Joe Biden và Tòa án Mỹ (Phần 2)

Khả năng trong nửa nhiệm kỳ đầu tiên, sẽ có hàng trăm ghế thẩm phán tại các tòa án liên bang đang chờ đề cử từ Tổng thống Joe Biden, đánh dấu thời kỳ xóa bỏ di sản “chính trị hóa tư pháp” của Trump, nhờ vào quyền kiểm soát Thượng nghị viện của đảng Dân chủ.

Với mong muốn ưu tiên củng cố các chính sách lập pháp về nhập cư, sử dụng súng, môi trường… nhưng với một tỷ lệ đa số mong manh của đảng Dân chủ ở Thượng nghị viện vốn chỉ nhờ vào lá phiếu đánh đổ thế cân bằng 50/50 (tie-break vote) của Phó Tổng thống Kamala Harris, Joe Biden muốn đẩy mạnh sự chuẩn nhận chức vụ thẩm phán liên bang thì cần phải hoàn thành trước bầu cử giữa kỳ 2022, vốn có truyền thống đảng đối lập sẽ chiếm đa số ở Thượng nghị viện sau 2 năm đầu của nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên.

Các thẩm phán liên bang trên 65 tuổi và có thâm niên 15 năm có thể xin hoạt động bán thời gian theo qui chế “niên trưởng’ (senior status, senior judge), khác với qui chế hoạt động toàn phần (active status). Đương nhiên khi có một thẩm phán hoạt động theo qui chế niên trưởng, ghế thẩm phán của ông ta xem như trống và cần bổ khuyết.

***

Vào lúc Joe Biden nhậm chức, ít nhất có 5 Tòa Thượng thẩm liên bang hiện đang chờ bổ nhiệm thẩm phán còn khuyết. Cùng lúc đó, ở hệ thống tòa án sơ thẩm, hơn 1 tá thẩm phán do các vị tổng thống của cả hai đảng đề cử cũng xin về hưu hoặc xin hoạt động theo qui chế “thẩm phán niên trưởng”. Hiện có hơn 60 thẩm phán đa số do tổng thống Dân chủ đề cử đủ tư cách niên trưởng, nghĩa là có ít nhất 60 vị trí chờ thẩm phán mới, theo dữ liệu từ Federal Judicial Center.

Joe Biden, một cựu Chủ tịch Ủy ban Tư pháp Thượng nghị viện có thẩm quyền sơ khảo các đề cử thẩm phán liên bang của các Tổng thống, bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống của ông với 68 ghế thẩm phán liên bang cần được bổ khuyết, trong đó có 7 ghế Thẩm phán cho Tòa thượng thẩm và 61 ghế thẩm phán cho Tòa sơ thẩm. Con số này ít hơn nhiều so với Donald Trump vào ngày đầu tiên bước vào Bạch cung nhờ khối Cộng hòa để dành cho Trump sau những nỗ lực ngăn chặn – nếu không muốn nói là “tước đoạt” – quyền đề cử thẩm phán của Tổng thống Barack Obama: 1 ghế Phụ thẩm Tối cao Pháp viện, 17 ghế Thẩm phán Tòa Thượng thẩm và 86 ghế Thẩm phán Tòa Sơ thẩm.

***

Ngay trong ngày đầu tiên Joe Biden nhậm chức Tổng thống, Chánh thẩm Tòa Thượng thẩm số 2 (trú sở New York) Robert A. Katzmann, do cựu Tổng thống Bill Clinton đề cử, gởi thư đề nghị, từ nay hoạt động với tư cách thẩm phán niên trưởng để dành thời gian giảng dạy ở Luật khoa Đại học đường New York.

Vào tháng sáu, thẩm phán Denny Chin, cũng thuộc Tòa Thượng thẩm số 2, do cựu Tổng thống Obama đề cử, cũng tiếp bước Thẩm phán Katzmann. Nhưng trước đó, thẩm phán Tòa Thượng thẩm số 10 (trú sở Denver Colorado) là Carlos F. Lucero, cũng do Bill Clinton đề cử, sẽ về hưu trong tháng 2.

***

Điều đáng nói, theo cam đoan lúc tranh cử, Joe Biden có thể sẽ là tổng thống đầu tiên đề cử một nữ thẩm phán người da đen cho Tối cao Pháp viện. Hồ sơ này nay đã có: đương kim thẩm phán Tòa sơ thẩm Phân khu Thủ đô (the U.S. District Court for the District of Columbia) Ketanji Brown Jackson.

