GS Lê Hữu Khóa
9-4-2019
Tự do nâng tự trọng, dâng tự chủ, đón tự tin
Tiếp theo phần 1 — phần 2 — phần 3 — phần 4 — phần 5 — phần 6 — phần 7 — phần 8
Tự do tức khắc, tự tin tức thời
Tô Thùy Yên, thi sĩ của bao nguồn nước ngầm nghẹn ngào của Việt tộc, đã kể rất rõ những chặn đường đi tìm tự do với tất cả nhân phẩm bị thử thách qua nhân tình đang trầm luân trong nhân thế, thi ca của ông mang nhân tri trước các thăng trầm của lịch sử mà Việt tộc cứ phải gánh chịu. Thể loại thi ca này không phải là một anh hùng ca, mà cũng chẳng phải là bi oán khúc, nó chỉ soi sáng con đường đi tìm nhân lý luôn bị lừa đảo bởi bạo lý của kẻ mạnh, bởi tà ý của kẻ gian, nó bắt mọi người Việt phải xác nhận:
Tự do tức khắc, tự tin tức thời. Vì sao? Vì “Cuộc sống báo động từng giờ” vì chiến tranh thuở nọ đang giết đồng bào hằng giờ, vì tha hóa xã hội hiện nay đang thú tính hóa nhân cách Việt tộc cũng hằng giờ.
Tự do tức khắc, tự tin tức thời. Vì sao? Vì “Trên dốc thời gian hòn đá tuột, lăn dài kinh động cả hư vô”. Hư vô sẽ xuất hiện để xóa đi nhân tính, để vùi sâu nhân nghĩa. Hư vô chính là sự thất bại của nhân đạo, cũng là thảm bại của tự do bảo vệ nhân tính đó.
Tự do tức khắc, tự tin tức thời. Vì sao? Vì “Con chim bói cá trong tàn tối, soi vĩnh hằng xanh rợ mặt hồ”. Cái tàn tối chính là cái bóng tối áp đặt bởi bạo quyền, hoàng hôn của nhân lý trong tà dương của nhân cách, không đủ sáng để soi nhân phẩm, chuyện vĩnh hằng thật đáng lo và đáng sợ trong một vũ trụ vô nhân.
Tự do tức khắc, tự tin tức thời. Vì sao? Vì “Con đường buổi sáng như dao bén, chém đứt hồn đêm chẳng kịp la”, con đường chính là lộ trình đi tìm tự do, phải mài con đường như mài dao: thật bén! Thật sắc, để chém đứt hồn đêm tựơng trưng cho bóng đêm của tà quyền, bóng đen của bạo quyền, bóng tối của chuyên quyền.
Tự do tức khắc, tự tin tức thời. Vì sao? Vì “Ta về khai phá bùa thiêng yểm, thức dậy đi nào gỗ đá ơi!”. Chính sức mạnh của tự do sẽ xóa tan các tà lực đang trù yếm nhân quyền, xua đuổi đi các bạo lực đang vùi dập nhân lý, xé toang các ma quyền đang xiết cổ nhân sinh.
Tự do tức khắc, tự tin tức thời. Vì sao? Vì “Ta uống giếng thiêng ăn trái lạ, lòng ta rồi sẽ mới tinh khôi”. Chính tự do lấy quyền sống và quyền làm người để được ăn trái ngon vật lạ, kể cả chuyện hằng ngày được uống, được hưởng các giá trị tâm linh, rất linh thiêng do đạo đức tổ tiên để lại, để tiếp tục đi trên con đường tinh khôi của tự do, nó làm nhân tri khôn ra, nhân trí thông minh hơn.
Tự do tức khắc, tự tin tức thời. Vì sao? Vì “Trở trời ngồi lại cời than. Nhen bùng ngọn lửa chưa tàn ba sinh”, để khi tổng kết kiếp nhân sinh, ta không hổ thẹn vì nhân cách của chúng ta qua ba sinh (quá khứ-hiện tại-tương lai); vì nhân phẩm của ta không bị tan biến mất, chỉ vì ta biết đấu tranh vì tự do cho nhân thế.
Tự do kết hợp, tự tin kết tinh
Tự do kết hợp tất cả nội lực của nhân phẩm để chế tác ra tự tin kết tinh vì mọi tiềm lực của nhân lý. Tự do kết hợp tất cả sung lực của nhân tri để chế tác ra tự tin kết tinh mọi hùng lực của nhân trí, đó là chặn đường tiến hóa của nhân tính:
Hoch phân tích, nếu ta muốn dùng tự do để ngăn chặn bạo quyền, tà quyền, cướp tự do của chúng ta, thì chúng ta phải bắt đầu bằng cách giới hạn cách sống, cách nói, cách làm của bạo quyền, tà quyền. Nếu không thì chính bạo quyền, tà quyền sẽ giới hạn tự do của chính chúng ta bằng cách: gây sợ hãi qua khủng bố, gây lo âu áp chế, gây tự kiểm duyệt, tự kiểm tra qua ý thức hệ của bạo quyền, tà quyền.
