Cựu đại sứ Ted Osius: Nói thẳng

American Foreign Service Association

Tác giả: Ted Osius

Dịch giả: Trúc Lam

2-4-2018

Khi John Kerry chứng kiến tôi tuyên thệ làm đại sứ Mỹ ở Việt Nam hồi năm 2014, tôi nói rằng đó là một “giấc mơ đã trở thành sự thật” để có thể phục vụ như một đại diện của nước Mỹ tại một đất nước mà tôi yêu thích hơn hai thập kỷ qua.

Chuyến đi ngoại giao kéo dài ba năm với tư cách đại sứ ở Hà Nội là đỉnh điểm trong sự nghiệp 30 năm của tôi ở Cơ quan Ngoại giao và là niềm vinh dự của một đời người. Điểm cao của chuyến công vụ này là tiếp Tổng thống Barack Obama trong chuyến thăm lịch sử tới Việt Nam. Ở thành phố Hồ Chí Minh, có khoảng một triệu người chào đón ông [Obama], và tôi biết chúng tôi đã đi đúng hướng.

Tôi rất biết ơn Cơ quan Ngoại giao, không chỉ vì đặc ân và niềm vui của ba thập niên phiêu lưu (chủ yếu ở châu Á), mà còn cho gia đình tôi. Cách đây 13 năm rưỡi, tôi gặp người phối ngẫu tương lai của tôi trong một cuộc họp thương mại của GLIFAA (tên gọi trước kia của ‘những người đồng tính nam và đồng tính nữ trong các Cơ quan Ngoại giao’), một nhóm nhân viên có sự đồng cảm. Tương tự, Cơ quan Ngoại giao đã cho chúng tôi một đứa con trai 4 tuổi và con gái 3 tuổi.

Nghề nghiệp ngoại giao cũng cho phép tôi có được một đặc ân lớn lao để phục vụ một cái gì đó lớn hơn cho bản thân mình: Hiệp Chúng quốc Hoa Kỳ. Vì vậy, với những cảm xúc hỗn độn, năm 2017 tôi quyết định từ chức và gia nhập vào nhóm các viên chức cao cấp khác của Bộ Ngoại giao, đã và đang rời khỏi cơ quan này. Trong khi mỗi chúng ta có một lý do khác nhau để bỏ đi, nhiều người bạn và đồng nghiệp cũ của tôi, cũng giống như tôi, rất lo lắng về đường lối, chính sách của chính quyền hiện nay. Tôi lo sợ rằng, một số chính sách đang làm giảm vai trò của Mỹ trên thế giới, và quyết định rằng, lương tâm tôi không cho phép mình thực hiện những chính sách đó.

Nhiều người trong chúng ta, những người quyết tâm tăng cường vai trò của Mỹ ở châu Á, cho rằng từ bỏ Hiệp định Thương mại Đối tác xuyên Thái Bình Dương là một vết thương tự mình gây ra. Mỹ đã rời bỏ sân chơi cho những người không chia sẻ các giá trị của chúng ta, và cũng bỏ lại công việc của người Mỹ ở đó. Những người khác thì buồn phiền về việc Hoa Kỳ từ bỏ trách nhiệm về biến đổi khí hậu, đặc biệt là trong một năm, đã có nhiều cơn bão lớn đến nỗi chúng chỉ xảy ra trong vòng 500 năm. Rất đông đồng nghiệp [của tôi] đã lên tiếng phản đối về cái gọi là “cấm người Hồi giáo du hành [nước Mỹ]”, một điều mâu thuẫn ở một quốc gia có sức mạnh thật sự xuất phát từ sự đa dạng của nó. Điều gì đã xảy ra trên đất nước hoan nghênh “những kẻ mệt mỏi, nghèo khổ, những đám đông chen chúc của các ngươi đang khao khát hơi thở tự do”? (ND: Tác giả nói về bài thơ ‘The New Colossus’ khắc tại tượng Nữ thần Tự Do ở Mỹ).

