Việt Nam có thể thắng lớn trong thương chiến Mỹ-Trung?

Mai V. Phạm

19-5-2019

Sau khi tuyên bố tăng thuế từ 10% lên 25% trong số 200 tỉ Mỹ kim hàng nhập khẩu Trung Quốc, Donald J. Trump đã nhắc đến lợi thế của Việt Nam: “Nhiều công ty bị áp thuế nhập khẩu cũng sẽ rời khỏi Trung Quốc để chuyển tới Việt Nam và các nước khác ở châu Á”. Rõ ràng, đây là một lời đe dọa của Trump gửi đến chính quyền Trung Quốc. Tuy nhiên, lời đe dọa cũng như kêu gọi này của Trump không phải là mới, bởi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương TPP mà Trump đã từ bỏ cũng có những chính sách trợ giúp các công ty giảm phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc.

Một báo cáo đăng ngày 17/5/2019 trên tạp chí Market Watch, chỉ ra rằng, Việt Nam sẽ hưởng lợi khổng lồ từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung. Các nhà phân tích nói rằng, một số quốc gia châu Á có thể thấy sự tăng trưởng trong kinh doanh khi các nhà xuất khẩu và các công ty đa quốc gia đang chuyển hoạt động sản xuất ra khỏi Trung Quốc. Các nhà kinh tế tại Standard Chartered ước tính Việt Nam có thể khiến GDP tăng thêm 2,8% nếu chính quyền Trump quyết định áp 25% thuế đối với tất cả các mặt hàng nhập khẩu của Trung Quốc.

Một báo cáo khác của Bloomberg ngày 17/5/2019 cho hay, nhà sản xuất thiết bị truyền thông Sierra Wireless Inc. gần như đã hoàn thành việc chuyển một số cơ sở sản xuất sang Việt Nam. Tập đoàn cao su Kenda của Đài Loan cũng đang mở rộng sản xuất ở Việt Nam do căng thẳng thương mại Mỹ-Trung.

Bên cạnh các công ty đa quốc gia Hoa Kỳ, các công ty Trung Quốc cũng đang chuyển một phần hoạt động sản xuất sang Việt Nam để tránh thuế nhập khẩu. Kinh tế gia trưởng của VinaCapital, Micheal Kokalari, cho biết, đã thấy một số nhà máy sản xuất lốp xe của Trung Quốc đặt tại Việt Nam, bổ sung các thiết bị để hoàn thành các giai đoạn cuối của sản phẩm ở Việt Nam.

Ông Chua Hak Bin, Kinh tế gia trưởng, Tập đoàn Maybank Kim Eng cho biết: “Việt Nam là nước hưởng lợi lớn nhất từ việc chuyển hướng đầu tư do chiến tranh thương mại Mỹ – Trung khi các công ty đang tìm cách thay đổi chiến lược chuỗi cung ứng và chuyển bớt cơ sở sản xuất của họ từ Trung Quốc. Chúng tôi nghĩ rằng, hầu hết các công ty đa quốc gia (MNC) sẽ tiếp tục cơ cấu lại chuỗi cung ứng của họ, áp dụng mạng lưới cung ứng linh hoạt hơn và giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

Trong bối cảnh này, Việt Nam nổi lên như một nước hưởng lợi lớn từ sự phá vỡ chuỗi cung ứng tập trung quá nhiều vào Trung Quốc như hiện nay. Một số dữ liệu vĩ mô gần đây cho thấy, Việt Nam đang hưởng lợi từ sự thay đổi lớn này. Cụ thể, FDI trong 4 tháng đầu năm 2019 ở Việt Nam thiết lập kỷ lục mới là một ví dụ rõ ràng nhất. Tổng vốn đầu tư đăng ký cấp mới và điều chỉnh vốn đạt tới 7,45 tỷ USD, tăng 29% so với cùng kỳ năm ngoái. Một số liệu khác cũng phản ánh sự dịch chuyển vốn đầu tư vào Việt Nam là góp vốn, mua cổ phần trong 4 tháng đầu năm đạt 7,1 tỷ, tăng hơn 3 lần so với 4 tháng đầu năm 2018”.

