Nguyen
17-8-2020
Trong bài viết nói về kinh nghiệm cá nhân sau khi trải qua Covid-19, ông Richard Quest, chủ bút của CNN Business đã có nhận xét thật chính xác: “Có thể ví Coronavirus với một cơn lốc xoáy. Khi chạm đến nạn nhân, nó xoáy vào cả cơ thể, gây nên hỗn loạn. Hệ thống miễn nhiễm của bệnh nhân không biết cái gì đang xảy ra”.
“Nó hung hăng tàn phá cơ thể người bệnh, vô hiệu hóa một số cơ phận và làm tổn thương một số cơ quan khác. Vào lúc bạn nghĩ rằng “Cảm ơn Thượng Đế, cơn bệnh quái ác đã qua đi”, bạn sẽ cảm nhận ra COVID-19 đã để lại hậu quả ở rải rác khắp nơi trong người ban. Nó sẽ ở lại với bạn rất lâu, chưa biết đến bao giờ mới thật sự chấm dứt! COVID là cơn cuồng phong có một cái đuôi rất dài”.
Chính thế. Chỉ khi bạn bị chảy máu, bạn mới thấm được thế nào là ĐAU!
***
Ba tuần sau kết quả xét nghiệm dương tính với Covid-19, theo định nghĩa của CDC Utah, nếu bệnh nhân vẫn còn… sống thì coi như đã khỏi. Khỏi nhưng bảo rằng tôi tiếp tục sống hùng sống mạnh như xưa thì quả là mơ mộng quá đỗi. Hơi thở của tôi vẫn ngắn. Lồng ngực vẫn đau. Ho giảm bớt nhưng không dứt hoàn toàn. Mau mệt khi làm việc, dù chỉ là việc nhẹ.
Bốn tuần sau, 23/6, tôi điện thoại đến sở y tế Salt Lake, xin được test lại với lý do có cháu ngoại sắp về chơi 17 ngày. Cô y tá của sở y tế cho biết không cần thiết, vì theo hướng dẫn của CDC, những người có xét nghiệm dương tính với COVID-19 không cần phải cách ly hoặc xét nghiệm lại trong vòng tối đa 3 tháng, nếu không tái phát các triệu chứng. Những triệu chứng tôi đang có, theo cô, là những di chứng hầu như bệnh nhân nào cũng trải qua sau khi khỏi bệnh. Thời gian này ngắn hay dài tùy theo cơ thể mỗi người. Cô căn dặn, nếu e ngại lây nhiễm thì tôi nên đeo khẩu trang và giữ social distancing, không nên vồ vập hôn hít cháu.
Lời dặn dò đã bị phá vỡ ngay từ phút đầu con bé gặp bà ngoại. Cửa vừa mở, thấy bà quỳ dưới đất chờ đợi (cách 10 feet từ cửa tính vào đàng hoàng), con bé chạy ào đến, nhảy tót vào lòng bà, đôi tay bé bỏng ôm chặt cổ bà. Lại còn nép đầu lên vai bà rất âu yếm nữa chứ. Good bye social distancing!! Tôi thua! Con bé hơn 2 tuổi, xinh như búp bê. Lại còn láu lỉnh dễ thương cực kỳ, làm sao tôi cưỡng nổi?
Mẹ con bé bảo, “Mẹ đừng lo. Con đọc nhiều nghiên cứu. Họ nói sau khi khỏi bệnh, nếu virus vẫn còn trong người thì nó sẽ rất yếu, không thể có khả năng truyền nhiễm. Hơn nữa, mẹ khỏi bệnh có nghĩa là cơ thể mẹ đã tạo được kháng thể chống với nó. Và mẹ đã “thắng”. Mẹ cứ bế Luci đi”. Tôi yên tâm, trở lại xin hẹn tiếp kiểm tra sức khỏe hàng năm với bác sĩ gia đình. Văn phòng bác sĩ sốt sắng xếp đặt ngày hẹn mặc dầu tôi nói rõ, vừa hồi phục sau Covid-19.