Spinoza, đi sâu thêm khi tìm nội chất của hành động tự do qua sự hợp tác vừa công bằng, vừa liêm chính, qua tất cả thỏa thuận trong xã hội, trong đó khi quyền lợi được tôn trọng ngay trong hợp tác giữa các bên: cá nhân, chính quyền, pháp luật, xã hội, và mọi công dân đều biết tuân thủ sự hợp tác này, thì đây chính là căn bản của tự do.
Rousseau làm rõ hơn bằng định nghĩa tự do qua hợp đồng xã hội để bảo vệ dân chủ trực tiếp, trong đó mọi người được tự chọn, để tự quyết định cho chính mình, nơi mà bạo quyền, tà quyền không có mặt vì không có chỗ đứng, lẫn chỗ để ngồi.
Tự do kết hợp, tự tin kết tinh qua hợp tác và hợp đồng dựa trên công lý của công bằng chính là tự do trong tự tin để tự chọn trong đa phương, đa hướng trong đa nguyên dựa trên dân chủ, nó ngược lại độc tài, bạo quyền chỉ biết đi một chiều.
Tự do kết hợp, tự tin kết tinh là có cách nhìn, cách thấy, cách hiểu, cách nhận, cách xử lý tới từ tự tin dựa lên lòng tin về khả năng của tự do biết chống lại sự ngăn cấm, đàn áp, khống chế, khủng bố của bạo quyền, tà quyền.
Tự do kết hợp, tự tin kết tinh luôn đi xa hơn tư lợi, đi ngoài tư lợi, được thử thách trong đấu tranh vì tha nhân, vì đồng bào, đồng loại đang đau khổ trong bất công và bạo lực.
Tự do kết hợp, tự tin kết tinh trong quyết đoán là tự do đại diện cho đấu tranh vì công bằng nên nó tốt, nó lành và chính tự tin trong tự do xác chứng rằng công bằng là chuyện vừa đẹp, vừa hay.
Tự do của hoài bão, tự tin của trách nhiệm
Werber phân tích tự do:
- Đi từ ý muốn vì tự do để tới tự do thực hiện hoài bão
- Đi từ đạo lý vì hoài bão tới đạo lý vì trách nhiệm.
Chính tự do với nhận thức đôi (hoài bão–trách nhiệm) này là quá trình hoàn thiện hóa xã hội, đạo đức hóa cộng đồng, luân lý hóa cá nhân, vì tự do có quyền hành động để hoàn thiện hóa thế giới, để chỉnh chu hóa thế gian.
Ông đề nghị trong đồ hình nghiên cứu về cứu cánh của nhân sinh phải thấy bốn loại cứu cánh:
- Cứu cánh vì quyền lợi, trong đó có tư lợi và có công lợi.
- Cứu cánh vì giá trị, trong đó giá trị tâm linh mang nội chất thiêng liêng.
- Cứu cánh vì truyền thống của tổ tiên, vừa là trí tuệ, vừa là lý trí.
- Cứu cánh vì tình cảm, trong đó cảm xúc có cái lý của tâm giao, đắc khí.
Tự do chính là tự tư duy để có hành động, để tác động thẳng trong xã hội, ngay trong cộng đồng, thẳng lên thế giới, mang ý chí đúng, mang hoài bão đẹp, mang trách nhiệm cao.
Trong ý chí được biến thành tự hành động, thì sự thông minh của tự do là tự do cẩn trọng, tự do làm ra cuộc sống phải được xem là đáng sống, chớ tự do không phải chạy theo các hoài bão mộng tưởng cho một cuộc sống hão huyền.
Tự do trong cẩn trọng là nghệ thuật biết tự giải phóng trong thông minh của hành động, tức là không liều lĩnh chết người, vì tự do trong tàn phá, trong bạo ác chỉ là tự do của tự sát, vì nó không biết xây mà nó chỉ biết diệt.
Tự do mang nội lực của sự cẩn trọng: từ đề nghị tới thảo luận, từ quyết định sáng suốt tới hành động tỉnh táo; nên tự do luôn có hai thực chất: can đảm và cẩn trọng.
Tự do của cơn gió, tự tin của cánh chim
Kant là triết gia đưa ra được hai phạm trù vừa sâu rộng, vừa chính xác để hiểu, để định nghĩa tự do:
- Tự do là trách nhiệm của ý thức.
- Tự do vừa là cơn gió chắn đường chim bay, nhưng vừa là lực giúp chim bay.