Gần nhà hơn

Và sau đó các cuộc tấn công đã đến gần hơn. Tôi bị yêu cầu ép chính phủ Hà Nội tiếp nhận hơn 8.000 người ở Mỹ, hầu hết những người đó đã trốn khỏi miền Nam Việt Nam bằng thuyền và băng qua rừng núi vào những năm sau chiến tranh.

Đa số những người bị trục xuất – đôi khi họ chỉ vi phạm nhỏ – là những người tị nạn chiến tranh, những người đã đứng về phía Hoa Kỳ, những người mà sự trung thành của họ với lá cờ của một quốc gia không còn tồn tại nữa. Và nhiều thập niên sau đó, họ bị “quay về” một quốc gia được cai quản bởi chế độ cộng sản mà họ chưa bao giờ hòa giải. Tôi lo sợ rằng, rất nhiều người sẽ nằm trong các vụ [kiện] về nhân quyền, và chính phủ của chúng ta có tội.

Tôi đánh giá rằng, chính sách thụt lùi này sẽ huỷ hoại các cơ hội thành công của chúng ta trong việc theo đuổi các mục tiêu khác của Tổng thống Donald Trump về các mối quan hệ với Việt Nam: Giảm thâm hụt thương mại, tăng cường mối quan hệ quân sự và đối phó với các mối đe dọa trong khu vực đối với hòa bình, như những mối đe dọa xuất phát từ Bắc Hàn. Tôi đã lên tiếng phản đối, được chỉ thị giữ im lặng, và tôi đã quyết định có một ranh giới đạo đức mà tôi không thể vượt qua nếu tôi muốn giữ lại sự liêm chính của mình. Tôi kết luận rằng, tôi có thể phục vụ đất nước tôi tốt hơn từ bên ngoài chính phủ, bằng cách giúp xây dựng một trường đại học mới, trường đại học sáng tạo ở Việt Nam.

Trong một buổi lễ tại Phòng Hiệp ước ở Bộ Ngoại giao, với một bức chân dung của Thomas Jefferson nhìn vào, tôi đã có cơ hội để suy nghĩ về ba thập niên phục vụ, phía sau tôi là những lá cờ của các quốc gia nơi mà tôi đã phục vụ khi mới vào nghề, khi vào nghề một thời gian và khi đã là một nhân viên ngoại giao lâu năm. Người phối ngẫu của tôi là một người Mỹ gốc Phi, đứng bên cạnh tôi. Con của chúng tôi, người Mỹ gốc Mexico, đã cỡi lên vai chúng tôi trong khi Phó Ngoại trưởng Constance Dierman ghi nhận sự hy sinh khi [chúng tôi] phục vụ, gồm những hy sinh gia đình. Người cố vấn, người thầy 26 năm của tôi, Đại sứ (về hưu) Cameron Hume, đã trao lá cờ Mỹ cho người phối ngẫu của tôi.

Tôi nhớ tới các cố vấn, những người thầy, đồng nghiệp, bạn bè và các thành viên trong gia đình tham dự cuộc chia tay của một nhà ngoại giao khác đã rời khỏi [Bộ Ngoại giao], ông Tom Countryman, nói trước khi về hưu: “Chúng ta [phải] vững vàng trong các nguyên tắc của chúng ta, kiên định trong lý tưởng của chúng ta và không mệt mỏi trong quyết tâm của chúng ta để ‘bảo vệ Hiến pháp, chống lại tất cả kẻ thù trong và ngoài nước’.”

Bây giờ hơn bao giờ hết, những thách thức đối với Bộ Ngoại giao và nền dân chủ của chúng ta đang hiện hữu. Một số người vẫn ở lại Bộ Ngoại giao cảm thấy bị bao vây và bị thoái chí. Tuy nhiên, tôi kêu gọi các viên chức trong Bộ Noại giao, những người tin tưởng vào việc tạo ra sự khác biệt, nếu có thể, nên ở lại vì đó vẫn là một đặc ân để phục vụ đất nước chúng ta. Tôi tiếp tục tin rằng, ngôn ngữ của ngoại giao có kinh nghiệm, chuyên môn khu vực và sự hiểu biết sâu sắc về một thách thức toàn cầu, sẽ được đền bù, và cho cá nhân đó cơ hội để thay đổi chút ít về lịch sử.