Ngày 8/7, chúng tôi tới phòng mạch. Thủ tục đầu tiên qua nhân viên gác… cửa là kiểm tra thân nhiệt kèm theo câu hỏi có đang bị ho hen hoặc bất cứ triệu chứng gì không. Tiếp theo, chúng tôi được vào phòng đợi. Sau khi … cân đo đong đếm bệnh nhân, cô y tá bước ra mời bác sĩ. Hơn mười phút sau, cô trở lại, cho biết bác sĩ không thể mặt đối mặt nếu tôi chưa có kết quả âm tính với Covid-19! Tôi nói, đã xin xét nghiệm nhưng không được. Tôi yêu cầu bác sĩ giới thiệu cho tôi được xét nghiệm. Bác sĩ đồng ý và sau một tiếng chờ đợi tại bãi đậu xe của Granger Medical Clinic, tiến trình xét nghiệm hoàn tất trong 5 phút.
Bốn ngày sau, Chủ Nhật 12/7, kết quả đến vào lúc gần 11 giờ khuya qua App. Healthy Together của CDC được cài trong điện thoại cá nhân. Tôi sợ hãi nhắm tịt mắt, đưa phone qua cho Út mở và đọc dùm. Thằng bé rú lên, “Negative mẹ ơi”! Cả nhà vỗ tay reo hò tở mở. Hôm sau, tôi điện thoại xin lấy hẹn trở lại. Văn phòng bác sĩ vui vẻ xếp lịch: 22/7, lúc 2 giờ trưa. Tôi thở dài. Thêm 10 ngày đợi mong! Thêm 10 ngày ôm lồng ngực đau cùng hơi thở… hấp hối. Gặp được bác sĩ trong mùa dịch sao trần ai đến thế!
Hai ngày trước buổi hẹn, lồng ngực tôi đau ran nặng nề khiến hơi thở thêm khó khăn. Tôi cố gắng cầm cự qua thuốc giảm đau do nhà tôi tự điều trị cho vợ. Tới ngày hẹn, vợ chồng hăm hở lên xe. Vừa nổ máy thì điện thoại từ phòng mạch gọi tới. Cô nhân viên cho biết, mặc dù với kết quả âm tính vừa xong, BS vẫn không thể “mặt nhìn mặt, tay cầm tay như đã hứa”. Bác sĩ muốn khám bệnh qua Telehealth để giữ an toàn cho nhân viên cũng như bệnh nhân ở phòng mạch của bà.
Tôi thất vọng và thật sự giận dữ. Tôi đang đau, rất đau. Tôi muốn biết điều gì đang hành hạ cơ thể mình. Tôi tự hỏi, chẳng lẽ bệnh nhân Covid bị “kỳ thị” đến thế sao? Qua Telehealth, làm sao BS có thể định bệnh chính xác? Tuy nhiên, lệnh là lệnh. Chúng tôi trở vô nhà, đợi cuộc khám qua “lưới”!
Sau khi nghe tả tất cả những triệu chứng, bà gửi tôi đi xét nghiệm máu, nước tiểu cùng chụp X-ray ngực ngay trong ngày. Gần hai tiếng sau, văn phòng gọi phone khẩn cấp, khuyên tôi nên đến bệnh viện càng sớm càng tốt để được làm CT Scan ngực vì kết quả cho thấy nồng độ D-Dimer trong máu quá cao. BS lo ngại, có thể máu đã bị vón cục đâu đó trong các mạch máu dẫn vào phổi. Thế là lần thứ ba kể từ ngày đụng “chàng 19”, tôi lại lê chân đến phòng cấp cứu của Intermountain Medical Center. Cứ từng bước từng bước thầm thế này cho đến bao giờ?
Hôm sau, qua điện thoại, BS báo kết quả CT Scan động mạch phổi cho thấy không có máu đông. Thùy trên của phổi có những vùng nhỏ bị “tổn thương kính mờ” (ground-glass opacity), phù hợp với tiền sử viêm phổi do Covid để lại. Bà hỏi tôi có khá hơn không? Tôi nói lồng ngực vẫn rất đau cũng như hô hấp chẳng dễ chịu hơn chút nào. Vì vậy, bà cho tôi làm thêm xét nghiệm tim: Nuclear Stress test. Lịch xét nghiệm được ấn định 12 ngày sau, ngày 3/8, trùng với ngày mẹ tôi mất hai năm trước.
Trong suốt 12 ngày chờ đợi, tình trạng của tôi càng thêm u ám. Nhịp tim hỗn loạn nhiều hơn. Mọi sinh hoạt của tôi đều có cảm giác như đang leo núi hoặc chạy việt dã. Thậm chí có những ngày, chỉ đi một đoạn ngắn từ phòng ngủ ra bếp, tôi đã không thể chịu nổi. Ngồi cũng mệt. Chỉ nằm là tương đối êm ả.
