Vũ Ngọc Yên
8-3-2018
Trung thành với tư tưởng chỉ đạo “Nước Mỹ đầu tiên” – America First, Tổng thống Donald Trump công bố vào ngày 01. 03. 2018 quyết định tăng mức thuế quan mới đối với 2 mặt hàng thép (25%) và nhôm (10%) nhập cảng từ Ba Tây, Gia Nã Đại, Mễ Tây Cơ, Nhật Bản, Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU).
Trump biện minh lý do tăng thuế quan là muốn bảo vệ các ngành này trong nước. Ông giải thích “Mỹ bị hầu hết các đối tác thương mại dối gạt qua các chính sách mậu dịch, thoả ước thương mại nên phải gánh chịu thâm thủng thương mại thường niên khoảng 800 tỷ USD. Việc ‘khờ dại’ này phải chấm dứt”. Trump loan tin lạc quan chiến thắng trong cuộc tranh chấp kinh tế qua mạng tin Twitter, “khi một quốc gia thực tế thua lỗ hàng tỷ USD trong giao thương với một quốc gia khác thì chiến tranh thương mại tốt và dễ dàng chiến thắng” – When a country (USA) is losing many billions of dollars on trade with virtually every country it does business with, trade wars are good, and easy to win. Trump đe dọa sẽ tăng thuế nhập khẩu xe hơi.
Các quốc gia liên hệ công bố trả đũa thương mại
Bình luận viên Jennifer Rubin của báo Washinton Post nhận xét, “Trump đã khởi động một cuộc chiến tranh thương mại”.
Nhiều nước liên hệ đã tỏ bất bình về quyết định cuả Trump và tuyên bố sẽ trả đũa. Ngoại trưởng Gia Nã Đại Chrystia Freeland ra tuyên bố lên án bất kỳ ý định nào của Mỹ nhằm đánh thuế thép và nhôm của Gia Nã Đại.
Tại Đức, Hiệp hội ngành thép của Đức đã lên tiếng chỉ trích quyết định áp thuế nhập khẩu thép của Trump, đồng thời kêu gọi Liên minh châu Âu (EU) cần có hành động chống lại biện pháp đơn phương này. Chủ tịch ủy hội Liên minh EU Jean-Claude Juncker tuyên bố, không chấp nhận những biện pháp áp đặt quan thuế đối với công nghệ Âu châu. EU lên kế hoạch nâng thuế quan đối với các sản phẩm, chẳng hạn rượu Bourbon Whiskey, xe Harley-Davidson, quần Jean, bơ, cam Florida…
Về phía Trung Quốc, Thứ trưởng Zhang Yesui tuyên bố nước này không muốn có một cuộc chiến tranh thương mại với Mỹ, song sẽ không làm ngơ và để cho các lợi ích của Bắc Kinh bị phương hại. Zhang phê bình quyết định của chính quyền Mỹ đã dựa trên những phán đoán, nhận xét sai lầm nên sẽ gây hại cho bang giao giữa hai nước. Zhang nhắc nhở, “thương thảo và hai bên mở cửa thị trường là con đường tốt nhất”.
Từ ngày Trump nhậm chức, quan hệ thương mại Mỹ-Hoa đã không được tốt đẹp. Trump cáo buộc Trung Quốc trợ cấp, phá giá dẫn đến cạnh tranh không công bằng trên thị trường thế giới làm thiệt hại cho Mỹ. Chính thức Mỹ nhập cảng khoảng 2% thép từ Trung quốc. Nhưng các chuyên gia cho rằng lượng hàng Trung quốc vào Mỹ theo đường vòng dưới tên các quốc gia khác ở mức rất cao.
Kế hoạch áp thuế đối với sản phẩm thép và nhôm nhập khẩu không chỉ gặp phải sự chỉ trích của cộng đồng quốc tế, mà còn gây ra những phản ứng trong nội bộ chính giới Mỹ. Nhiều thượng nghị sĩ Cộng hoà lên tiếng chỉ trích. Thượng Nghị sĩ Orrin Hatch bang Utah cho quyết định của Trump không khôn ngoan. Thượng Nghị sĩ Pat Toomey, bang Pennsylvania kết án là một lỗi lầm và Thượng Nghị sĩ Ben Sasse, bang Nebraskas, cho là khùng.
Giám đốc ngân khố liên bang Mỹ (FED) bà Lael Brainard cảnh báo, đường lối tăng thuế quan đối với các quốc gia láng giềng Mễ, Gia Nã Đại sẽ tạo bất ổn kinh tế. Chủ tịch Hạ viện Mỹ Paul Ryan bày tỏ quan ngại, cho rằng chủ trương này sẽ gây ra cuộc chiến thương mại, đồng thời hối thúc Nhà Trắng từ bỏ dự định này.
