và cả những thành phần trong vaccine.
Các thành phần được sử dụng trong vaccine hầu như được kiểm tra ở giai đoạn nghiên cứu lâm sàng rất kỹ lưỡng để đảm bảo an toàn cho người dùng. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một tỉ lệ rất nhỏ một số người sẽ bị dị ứng với các thành phần này và một tỉ lệ hiếm sẽ bị nặng hơn là sốc phản vệ. Các thành phần trong vaccine có thể gây dị ứng bao gồm các kháng nguyên, protein động vật còn sót lại, chất kháng khuẩn, chất bảo quản, chất ổn định hoặc các thành phần khác.
2- Làm thế nào để hạn chế tối đa sốc phản vệ khi chích vaccine?
– Do sốc phản vệ thường xảy ra nhanh sau khi tiếp xúc với chất gây dị ứng nên việc bố trí một phòng chờ ngay bên cạnh nơi chích vaccine là cần thiết. Người sau khi được chích vaccine sẽ được ngồi nghỉ ngơi ở trong phòng này trong vòng 15-30 phút và có nhân viên y tế quan sát. Nếu có hiện tượng sốc phản vệ xảy ra thì sẽ được xử lý kịp thời.
– Nếu người nào đã có biểu hiện sốc phản vệ sau khi chích liều đầu tiên sẽ được khuyên không nên chích liều thứ 2.
3- Làm gì khi bị sốc phản vệ?
Cần gọi xe cứu thương và đưa đi cấp cứu ngay vì đây là trường hợp nguy hiểm và cần được hỗ trợ y tế bởi nhân viên y tế chuyên nghiệp càng sớm càng tốt. Trong trường hợp ngừng thở hoặc tim ngừng đập có thể cần được hồi sức tim phổi (CPR). Một số loại thuốc có thể cần phải dùng ngay lúc đó như: Epinephrine (adrenaline) giúp giảm sự giãn của mạch máu gây ra bởi sốc phản vệ để đưa huyết áp lên trở lại, thuốc chứa thành phần kháng histamine và cortisone tiêm tĩnh mạch (IV) để giảm viêm đường dẫn khí và cải thiện hô hấp, v.v…
Tóm lại, sốc phản vệ là trường hợp nguy hiểm, hiếm gặp, có thể xảy ra trong việc chích vaccine nói chung và vaccine COVID-19 nói riêng. Trong trường hợp vaccine của AstraZeneca, dựa trên các số liệu khoa học cho đến nay, ngoài nguy cơ đông máu hiếm gặp thì nguy cơ sốc phản vệ (cả 2 có tỉ lệ khoảng 20 người trên 1 triệu người) cần được quan tâm.
Tuy các tỉ lệ này được coi là rất thấp, lợi ích của việc chích vaccine vẫn hơn rất nhiều so với nguy cơ mắc bệnh COVID-19 trong cộng đồng nên vaccine của AstraZeneca vẫn đang được chấp nhận sử dụng ở nhiều nước trên thế giới. Để hạn chế tối đa các trường hợp đáng tiếc này, các cơ quan chích vaccine nên có những kế hoạch sàng lọc người dễ bị dị ứng (loại ra những người có dị ứng nặng, đặc biệt dị ứng các thành phần có trong vaccine, kéo dài thời gian quan sát y tế cho những người có tiền sử dị ứng nhẹ sau khi chích) và có những kế hoạch cấp cứu kịp thời cho những ca sốc phản vệ hoặc đông máu nếu xảy ra.
Bảo trọng nhe bà con!
_____
Tài liệu tham khảo:
– McNeil MM, Weintraub ES, Duffy J, et al. Risk of anaphylaxis after vaccination in children and adults. J Allergy Clin Immunol. 2016;137(3):868-878.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7002e1.htm (Allergic Reactions Including Anaphylaxis After Receipt of the First Dose of Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine — United States, December 14–23, 2020).
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7004e1.htm (Allergic Reactions Including Anaphylaxis After Receipt of the First Dose of Moderna COVID-19 Vaccine — United States, December 21, 2020–January 10, 2021).
Học Giả Nguyễn Duy
Tháng Bảy ngày rằm xá tội vong nhân
(ca dao)
1.
Thời Mắc Dịch phải chăng Thời Siêu Thực
âm dương lập lờ ảo ảo hư hư
không có giấc mơ
chỉ toàn ác mộng
mập mờ như ngủ như thức
người và ma lẫn lộn tù mù
ta thu bóng ngồi uống trà với gió
chén rượu suông cụng với chính hồn mình.
2.
Nghe rầm trời tiếng dân đen kêu than
đứt ruột.
tiếng thở dồn người chống dịch xả thân
thắt ruột.
tiếng chim lồng trơn lưỡi véo von
sốt ruột.
tiếng mặt lì lảm nhảm ti-vi
lộn ruột.
3.
Gói hàng mã mùa này gửi cho người âm
thêm hộp khẩu trang bộ áo choàng y tế
mâm cúng cô hồn ngoài ngõ còn nguyên
cô hồn năm nay không được phép lang thang lêu lổng
hồn vía quay quay cuồng cuồng
đột quị con đường chen chúc sống
chen chúc chợ đời chen chúc hồi hương
chen chúc tiêm phòng chen chúc nhà thương
chen chúc thở
chen chúc lò thiêu xác.
4.