Thế nhưng kết quả của xét nghiệm tim vẫn là … bình thường. Động mạch vành – mạch máu chính cung cấp máu, oxy và chất dinh dưỡng cho tim – vẫn bình thường, không có dấu hiệu bị tổn thương. BS kết luận, tất cả chỉ là di chứng thường gặp của Covid-19 và gia hạn cho tôi thêm 10 ngày tự theo dõi. Nếu tình trạng vẫn không thay đổi, hãy gọi để lấy hẹn.
Mười ngày đã qua. Lồng ngực tôi đau hơn. Trái tim “hồi hộp” (heart palpitations) gần như chẳng ngủ yên, không chỉ on and off như trước, kéo theo hơi thở bất ngờ bị ngộp dễ dàng như thể đó là chuyện thường ngày ở huyện. Một “new normal” đáng ghét! Cái mệt đến thường xuyên khiến tôi có những lúc tưởng có thể… lăn chiêng không kịp để lại lời… tạ từ [trong đêm lẫn trong ngày]. Đứng, ngồi, nằm đều có vấn đề. Bác sĩ thì 19/8 mới tới ngày hẹn. Hẹn thôi. Không biết lần hẹn này có được … gặp?
Những ngày mênh mông trong bãi sương mù hậu Covid, nhà tôi bảo, “Anh cũng chịu thua. Em cố lên”. Anh tự chữa cho tôi theo đúng tinh thần ‘Lương y như từ… phu’. Anh chữa trong phương tiện anh có, theo những biểu hiện anh thấy ở “bệnh nhân”.
Anh thay tôi nấu ăn, rửa chén, khuyến khích tôi nằm nhiều để trái tim được nghỉ ngơi trong lúc chờ xem BS có khám phá được điều gì mới mẻ hơn không. Anh gửi cho tôi bài viết có tựa đề We Need to Take Care of the Growing Number of Long-Term COVID-19 Patients (Chúng Ta Cần Phải Chăm Sóc Cho Con Số Gia Tăng Của Những Bệnh Nhân Covid-19 Dài Hạn) được đăng ngày 11/8 trên tạp chí Time. Tác giả là hai Giáo sư Bác sĩ Gavin Yamey và Sharon Taylor. Từ đó, tôi biết, tôi không phải là một “nạn nhân” đơn độc.
Theo hai tác giả, trong một nghiên cứu mới vừa được thực hiện ở Đức, các nhà nghiên cứu đã công bố một kết quả đáng báo động: Trong số 100 bệnh nhân phục hồi sau COVID-19 gần đây, thì 78 bệnh nhân có những bất thường về tim qua xét nghiệm hình ảnh đặc biệt Cardiac MRI và 60 bệnh nhân bị viêm cơ tim (myocarditis). Hầu hết bệnh nhân trước đây đều trẻ và khỏe mạnh. Thậm chí một số vừa trở về sau các chuyến trượt tuyết.
Các nghiên cứu khác ở Vũ Hán, nơi phát xuất dịch bệnh Covid-19, cho thấy, tỷ lệ bệnh nhân mắc các vấn đề về tim thấp hơn: 20% trên 416 ca nhập viện. Điều này cho thấy, tim cũng là cơ quan bị ảnh hưởng nặng bởi sự tấn công của virus corona.
Khi nghĩ về COVID-19, chúng ta có xu hướng tin rằng, có hai dạng riêng biệt: Dạng nặng đe dọa đến tính mạng cần phải nhập viện, kể cả phải nằm ở khu chăm sóc đặc biệt (ICU), hoặc dạng nhẹ tương tự như cảm cúm, chỉ cần cách ly tại nhà và sẽ nhanh chóng qua khỏi trong một vài tuần. Nhưng bây giờ rõ ràng có một dạng thứ ba, những người bị nhiễm bệnh, không phải nhập viện nhưng vẫn không phục hồi nhanh chóng, sẽ phải chịu đựng các triệu chứng lâu dài và thường xuyên.
Hàng ngàn bệnh nhân Covid-19 trên khắp châu Âu và Hoa Kỳ đã đi theo quỹ đạo thứ ba này. Một số bệnh nhân có các triệu chứng trong 16 tuần hoặc hơn, một tình trạng được gọi là “Covid lâu dài” (Long COVID). Một số bệnh nhân còn tự gọi mình là “long haulers” (Những kẻ bệnh dây dưa kéo dài).
