25-6-2020
1. Tổng bí thư đảng không phải là nguyên thủ quốc gia. TBT đảng đi thăm các nước, theo thông lệ, không được đón tiếp trong tư cách nguyên thủ. Bởi thế TBT ĐCS Liên Xô Brejơnev đã kiêm luôn chức Chủ tịch Xô viết Tối cao để thành nguyên thủ. Rồi Trung Quốc cũng theo mà nhập 2 chức vào 1, nên giờ mới có cách gọi “Chủ tịch Tập”.
Không phải là nguyên thủ, thông thường, TBT đảng không được nguyên thủ các nước mời thăm. TBT Lê Duẩn lúc còn sống rất muốn thăm các nước TBCN phát triển để mục kích mà không có cơ hội. Nước TBCN có ý nghĩa nhất mà cố TBT Lê Duẩn đến thăm là Ấn Độ.
Cũng vì không phải là nguyên thủ, mà cố TBT Đỗ Mười đã tạo nên một “dấu ấn” có 1 không 2 trong lịch sử Hội nghị cấp cao của Cộng đồng các nước sử dụng tiếng Pháp tại Hà Nội vào tháng 11/1997. Vốn là trong nghi lễ chính thức mỗi quốc gia chỉ có một chỗ đứng cho nguyên thủ. Thế nhưng TBT Đỗ Mười đã đến đứng vào vị trí của Chủ tịch nước Trần Đức Lương, làm 2 ông phải chia nhau 1 chỗ đứng trước sự ngỡ ngàng lạ lùng của nguyên thủ các nước.
Tháng 7/2015, TBT Nguyễn Phú Trọng đã có chuyến thăm đầu tiên đến Mỹ. Một trong những khó khăn mà 2 phía phải đàm phán cam go chính là nghi lễ đón tiếp. Hai phía đều phải nhượng bộ. Nhưng cuối cùng thì vẫn không phải là một nghi lễ đón tiếp nguyên thủ.
2. Một bất ngờ mang đến sự hợp nhất hai vị trí TBT đảng và Chủ tịch nước ở Việt Nam đã xảy vào tháng 10/2018 sau cái chết của Chủ tịch nước Trần Đại Quang. Có việc “người tính không bằng trời tính”.
Đây quả thực là một cơ hội để Việt Nam giải quyết cùng một lúc 2 bài toán đối ngoại và đối nội tồn tại đúng 50 năm, từ sau sự tạ thế của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Về mặt đối ngoại, thì loại bỏ hoàn toàn các khó khăn trước đây – trong đón tiếp, trong đàm phán, trong ký kết các hiệp ước, do TBT cũng là nguyên thủ. Về đối nội, gộp 2 chức vụ làm 1 để đủ việc mà thi thố năng lực. Vì TBT thì chỉ lo vào công tác đảng, mà Chủ tịch nước thì ít việc, ít thực quyền. Gộp cả 2 chức vụ vào 1 – với những người tràn trề sinh lực, vẫn chưa khai thác hết khả năng. Hãy nhìn sang núi công việc của Tổng thống Hoa Kỳ đảm nhận – thì mới thấy nhận xét vừa rồi là phù hợp. Một nguyên thủ thì phải có công việc đúng của nguyên thủ, và phải giải quyết công việc xứng tầm nguyên thủ. Đó là chưa nói đến các lợi ích khác, trong đó có tiết kiệm một khoản lớn ngân sách do nhập 2 văn phòng làm 1.
3. Có 1 cản trở rất lớn, là nguyên nhân dẫn đến sự có thể quay lại mô hình “Tứ trụ” sau đại hội 13. Không phải vì lý do tập trung quyền lực quá lớn vào 1 người, cũng không phải vì không có người đủ năng lực đảm nhiệm, mà vì có nhiều ứng cử viên hơn số chỗ. Dường như có tối thiểu là 8 ứng cử viên cho vị trí “Tam trụ”, mà hậu quả có thể là sự thỏa hiệp để trở về “Tứ trụ”.
Trở về mô hình “Tứ trụ” là hạ sách cho tiến bộ của quốc gia, là khó khăn cho đối ngoại, là làm tốn kém thêm ngân khố, là thêm giằng co trì trệ. Đừng viện dẫn quyền lực quá lớn. Đừng viện dẫn không có người đủ năng lực. Đây mới là lúc cần đến sự hy sinh quyền lực cá nhân vì quyền lợi quốc gia.
Việt Nam cần 1 nguyên thủ đúng nghĩa. Mọi mô hình đều hướng về xây dựng cho được 1 nguyên thủ đúng nghĩa.