Tự do của cơn gió, tự tin của cánh chim mang ý thức không chấp nhận bất công, bằng chính ý thức của mình khi thấy trước mắt mình bạo quyền đẻ ra bất bình đẳng, và tà quyền làm tăng bất công hằng ngày qua bạo lực và qua tham nhũng.
Tự do của cơn gió, tự tin của cánh chim có được vì chính bất công, bạo quyền, độc tài vừa làm sáng định nghĩa, vừa làm sáng ý chí của tự do, chính tà quyền vô tình tạo điều kiện cho tự do ra giữa ánh sáng của nhân sinh, để phản diện rồi phản đề và cuối cùng là phản kháng chống bất công.
Tự do của cơn gió, tự tin của cánh chim luôn mang 3 hành tác:
- Tự do bên trong qua lý luận của tư duy
- Tự do thể hiện hành động ra bên ngoài
- Tự do bảo vệ tha nhân, như chính bảo vệ nhân tính của mình.
Và khi tự do bị hiểu sai, rồi lạc hướng, khi tự do biến thành thảm họa cho mình và cho người khác, thì tự do phải luôn trở về với ba định hướng, dưới dạng ba câu hỏi:
- Tự do muốn gì?
- Tự do làm gì?
- Tự do về chuyện gì, trong xã hội nào, trong bối cảnh nào?
Từ đây, tự do luôn có ba thực chất để thể hiện mình:
- Chủ thể
- Mong muốn
- Hành động.
Khi cả ba vế này được minh bạch thì tự do phải:
- Vượt thực tế, thực tại, thực cảnh,
- Vượt trở lực, khó khăn, thử thách,
- Vượt độc tài, bạo quyền, tham nhũng.
Cùng lúc, tự do đủ ý thức để xa tà đạo, theo lời khuyên của cụ Tiên Điền (Nguyễn Du) phải tránh chuyện:
“Ma đưa lối quỷ dẫn đường
Cứ tìm những lối đoạn trường mà đi”.
Tự do đứng lên, tự tin đứng cạnh
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh tất cả các nạn nhân của bất công, của độc tài, của tham nhũng… đứng về phía đồng bào và đồng loại đang khổ đau trong một chế độ lấy bạo quyền, dùng bạo lực để hằng ngày bạo hành đồng bào mình.
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh tất cả các phụ lão, các trẻ thơ, các người tàn tật, các phụ nữ… hằng ngày là nạn nhân của một chế độ bỏ quên không những an sinh xã hội mà cả an toàn xã hội để bảo vệ kẻ yếu thế, kẻ tàn tật…
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh tất cả các phong trào đấu tranh liêm chính vì dân chủ, vì nhân quyền để bảo vệ cá nhân, gia đình, tập thể, cộng đồng, dân tộc, ít nhất là bắt buộc bạo quyền phải tôn trọng các quyền được ghi trong hiến pháp.
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh các tù nhân lương tâm hoàn toàn vô tội đang trong vòng lao lý vừa vô nhân đạo, vừa vô nhân tính của bạo quyền vừa đang vùi dập nhân cách bất khuất của dân tộc, đang tha hóa phẩm chất của Việt tộc.
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh tất cả dân đen và dân oan trong cảnh màn trời chiếu đất, mất đất, mất nhà, nạn nhân của các lãnh đạo ma đất đã cấu kết với bạn các nhà thầu ma xây cất, đang khổ nhục hóa các nạn nhân này ngay trên mảnh đất của họ.
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh các phong trào yêu nước đang đấu tranh để bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, từ biển đảo tới đất liền, từ môi trường tới môi sinh, đang bị tiêu hủy hằng ngày bởi Tàu họa, thông đồng với các lãnh đạo đang bán nước.
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh cho đa nguyên mở cửa cho đa tài, đa năng, đa hiệu, để chống độc tài, độc trị, độc quyền qua độc đảng, từ đó tạo dựng lên khối đại đoàn kết trong đa dạng tư duy, đa thể lý luận, có đa lực tiếp nhận văn minh của nhân loại.
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh quyết tâm giải phóng chính mình qua hệ thức (kiến thức, tri thức, trí thức, ý thức, nhận thức) cùng lúc giải phóng gia đình, thân tộc, tập thể, cộng đồng, dân tộc mình ra khỏi nhà tù ngu dân của độc đảng.
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh quyết chí đẩy cửa, đạp tường, phá rào, đạp nhà tan nhà tù của một chế độ sống nhờ công an trị, đã cai trị vô cùng tàn nhẫn lương tri của Việt tộc chỉ muốn sống với lương tâm của một dân tộc tốt.
Tự do đứng lên để tự tin đứng cạnh với quyết đoán trong hệ sáng (sáng kiến, sáng lập, sáng tạo) từ tư duy tới hành động, từ lao động qua nghề nghiệp tới mọi sinh hoạt trong xã hội, để khẳng định thông minh Việt đủ lực, đủ tầm, đủ sáng lòng, sáng dạ, sáng trí để được sống tự do trong văn minh như bất cứ dân tộc văn minh nào trên hành tinh này!