Một nghiên cứu trên 13 tiểu bang của Hoa Kỳ cho thấy, 35% những người có kết quả xét nghiệm dương tính với Covid-19 nhưng không nhập viện, vẫn còn các triệu chứng khi được phỏng vấn sau hai đến ba tuần. Điều này hoàn toàn trái ngược với bệnh cúm hàng năm: Hơn 90% bệnh nhân cúm không nhập viện đã hồi phục hẳn trong vòng hai tuần.
Các triệu chứng phổ biến nhất của Long Covid là mệt mỏi, khó thở, tức và đau ngực, nhức đầu, đau bắp thịt và tim đập nhanh (heart palpitations). Qua nghiên cứu, hai bác sĩ Yamey và Taylor khẳng định, Covid-19 không chỉ là một “virus đường hô hấp”. Nhiều bằng chứng cho thấy nó ảnh hưởng đến não, tim, tuyến tụy, da, tuyến giáp, ruột, thận và hệ thống cơ xương. Đối với một số người, các triệu chứng lặp đi lặp lại. Nhiều người, gồm cả các bác sĩ bị Long Covid, đã không thể trở lại làm việc, chăm sóc con cái hoặc thậm chí tập thể dục nhẹ.
Long Covid là lý do tại sao chúng ta không thể cho rằng để những thanh thiếu niên bị nhiễm bệnh là an toàn trong lúc nhiều trường cao đẳng và đại học ở Hoa Kỳ đang dự định mở cửa vào mùa thu này. Đó cũng là lý do tại sao phương pháp “miễn dịch bầy đàn” áp dụng ở Thụy Điển và vào đầu đại dịch ở nước Anh — cho phép Covid-19 hoành hành với hy vọng có đủ số người bị nhiễm và miễn nhiễm nhằm ngăn chặn sự lây lan của bệnh — là sai lầm.
Có ba lý thuyết chính về nguyên nhân gây ra các triệu chứng Long Covid. Thứ nhất là các triệu chứng kéo dài do virus tiếp tục nhân bản vì hệ thống miễn dịch của bệnh nhân không đáp ứng kịp thời. Trong trường hợp này, bệnh nhân vẫn có thể lây nhiễm sang người khác. Thứ hai là virus đã kích hoạt hệ thống miễn dịch của cơ thể hoạt động quá mức, gây ra tình trạng viêm ở nhiều bộ phận của cơ thể, bao gồm cả gây viêm cơ tim. Giả thuyết thứ ba là ở một số người bị Covid-19, virus gây hại trực tiếp cho các cơ quan, mặc dù vẫn chưa rõ những ai là người có nguy cơ cao nhất.
Ở những người bị Long Covid khác, các cơ quan khác nhau sẽ bị ảnh hưởng. Nghiên cứu về triệu chứng Covid cho thấy, có thể có sáu loại bệnh chính, dựa trên sáu tập hợp triệu chứng khác nhau và những triệu chứng này có thể tương ứng với các cơ quan khác nhau bị ảnh hưởng.
Điều đáng buồn là một số bệnh nhân Long Covid đang bị lãng quên bởi hệ thống y tế. Hệ thống này thường chậm nhận ra những gì bệnh nhân đang gánh chịu, chậm cung cấp sự hỗ trợ, và thậm chí có khi không nhận ra tình trạng đau yếu kéo dài đang xảy ra. Những mẩu chuyện từ các nhóm hỗ trợ trực tuyến cho thấy, trong khi một số bác sĩ tỏ ra đồng cảm với bệnh nhân, những bác sĩ khác lại bác bỏ sự kiện bệnh nhân có các triệu chứng nhiều tuần sau khi xét nghiệm virus corona dương tính. Họ cho rằng tại bệnh nhân quá lo lắng và do đó không coi trọng mối quan tâm của người bệnh.
Thái độ bác bỏ đó có thể do bản thân các chuyên gia y tế đang phải đối diện với tình trạng kiệt sức trước khối lượng công việc khổng lồ trong thời kỳ đại dịch. Cũng có thể vì họ cảm thấy không được trang bị để đối phó với căn bệnh mãn tính mới mẻ này vì có quá ít hướng dẫn được công bố về cách điều trị nó.