Đồng thuận mạnh mẽ của các chuyên gia kinh tế là cuộc chiến thương mại gây ra thiệt hại cho các bên tham gia.

Với Trung Quốc, ước tính thiệt hại năm 2018 từ việc áp thuế của Trump khoảng từ 3 – 10 tỉ Mỹ kim. Đây là con số không quá lớn so với nền kinh tế lớn của Trung Quốc. Nên nhớ, Trung Quốc hiện là chủ nợ nước ngoài lớn nhất của Hoa Kỳ, nắm trong tay hơn 1,12 ngàn tỉ trái phiếu. Ước lượng mỗi năm chính phủ Hoa Kỳ phải trả lãi suất cho Trung Quốc trên 27 tỉ Mỹ kim. Các biện pháp mà Trung Quốc sử dụng để đáp trả việc áp thuế của Trump là phá giá đồng nhân dân tệ, nhằm đẩy mạnh xuất khẩu và chấm dứt mua đậu nành của nông dân Mỹ.

Đối với Hoa Kỳ, nền kinh tế cũng bị thiệt hại không kém. Theo nghiên cứu của công ty tư vấn kinh tế Trade Partnership Worldwide, mức thuế 25% của Trump lên Trung Quốc sẽ khiến chi phí trung bình của một gia đình lên tới 2.300 Mỹ kim một năm. Nghiêm trọng hơn, Hoa Kỳ có thể mất hơn 2,2 triệu việc làm nếu Trump áp thuế 25% đối với tất cả hàng hóa từ Trung Quốc.

Một số người, trong đó có Trump, đề nghị nên sản xuất hàng hóa tại Hoa Kỳ để tránh thuế. Nhưng, vấn đề không đơn giản như vậy. Di dời chuỗi các nhà máy hiện đại và lực lượng nhân công có tay nghề từ châu Á về Hoa Kỳ là vô cùng khó khăn. Kể cả có thể chuyển về Hoa Kỳ, chi phí lao động và cơ sở sản xuất vô cùng đắt đỏ sẽ đẩy giá thành hàng hóa lên cao hơn rất nhiều. Và điều này chắn chắn sẽ gây hại nhiều hơn có lợi với nền kinh tế tự do.

Rõ ràng, nền kinh tế, người tiêu dùng, và các doanh nghiệp Mỹ cũng như Trung Quốc đều bị ảnh hưởng nặng nề từ căng thẳng thương mại. Năm ngoái, Trump đã tạo ra một chương trình cứu trợ, cấp cho nông dân 12 tỷ Mỹ kim và mới đây Trump vạch ra một kế hoạch khác cung cấp thêm 15 tỷ Mỹ kim cho nông dân.

Không ai phản đối việc Trump “mạnh tay” với Trung Quốc, nhưng vấn đề là hình thức áp thuế không phải là một giải pháp hữu hiệu. Bởi nó gây ra thiệt hại cho các doanh nghiệp, người tiêu dùng Mỹ-Trung, cũng như làm giảm tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Nếu đánh giá thiệt hại từ “trade war” giữa hai nước bằng GDP, thì Trung Quốc sẽ có con số thiệt hại nhỉnh hơn một chút so với Hoa Kỳ, bởi nền kinh tế Trung Quốc phụ thuộc một phần lớn vào xuất khẩu (exports), với lượng xuất khẩu sang Hoa Kỳ nhiều gấp 5-8 lần so với Hoa Kỳ xuất khẩu sang Trung Quốc. Tuy nhiên, không thể dựa vào mỗi nguyên nhân “Trung Quốc thiệt hại nhiều hơn Mỹ” và bỏ mặc các vi phạm đạo đức và pháp lý, để ủng hộ Trump.

Thử tưởng tượng nếu bạn chứng kiến hai người tên T và C đánh nhau, ném đá, dao vào nhau, và trúng những người xung quanh. Vì một C là một người bạn thù ghét, nên bạn tỏ thái độ hả hê, vui sướng vỗ tay ủng hộ T, một kẻ vô đạo đức không kém, và bỏ mặc luôn những người vô tội bị thương. Thái độ đó có đúng đắn, lương thiện hay ngược lại?