Cố vấn kinh tế của chính quyền Gary Cohn đã đệ đơn từ chức nhằm phản đối kế hoạch áp mức thuế mới đối với thép và nhôm nhập khẩu. Cohn là người cổ võ chính sách tự do thương mại và toàn cầu hóa.
Viễn tượng của chiến lược America First
Tổng thống Trump lấy lý do tăng thuế cho hàng nhập cảng vì Mỹ bị nhiều quốc gia đối tác đối xử bất công. Trump nêu trường hợp thương mại trong lãnh vực xe hơi. Đức xuất cảng xe và phụ liệu xe qua Mỹ trị giá 28,6 tỷ USD, nhưng chỉ nhập hàng tương tự trị giá 6,4 tỷ USD. Về thuế xe, Mỹ đánh thuế nhập 2,5% trong khi EU áp đặt 10%. Theo số liệu Tổ chức thương mại thế giới WTO trong năm 2016, cấp thuế tính trung bình cho mọi sản phẩm nhập khẩu vào Mỹ là 3,5%, vào Liên minh EU 5,2%, vào Trung Quốc thậm chí lên đến 9,9%.
Tuy nhiên trong thương mại hai chiều lượng hàng rất nhiều và có nhiều mức thuế khác biệt và được thanh toán bù trừ. Có thể Mỹ không được công bằng ở mặt hàng xe, nhưng trong mặt hàng khác EU lại bị thiệt thòi, chẳng hạn Mỹ đánh thuế 350% vào hàng thuốc lá, 28,2% đối với áo khoác, trong khi ở EU chi có 75% và 12%. Trong WTO, mọi thành viên đều có thể đưa vấn đề thuế quan ra tranh cãi và nhờ tổ chức này tài phán, cũng tại đây Mỹ có ảnh hưởng lớn ở các quyết định quan trọng. Trong lịch sử các quyết định đơn phương như trường hợp của Trump là có hại cho mọi bên đối tác.
Quyết định tăng thuế quan được giới sản xuất thép, nhôm Mỹ chào mừng. Tuy nhiên sản phẩm sau sẽ đắt đối với người tiêu thụ vì thuế nhập cảng do người nhập hàng trong nước Mỹ thanh toán. Chuyên gia kinh tế cảnh báo hiệu ứng “gậy ông đập lưng ông” của chiến lược America-First sẽ diễn ra hàng loạt ở mọi ngành. Đại diện các ngành xe, sản xuất nước giải khát, và xây cất loan báo sẽ tăng giá sản phẩm. Chủ tịch học viện sản xuất đồ hộp ăn uống Robert Budway nói, “cuối cùng người tiêu thụ phải nhận lãnh hậu quả của những quyết định sai lẩm”. Tại Mỹ khoảng 6,5 triệu người làm việc trong ngành chế biến thép nhôm, nhưng chỉ có vài trăm ngàn công nhân trong lãnh vực sản xuất.
Phát ngôn nhân Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) Gerry Rice cảnh báo, quyết định của Trump không những phương hại cho các quốc gia đối tác, mà còn cho cả nước Mỹ. Ngoài ra Trump viện cớ thay đổi mức quan thuế vì quyền lợi quốc gia. Điều này có thể làm các quốc gia khác trong tương lai bắt chước, gây nhiều trở ngại cho hợp tác kinh tế.
Từ lâu Trump có quan niệm Mỹ là “nạn nhân” trong thương mại tư do. Vào năm 1990 Trump tuyên bố, nếu ngày nào trở thành Tổng Thống Mỹ, ông sẽ đánh thuế nặng vào mỗi chiếc xe Mercedes nhập vào Mỹ. Và 27 năm sau Trump thực sự trở thành Tổng Thống. Sau ngày nhậm chức, Trump dọa áp dụng thuế biên giới cho mỗi chiếc xe nhập từ Mễ Tây Cơ. Tháng Giêng 2018, Mỹ dọa tăng thuế mạnh đối với máy giặt và thiết bị solar nhập từ Nam Hàn và Trung Quốc và nay tăng mức thuế quan đối với thép nhôm. Các sự kiện này cho thấy những người chủ trương chính sách thương mại cứng rắn trong chính quyền Trump như Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross và chủ tịch hội đồng thương mại quốc gia Peter Navarro đã thắng phe ôn hòa như Ngoại trưởng Rex Tillerson và Cố vấn kinh tế Gary Cohn.
Nói chung truyền thông, báo chí quốc tế nhận định quyết định của Trump chỉ phản ảnh quyết tâm thúc đẩy chính sách bảo hộ kinh tế, làm đảo ngược chủ trương tự do hóa thương mại của Hoa Kỳ mà lãnh đạo hai chính đảng Dân Chủ và Cộng Hòa theo đuổi trong nhiều thập kỷ qua. Không ai tin nước Mỹ sẽ vĩ đại trở lại nhờ các chính sách tự phong toả và bảo hộ thương mại của Trump.
