Nhiệm vụ của trường chuyên không phải để thi học sinh giỏi!

Thái Hạo

16-3-2022

Sự kiện UBND tỉnh Hòa Bình trình dự thảo chi 1.3 tỉ đồng để mời giáo sư – tiến sĩ về dạy trường THPT chuyên trên địa bàn đang thu hút sự quan tâm và bàn luận đặc biệt của xã hội. Tuy nhiên, cái làm chúng tôi băn khoan nhiều nhất không phải là số tiền, cách chi tiền cũng như mục đích của nó, mà là quan điểm của những người làm giáo dục về vấn đề này.

Trên tờ Tuổi trẻ, bà TS Nguyễn Kim Dung – viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Nam Việt – nhận định rằng chủ trương này là “chưa phù hợp lắm”. Bà đưa ra 3 lý do, trong đó 1 và 3 là liên quan đến nhiệm vụ/chức năng của trường chuyên*.

Điều đáng ngạc nhiên nằm ở chỗ bà xác định rằng trường chuyên thực hiện “chức năng là để bồi dưỡng nhân tài, định hướng học sinh chọn lĩnh vực phát triển trong tương lai, bên cạnh nhiệm vụ có nhiều học sinh giỏi mang thành tích cho trường” (lý do thứ nhất); và được nhấn mạnh lại một cách đầy đủ, trọn vẹn trong lý do thứ ba: “Chức năng trường chuyên có thể tạo nghiên cứu, hướng dẫn học sinh vào mảng thi học sinh giỏi. Đặc trưng này không phải là điểm mạnh của giáo sư, phó giáo sư. Giải một đề toán, đề văn, phát huy năng khiếu phải là người hướng về năng lực giảng dạy hơn năng lực nghiên cứu”. Nói cho giản dị, thì bà Viện trưởng coi nhiệm vụ thi và lấy giải học sinh giỏi là trọng tâm của trường chuyên.

Cũng trong bài báo trên, GS Nguyễn Đức Dân nêu quan điểm: “Môi trường THPT mà cần đến cả những người có hàm giáo sư, phó giáo sư là không cần thiết. Chắc gì khi họ đứng lớp dạy tốt hơn giáo viên trường THPT. Môi trường này cần người tài ở cơ sở giáo dục khác đưa về.

Chẳng hạn, họ là nhà giáo có thành tích trong dạy học sinh giỏi quốc gia, quốc tế, khu vực… Dùng chế độ này để thu hút hơn nữa giáo viên có tài về THPT chuyên thì đúng hơn. Đồng thời đãi ngộ để khuyến khích, động viên tinh thần của giáo viên dạy đã tốt thì càng tốt hơn nữa”. Một lần nữa chúng ta thấy cái lý do về “thành tích trong dạy học sinh giỏi” lại được nhắc đến, và nhất là còn là lý do duy nhất trong lời phát biểu của này!

Điều này (nhiệm vụ thi học sinh giỏi) không tìm thấy trong các văn bản pháp quy của ngành Giáo dục. Quy chế tổ chức và hoạt động của trường trung học phổ thông chuyên quy định rõ “mục tiêu, nhiệm vụ, quyền hạn” của trường chuyên cũng không hề có dòng nào nói đến nhiệm vụ “thi học sinh giỏi” và “mang thành tích về cho trường” như Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam nhấn mạnh tới 2 lần như trên cả.

Nếu là một người dân bình thường, một người làm trong các ngành nghề khác, thậm chí là giáo viên phổ thông mà nhìn nhận như thế thì cũng không làm chúng ta băn khoăn nhiều lắm nhưng quan điểm của những người ở cương vị như TS Nguyễn Kim Dung (hay GS Dân) thì lại là chuyện khác. Đành rằng, dù nói dù không, thì trên thực tế đã từ rất lâu rồi, “thi học sinh giỏi” gần như đã là một thứ “luật bất thành văn” trong quan điểm, tổ chức, điều hành và vận hành của hệ thống trường chuyên. Đây gần như là lý do mạnh nhất chi phối đến sự tồn tại và tính hợp lý của nó trong hiện thực. Nhưng đó là chuyện khác.