Sức mạnh của sự tôn trọng

Đối với những người chọn ở lại và những người yêu thích làm ngoại giao như tôi, tôi đưa ra một vài suy nghĩ về những gì có thể làm để phục vụ nước Mỹ tốt nhất, ngay cả vào những thời điểm khó khăn. Tôi đã học được ở ba bài viết gần đây nhất – Ấn Độ, Indonesia và Việt Nam – về sức mạnh của sự tôn trọng, tin tưởng và cộng tác. Hoa Kỳ đã trải qua bóng đêm lâu dài và khi chúng ta tôn trọng nó sẽ có tác động lớn. Thể hiện sự tôn trọng có nghĩa là tìm ra điều gì thật sự quan trọng đối với các đối tác của chúng ta và thực hiện nó một cách nghiêm túc. Nước Mỹ gần như chẳng mất đồng xu nào cả để chúng ta có được gần như mọi thứ.

Biểu hiện sự tôn trọng giúp xây dựng lòng tin. Hợp tác thực sự và mạnh mẽ sẽ đến khi bạn xây dựng lòng tin. Và bạn xây dựng lòng tin bằng cách tìm kiếm những lợi ích chung, và sau đó cùng làm việc với nhau. Công việc của nhà ngoại giao là tìm ra những lợi ích chung đó và làm cho chúng trở thành những nền tảng hành động của chúng ta. Tất cả những dây nối, tất cả những mối liên lạc với công việc, quá trình tiếp cận – tất cả những điều đó sẽ dẫn đến hành động.

Dưới đây là ba ví dụ:

Ấn Độ: Các cuộc thử nghiệm hạt nhân của Ấn Độ đưa họ ra khỏi chế độ không phổ biến vũ khí hạt nhân. Một mối quan hệ đối tác thực sự chỉ có thể xảy ra nếu chúng ta chấm dứt sự tẩy chay. Vì vậy, Hoa Kỳ thể hiện sự tôn trọng và xây dựng lòng tin bằng cách theo đuổi một sáng kiến ​​dân sự – hạt nhân với Ấn Độ.

Indonesia: Các lực lượng đặc biệt Indonesia đã phạm những tội ác dưới chế độ Suharto, vì vậy chúng ta không can dự vào. Một mối quan hệ đối tác thực sự chỉ có thể xảy ra nếu chúng ta chấm dứt sự tẩy chay. Chúng ta đã thể hiện sự tôn trọng và xây dựng niềm tin với Indonesia bằng cách nối lại sự tham gia của các lực lượng đặc biệt, trong khi vẫn tôn trọng các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế.

Việt Nam: Cuộc chiến đã để lại những vết sẹo khổng lồ. Một mối quan hệ đối tác thực sự chỉ có thể nếu chúng ta đối xử thành thật với quá khứ. Chúng ta đã thể hiện sự tôn trọng và xây dựng niềm tin với Việt Nam bằng cách theo đuổi sự giải thích đầy đủ nhất có thể được, về những người đã mất, tháo bỏ vật liệu chưa nổ và làm sạch dioxin. Và chúng ta đã thành thật và tôn trọng ngay cả những khác biệt sâu xa nhất của chúng ta về nhân quyền.

Xây dựng quan hệ đối tác

Lần đầu tiên khi tôi thăm Việt Nam vào năm 1996, một năm sau khi chúng ta bình thường hóa quan hệ ngoại giao, các nước mà chúng ta khó có thể hình dung được mối quan hệ hợp tác. Quá khứ là một gánh nặng, và sự khác biệt trong hệ thống chính trị của chúng ta không thể hòa hợp được. Nhưng Việt Nam đã và vẫn có những nhà lãnh đạo cam kết tìm kiếm những lợi ích chung và sau đó cùng nhau làm việc. Và Hoa Kỳ có các nhà lãnh đạo như Thượng nghị sĩ John McCain (đảng Cộng Hòa – bang Arizona), Cựu Ngoại trưởng John Kerry và sau đó là Tổng thống Obama, là người cũng cam kết hợp sự tác toàn diện của chúng ta.