Trong danh sách các ứng viên được đưa ra hôm thứ ba ngày 30/3/21, nữ thẩm phán Jackson được đề cử cho ghế thẩm phán thuộc Tòa Thượng thẩm Khu vực Thủ đô (the U.S. Court of Appeals for the District of Columbia Circuit), là Tòa án quan trọng chỉ sau Tối cao Pháp viện. Có lẽ, Phụ thẩm Stephen G. Breyer, 82 tuổi (do Tổng thống Bill Clinton đề cử) sẽ nhanh chóng về hưu để “rộng cửa” cho Thẩm phán Jackson trong nay mai.

***

Hôm thứ ba, Tổng thống Joe Biden lần đầu tiên đã thông báo danh sách 11 ứng cử viên cho các tòa án liên bang, trong đó có 2 nữ thẩm phán cấp Tòa Thượng thẩm, để cùng với thẩm phán Jackson hợp thành bộ ba nữ thẩm phán người da đen cho các Tòa Thượng thẩm, gồm Tiffany Cunningham, thành viên hợp danh của Hãng luật Perkins Coie LLP, cho Tòa Thượng thẩm Liên bang Rộng quyền (the U.S. Court of Appeals for the Federal Circuit) và Candace Jackson-Akiwumi, thành viên hợp danh của hãng luật Zuckerman Spaeder, cho Tòa Thượng thẩm liên bang số 7 (the U.S. Court of Appeals for the Seventh Circuit).

Như vậy, cả ba đề cử thẩm phán Tòa Thượng thẩm liên bang đều dành cho phụ nữ da đen, trong đó nữ thẩm phán Jackson là người nhiều khả năng sẽ lên Tối cao Pháp viện. Cả ba trường hợp nêu trên đáng được nhắc đến như một sự kiện lịch sử của ngành Tư pháp liên bang.

Bảy thẩm phán còn lại cho các tòa sơ thẩm là Deborah Boardman và Lydia Griggsby cho Tòa sơ thẩm Maryland (the U.S. District Court for the District of Maryland), Thẩm phán Julien Neals và thẩm phán Zahid N. Quraish cho Tòa sơ thẩm New Jersey (the U.S. District Court for the District of New Jersey), Thẩm phán Florence Y. Pan cho Tòa sơ thẩm Phân khu thủ đô (the U.S. District Court for the District of Columbia), Thẩm phán Regina Rodriguez cho Tòa sơ thẩm Colorado (the U.S. District Court for the District of Colorado), và Thẩm phán Margaret Strickland cho Tòa sơ thẩm New Mexico (the U.S. District Court for the District of New Mexico).

Ngoài ra, Tổng thống Biden còn đề cử thẩm phán Rupa Ranga Puttagunta cho Tòa sơ thẩm Thủ đô, thuộc đặc khu Washington DC (Tòa Sơ thẩm cấp tiểu bang: The Superior Court of the District of Columbia. Án của Tòa này phúc quyết lên Tòa Thượng Thượng thẩm Thủ đô: District of Columbia Court of Appeals. Vì đặc khu Washington DC không có Thống đốc nên quyền đề cử Thẩm phán cho Washington DC được ủy nhiệm cho Tổng thống).

Chưa hết. Nếu các đề cử được Thượng nghị viện chấp nhận, Joe Biden sẽ thiết lập các kỷ lục “đầu tiên” như: Tòa án liên bang sẽ có thẩm phán Hồi giáo đầu tiên, nữ thẩm phán người Mỹ gốc Châu Á – Thái Bình Dương (AAPI: Asian American Pacific Islander) đầu tiên cho Tòa Sơ thẩm liên bang Phân khu Thủ đô, thẩm phán da màu đầu tiên ở Tòa sơ thẩm Liên bang Phân khu Maryland.

Và như vậy, Joe Biden sẽ là Tổng thống đầu tiên đưa vào hệ thống tư pháp một lực lượng thẩm phán đa sắc tộc, như sự phản chiếu về “thẩm quyền đa-dạng” (diversity jurisdiction), một yếu tố giúp Tòa án liên bang có quyền tài phán đối với một vụ kiện khi thỉnh cầu lên tòa án liên bang.