Có nhiều lý do dẫn đến việc “lái chệch mục tiêu” này của hệ thống trường chuyên. Tuy nhiên, nó có thể hiểu được một khi đó là do sức mạnh có tính khách quan vượt ra khỏi ý chí của những người làm giáo dục. Nhưng đây, qua phát biểu của Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam thì dường như vấn đề không phải chỉ có thế.

Hay là những “yếu nhân” trong nền giáo dục Việt Nam đã và đang chủ động lái nó theo quan điểm của họ? Bằng chứng là từ phát ngôn đã dẫn, bà Viện trưởng đã công khai coi thi học sinh giỏi và thành tích từ các cuộc thi học sinh giỏi ấy là chức năng chủ yếu của trường chuyên khi có đến hai trong ba lý do được đưa ra là thuộc vào nội dung này.

Theo Quy chế tổ chức và hoạt động của trường trung học phổ thông chuyên, “Mục tiêu của trường chuyên là phát hiện những học sinh có tư chất thông minh, đạt kết quả xuất sắc trong học tập và phát triển năng khiếu của các em về một số môn học trên cơ sở đảm bảo giáo dục phổ thông toàn diện; giáo dục các em thành người có lòng yêu nước, tinh thần vượt khó, tự hào, tự tôn dân tộc; có khả năng tự học, nghiên cứu khoa học và sáng tạo; có sức khỏe tốt để tiếp tục đào tạo thành nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước”. Rõ ràng, chúng ta đang có quan điểm đúng về giáo dục, tuy nhiên không hiểu vì sao mà những người làm giáo dục, thậm chí trực tiếp thiết kế nền giáo dục lại có nhìn nhận sai khác đến như vậy khi coi trường chuyên là nơi để “thi học sinh giỏi” và “mang thành tích về cho trường”?

Xin nói thêm, quan điểm của bà Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam không phải là thiểu số, nếu không nói rằng nó đại diện cho đa số. Dù nói ra hay không thì hầu hết những người đang trực tiếp làm công tác giáo dục tại các trường chuyên đều bám sát mục tiêu “thi học sinh giỏi” ấy. Không những thế, cái “dự thảo” UBND tỉnh Hòa Bình cũng là một đại diện cho tư duy của lãnh đạo các địa phương trên hầu khắp cả nước. Đã từ rất lâu, việc chi hàng trăm triệu đồng để mời giáo sư, tiến sĩ hoặc cho học sinh đi học giáo sư, tiến sĩ trước mỗi kỳ thi học sinh giỏi quốc gia vẫn diễn ra như một lẽ thường tình và đương nhiên rồi. Chỉ khác là lần này nó được nói công khai trên báo chí mà thôi.

Phát biểu của bà Viện trưởng buộc chúng ta phải suy nghĩ. Sự vận hành của nền giáo dục nói chung và hướng đi của trường chuyên nói riêng suốt bao nhiêu năm qua đã bắt đầu chệch hướng từ khi nào và bởi ai? Tại sao lại có sự “mất lái” ấy? Nó có thể quay lại được không? Và làm cách nào để quay lại? Chúng tôi mong câu trả lời ở những người có trách nhiệm cao nhất với nền giáo dục nước nhà và cả ở tất cả chúng ta, vì nó không phải việc đơn giản.

Điều mà chúng tôi lo lắng nhiều nhất, sau khi đọc được lời phát biểu của Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, là đối với Chương trình giáo dục phổ thông mới (2018). Với những mục tiêu tốt đẹp và rõ ràng (như đã từng) có khi nào, một lần nữa nền giáo dục lại bị lái đi chệch hướng, để chúng ta phải mất thêm 20 năm tiếp theo cho một cuộc đổi mới sau lần đổi mới này, bởi chính những người đang làm giáo dục khi mà tư duy, quan niệm và ám ảnh thành tích đã bắt rễ qua sâu như trong não trạng của những người có học hàm, học vị và vị trí cao đến thế?

Điều cuối cùng, chúng tôi không có ý “đổ lỗi” cho các cá nhân đã nêu, mà chỉ muốn thông qua đó để gióng lên một tiếng chuông cảnh tỉnh; còn trách nhiệm và sứ mạng thay đổi nền giáo dục – trước hết, cao nhất và quyết định – mãi thuộc về bộ chủ quản và nhà nước nói chung.