Có cái chết trống không như chết lậu
không trống không kèn không đèn không nhang
mùi tử khí ám ươn nhà ổ chuột
đau kiếp người sống chui chết chui.
ta thành kính vấn an linh hồn lạc
chỉ về Trời mới thật có tự do
tự do nhẹ như gió
tự do bềnh bồng như mây
tự do trong như giọt mưa trong
tự do nặng trĩu như lòng.
5.
Ta lăn lê gần hết đời người
nỗi buồn khổ nuốt tươi niềm vui sướng
ta thèm khát vô tư như cỏ
mong thảnh thơi chấm mút phút nhẹ lòng
ta đã liều mình lao vào đạn bom
trẻ liều chết nay về già liều sống.
6.
Gió sục sạo khắp trần gian dài rộng
biết chăng con người sống để làm gì?
giết chóc triền miên suốt nhiều nghìn năm
tích tụ máu có thể làm thuỷ điện?
bức tử nước bức tử rừng bức tử bầu khí quyển
bức tử trời xanh hay bức tử chính mình?
dịch bệnh bung toang không hề hư vô
là kiếp nạn hay đòn trừng phạt?
lời sấm truyền ngày tận thế tự thân
hay điềm báo Trời thay nhân loại khác?
con người hiền lương con người nhân đức
gian ác vừa thôi kẻo hết đất làm người!
7.
Thời mắc dịch ngồi uống trà với gió
lời ruột gan ta tự vấn hồn mình…
Nguồn Mạng
Về dị ứng, Pfizer & Moderna cũng gây dị ứng, nóng sốt rùi chiển wa lạnh fever & chills, như sốt rét. Huyết áp tăng hoặc giảm đột ngột, mệt mỏi, đau nhức … sau khi chích mũi II. Mũi 1 thì nhẹ, nhưng thời gian giữa 2 mũi, có thỉa sẽ bị allergies nhiều . Các triệu chứng dị ứng ở Moderna & Pfizer sau mũi II sẽ mất đi sau 2-3 ngày, ngoại trừ nhức cánh tay chích (covid arm) thì kéo dài khoảng trên dưới 1 tuần . 2 loại Pfizer & Moderna chưa thấy tử vong, mặc dù đã có trường hợp đi ER. Níu tới ER vì M or P, bs cũng chả làm gì, ngoại trừ cho vitamin C. Chừng nào nặng lắm, nguy hiểm tới tính mạng thì mới động tay . Với J&J thì monitor kỹ lưỡng hơn . Qua 48h mới được dùng thuốc tây như Tylenol, đó là cho M or P. Mấy ngừ wen toàn chích 2 loại đó nên chỉ biết vậy . Chiện Epinephrine hổng nghe nói tới . Đúng là Epinephrine được dùng để chữa Anaphylaxis shock thông thường nhưng this is different ballgame altogether. Hổng cho cả Tylenol trong thời gian 48h thì chích Epinephrine zô, it could become worse.
Cháo lòng & nước cam vắt níu ở ziệc nàn. Me, chikin soup, ít bánh mì & OJ. Sau khi cơn fever & chills qua -around 48h sau khi tiêm- mới ăn đồ nặng 1 tẹo . Tránh tất cả những loại thức ăn có thỉa gây allergies; đồ biển, cá mú, hạt, mật ong và … oh yeah, cà phé .
AstraZeneca ở châu Âu đã xảy ra 1 số ngừ bị đông máu gây tử vong, Mỹ quyết định hổng dùng, châu Âu dừng, rùi lại dùng tiếp, nhưng hạn chế . Mỹ bắt đầu bán Pfizer nhỏ giọt cho châu Âu. J&J Mỹ hạn chế vì đã có 6 tử vong . Hiện giờ ở Mỹ chỉ chủ yếu là Pfizer & Moderna.
Việt Nam … the old saying “Những mất mát đã được tính toán trước & có thỉa chịu đựng được”.
Tình trạng xảy ra sốc phản vệ sau khi chích ngừa dẫn đến tử vong không phải là ít. Người được chích ngừa nếu khỏe mạnh cần phải lưu lại nơi chích ngừa it nhất 15 phút và những người thường hay bị dị ứng, sốc phản vệ với bất cứ thứ gì cần phải lưu lại ít nhất 30 phút. Biện pháp xử lý người bị sốc phản vệ là phải chích Epinephrine cho nạn nhân ngay lập tức, khi bắt đầu thấy có triệu chứng, rồi sau đó mới đưa nạn nhân đến nhà thương cấp cứu. Theo yêu cầu mới (3/3/2021) của CDC (Mỹ) thì các nơi chích ngừa (Covid-19) phải có sẵn sàng it nhất ba liều Epinephrine (và phải có khả năng tiếp nhận thêm trong khoảng thời gian ngắn), H1 hay H2 antihistamine, dụng cụ đo huyết áp và đồng hồ bấm giờ (timer) để đo nhịp tim. Nhân viên y tế cũng phải được huấn luyện để biết cách xử lý khi có chuyện xảy ra. Hiện nay Epinephrine thường được bán trong những ống tự chích (autoinjector) dưới tên thương mại Epipen. Việt Nam cũng nên nhập và phân phối loại thuốc này cho các nơi chích ngừa giống như tiêu chuẩn CDC Mỹ để tránh tình trạng tử vong đáng tiếc cho những người được chích ngừa.