Tiến sĩ Lynne Turner-Stokes, một chuyên gia về y học phục hồi chức năng của Anh, và là một trong số ít chuyên gia kinh nghiệm trong việc điều trị Long Covid đã đưa ra cách giải quyết cho những bệnh nhân vẫn còn các triệu chứng sau 2-3 tháng là nên đi khám sàng lọc (Screening) để xem có phải sự nhiễm Covid đã gây ra các biến chứng đó không? Đối với một số bệnh nhân Long Covid không có được sự cải thiện dưới sự điều trị của bác sĩ gia đình, cần phải có những dưỡng đường (clinic) chuyên khoa phục hồi để giúp giải quyết các triệu chứng của bệnh nhân và thúc đẩy sự phục hồi của họ, giống như các phòng khám chuyên khoa điều trị những người nhiễm HIV.
Tiến sĩ Lynne lập luận rằng, chúng ta cần xây dựng dựa trên các dịch vụ đã có để phục hồi chức năng tim và phổi, đồng thời hỗ trợ với các dịch vụ khác để phù hợp với mục đích phục hồi chức năng cho bệnh nhân Long Covid. Mỗi bệnh nhân đến dưỡng đường Chuyên Khoa này sẽ có chương trình phục hồi chức năng riêng, thích hợp với các vấn đề riêng biệt của mỗi cá nhân. Điều quan trọng đầu tiên là việc lượng định đúng tình trạng của từng bệnh nhân, bao gồm các hoạt động của tim và phổi, trước khi khởi sự việc phục hồi chức năng dưới sự giám sát của các chuyên gia.
Để kết luận, hai bác sĩ cho rằng các dưỡng đường được lập ra cho những bệnh nhân Long Covid sẽ là cơ sở hoàn hảo để thực hiện các nghiên cứu rất cần thiết, nhằm giúp phát triển những phương cách tốt hơn trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh nhân Covid-19, gồm có cả việc thử nghiệm các phương pháp điều trị mới, thông qua các thử nghiệm lâm sàng. Bản thân bệnh nhân cũng nên giúp định hình cho chương trình nghiên cứu này. Hiện nay, các dịch vụ phục hồi chức năng và nghiên cứu ở nhiều quốc gia đang được tài trợ một cách yếu kém.
Tiến sĩ Nisreen Alwan — một chuyên gia y tế công cộng tại Đại học Southampton, Anh quốc — thì cho rằng, bước quan trọng đầu tiên để chấm dứt tình trạng bỏ bê những người bị Long Covid là chúng ta phải nhận thức được, “cái chết không phải là điều duy nhất để tính trong cơn đại dịch, mà còn phải tính đến số người đã bị đại dịch đổi thay đời sống”.
Long Covid, cái đuôi rất dài để lại sau trận cuồng phong Covid-19 xoáy qua cơ thể những người không may trong đại dịch. Hôm 14/8/2020, tổng số ca lây nhiễm trên nước Mỹ là 5.529.789. Tổng số ca hồi phục là 2.900.188. Có bao nhiêu bệnh nhân trong số hồi phục tránh được cái đuôi Long Covid?
Trong buổi phỏng vấn của ký giả Johnathan Swan với Tổng thống Donald Trump được ghi hình ngày 28/7/2020, ngày nước Mỹ có tổng cộng trên 155.000 người tử vong vì Covid-19 sau hơn 6 tháng, kể từ ngày 28/2, ngày bệnh nhân đầu tiên qua đời ở Hoa Kỳ, Tổng thống đã phát biểu: “They’re dying it’s true. It is what it is, but that doesn’t mean we aren’t doing everything we can. It’s under control as much as you can control it”. (Tạm dịch: “Dân đang chết. Đúng vậy. Phải chấp nhận vậy thôi, nhưng không có nghĩa là chúng ta không làm những điều chúng ta có thể. Mọi chuyện đang được kiểm soát nhiều như bạn có thể kiểm soát”.
Theo CDC Hoa Kỳ dự đoán, tính đến ngày 22/8, tổng số tử vong của Hoa Kỳ sẽ là 173.000 người. Hôm 15/8, số tử vong đã lên đến 172.606 nhân mạng, vượt mọi ước tính. Liệu dịch bệnh có đang được kiểm soát rất tốt như Tổng thống tuyên bố?! It is what it is. Phải chấp nhận vậy thôi. Chấm hết.
Nhưng cái đuôi Long Covid sẽ còn rất lê thê! It is what it is!