Nếu Trump áp thuế Trung Quốc cách đây hơn 20 năm, khi Trung Quốc chưa trở thành “công xưởng của thế giới”, rất cần sự trợ giúp của Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu (EU), thì Trump có thể khiến Bộ Chính trị Trung Quốc thực sự lo ngại. Đằng này, không chỉ áp thuế Trung Quốc, Trump còn áp thuế nhập khẩu thép và nhôm lên các nước đồng minh như EU, Canada và Mexico.

Ngày 17/5/2019 Trump còn hùng hồn tuyên bố, “Liên minh châu Âu đối xử với Hoa Kỳ còn tệ hơn Trung Quốc”. Rõ ràng, bằng cách tấn công đồng minh EU lâu năm, Trump đang tạo cơ hội cho Trung Quốc và EU xích lại gần nhau. Được tăng cường hợp tác với EU sẽ khiến Trung Quốc mạnh hơn hay suy yếu? Hiện tại, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn thứ hai của EU và EU là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc.

Tại hội nghị Á-Âu (ASEM) ngày 19/10/2018, các nhà lãnh đạo châu Âu và châu Á đã thống nhất phải bảo vệ thương mại tự do và tuyên bố không ủng hộ chính sách thương mại của Trump bởi nó đang gây ra thiệt hại với kinh tế toàn cầu. Tóm lại, Trump chỉ thực sự khiến nhà cầm quyền Trung Quốc và Việt Nam lo ngại khi liên kết cùng đồng minh các quốc gia dân chủ để tạo ra những chính sách hữu hiệu nhằm cô lập chúng.

Điều cần nhớ, Trump xem việc áp thuế Trung Quốc là “một ván cờ chính trị” để tuyên truyền thông điệp “America First” và “mạnh tay” với Trung Quốc. Quan trọng hơn, việc áp thuế với Trung Quốc đang gây hại cho cả Trung Quốc lẫn Hoa Kỳ, nhưng lại có lợi cho nhà cầm quyền Việt Nam.

Thêm nữa, Trump hết lời khen ngợi độc tài, nhưng phớt lờ các vi phạm nhân quyền đang khiến các nhà nước độc tài thích thú. Giám đốc điều hành khu vực Châu Á của tổ chức Human Rights Watch, Brad Adams, nói: “Khi họ (nhà cầm quyền cộng sản Việt Nam) nhìn vào ông Trump, họ thấy một tổng thống Hoa Kỳ đã rất nhiều lần bộc lộ rõ ràng rằng ông ta không quan tâm tới nhân quyền và có vẻ ưa thích những nhà cai trị chuyên chế.”.

Một người chọn tôn thờ Trump vì xem việc áp thuế Trung Quốc như việc Trump dùng vũ lực đối phó với Trung Quốc, mà mặc kệ các vi phạm đạo đức và pháp lý của Trump, thì đạo đức và lẽ phải có quan trọng với họ? Nếu đảng Cộng sản Việt Nam cũng tuyên bố áp thuế và “mạnh tay” với Trung Quốc, thì họ có mặc kệ mọi tội ác và bất công mà đảng đã và đang gây ra hay không?

Trump cô lập nước Mỹ, tấn công đồng minh, dối trá trắng trợn, kích động bạo lực, và ngưỡng mộ độc tài đang khiến nhà cầm quyền cộng sản Việt Nam, Trung Quốc, và Bắc Hàn hả hê, vui sướng. Chỉ cần xét một trong các lý do này cũng đủ khiến người bình thường, có tư cách đạo đức, phải phẫn nộ và lên án Trump, chứ không thể nào tôn sùng Trump đến mức độ “cuồng giáo”.

Nếu ủng hộ dân chủ cho Việt Nam, nghĩa là tôn trọng sự thật, tản quyền và pháp trị, thì làm sao có thể cậy dựa vào “kẻ thù dân chủ” mang tên Donald J. Trump, thắp lên hy vọng dân chủ cho Việt Nam?

Tác giả: Mai V. Phạm là cựu quân nhân Hoa Kỳ, hiện đang sinh sống và làm việc tại Washington DC.