Tự do ý thức, tự tin nhận thức
Tự do ý thức, tự tin nhận thức, tức là mỗi lần chúng ta đứng cùng dân oan, và chứng kiến các lực lượng bạo quyền là công an, cảnh sát, hợp cùng các lực lượng tà quyền là côn đồ, du đảng của xã hội đen đánh đập, trấn áp, bạo hành với dân oan là mỗi lần chúng ta thấy Nhân phẩm của chính chúng ta bị xúc phạm.
Tự do ý thức, tự tin nhận thức, tức là mỗi lần chúng ta đứng cùng với các nạn nhân của cưỡng hiếp, của bạo dâm, có cả ấu dâm và chứng kiến thủ phạm được che đậy từ hành pháp tới tư pháp là mỗi lần chúng ta thấy Nhân tính của chính chúng ta bị chà đạp.
Tự do ý thức, tự tin nhận thức, tức là mỗi lần chúng ta chứng kiến trong hệ thống giáo dục: học trò bạo động với thầy cô, thầy cô bạo hành với học sinh, trong bối cảnh vô giáo dục ngay trong giáo dục là mỗi lần chúng ta thấy Nhân đạo của chính chúng ta bị dẫm nát.
Tự do ý thức, tự tin nhận thức, tức là mỗi lần chứng kiến cảnh xã hội bị mù lòa vì tiền bạc, vật chất trong thực cảnh: con cái ruồng rẫy cha mẹ, anh chị em giết hại nhau là chúng ta thấy Nhân nghĩa của chính chúng ta bị thủ tiêu.
Tự do ý thức, tự tin nhận thức, tức là mỗi lần chứng kiến các lãnh đạo tổ chức buôn thần bán thánh, các nhà sư giả tín để giả mạo qua cửa Phật để làm tiền, để trục lợi, là chúng ta thấy Nhân từ của chính chúng ta bị bóp chết.
Tự do ý thức, tự tin nhận thức tức là mỗi lần chứng kiến độc đảng khai thác độc tài để có độc quyền trong độc tri mà bất tín sánh đôi cùng bất tài là chúng ta thấy Nhân lý của chính chúng ta bị vùi dập.
Tự do ý thức, tự tin nhận thức, tức là mỗi lần chứng kiến thực tế của mua bằng, bán cấp qua học giả-thi giả-bằng giả để sau đó là mua chức bán quyền là chúng ta thấy Nhân tri của chính chúng ta bị trừ diệt.
Tự do ý thức, tự tin nhận thức, tức là mỗi lần chứng kiến thực cảnh của những người có thực tài của dân tộc phải bỏ nước ra đi, nguyên khí của quốc gia bị tráo lận qua quốc nạn tiền tệ-hậu duệ là chúng ta thấy Nhân trí của chính chúng ta bị thắt cổ.
Tự do ý thức, tự tin nhận thức, tức là mỗi lần chứng kiến thực trạng của độc đảng sinh ra độc quyền, để tham quyền đẻ ra tham nhũng trong toàn bộ lãnh đạo chối từ đối thoại để đối luận với trí thức là chúng ta thấy Nhân luận của chính chúng ta bị thiêu hủy.
Tự do ý thức, tự tin nhận thức tức là mỗi lần chứng kiến bi kịch của cả dân tộc đang bị bần cùng hóa, cả một xã hội đang bị đồi trụy hóa, cả một đất nước đang bị đe dọa xâm lược bởi Tàu tặc là chúng ta thấy Nhân sinh của chính chúng ta bị bức tử.
___
Lê Hữu Khóa: Giáo sư Đại học Lille* Giám đốc Anthropol-Asie*Chủ tịch nhóm Nghiên cứu Nhập cư Đông Nam Á* Cố vấn Chương trình chống Kỳ thị của UNESCO – Liên Hiệp Quốc * Cố vấn Trung tâm quốc tế giáo khoa Paris.*Thành viên hội đồng khoa học Viện nghiên cứu Đông Nam Á* Hội viên danh dự nhóm Thuyết khác biệt, Học viện nghiên cứu thế giới.
Các bài của giáo sư LÊ HỮU KHOÁ trên Tiếng Dân đã được ANTHRPOL-ASIE xuất bản và các bạn đọc có thể chuyển tải trực tiếp các tác phẩm Trực Luận (l’argumentation directe), Xã Luận (l’argumentation sociétale), Dân Luận (l’argumentation démocratique), Tự Luận (l’argumentation libre), qua Facebook Vùng Khả Luận (trang thầy Khóa).
Mời đọc lại các bài cùng tác giả tại đây.