Vì vậy, cùng nhau, hai nước của chúng ta gia tăng thương mại và an ninh, và quan hệ giữa người với người. Trong chuyến làm việc với tư cách là đại sứ, chúng tôi đã chuẩn bị không chỉ một, mà hai cuộc viếng thăm tổng thống tới Việt Nam, cũng như các chuyến thăm Hoa Kỳ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc.

Xây dựng sự tin tưởng không phải dễ, bởi vì chúng ta phải tiếp tục giành lấy nó. Chúng ta phải làm những gì chúng ta nói là chúng ta sẽ làm. Chẳng hạn, chúng ta đã hứa với người dân Việt Nam rằng chúng ta sẽ tiếp tục dọn dẹp chất dioxin, còn được gọi là chất da cam, đã để lại trong chiến tranh. Bởi vì quá trình dọn dẹp chất dioxin rất tốn kém, phải mất ba năm để tìm ra nguồn lực khắc phục điểm lớn nhất, nóng nhất. Việc chúng ta đang tiến hành là kết quả của sự cương quyết và lãnh đạo kiên định của nhiều chính quyền. Và bằng cách giữ lời hứa, chúng ta đã củng cố niềm tin, vì lợi ích của Việt Nam, Hoa Kỳ và thế giới.

Tôn trọng và tin tưởng không phải là [trò chơi] có tổng số bằng không, cũng không phải là sự giao dịch. Chúng liên quan đến các mối quan hệ, chứ không chỉ là tiền bạc và quyền lực. Sự thống trị của quân đội sẽ không tạo ra các liên minh và quan hệ đối tác mạnh mẽ mà chúng ta cần ở khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương.

Những mối quan hệ đối tác đó mang lại những lợi ích thực tế, hữu hình cho Hoa Kỳ. Hợp tác chặt chẽ với Ấn Độ, Indonesia và Việt Nam tạo công ăn việc làm cho người Mỹ, đóng góp cho sự ổn định trong khu vực và giúp chúng ta giải quyết những thách thức toàn cầu đối với sức khoẻ con người, môi trường và an ninh quốc tế.

Khi chúng ta cam kết hợp tác – và tôi đã thấy điều này nhiều lần – chúng ta đã tạo ra những hợp đồng thương mại, trị giá hàng trăm tỷ đô la và thúc đẩy trao đổi giáo dục, tạo ra hoặc hỗ trợ hàng trăm ngàn việc làm ở Mỹ. Chúng ta hình thành quan hệ đối tác an ninh với các quốc gia chia sẻ mối quan tâm của chúng ta đối với các tuyến đường biển quốc tế và duy trì luật pháp quốc tế. Chúng ta tạo ra một nước Mỹ thịnh vượng và an toàn hơn.

Đừng từ bỏ

Trước khi rời khỏi chức vụ của mình, tôi đã yêu cầu các đồng nghiệp của tôi không từ chức. Thậm chí nếu là đại sứ (và do đó là đại diện cho cá nhân của tổng thống) lương tâm tôi không cho phép thực hiện một số chính sách nhất định, tôi nghĩ rằng các đồng nghiệp trẻ tuổi của tôi có thể phải đối mặt với một sự lựa chọn khác. Ngay từ khi mới bắt đầu sự nghiệp, tôi đã nghĩ đến việc rời khỏi Bộ Ngoại giao, khi phục vụ về vấn đề Triều Tiên, tôi không đồng tình với cách tiếp cận của chính phủ [Mỹ] với Bắc Triều Tiên. Nhưng tôi vẫn tiếp tục, tin rằng con lắc sẽ quay lại và tôi có thể làm tốt hơn bằng cách ở lại Bộ Ngoại giao thay vì rời khỏi cơ quan này. Bộ Ngoại giao đã trải qua nhiều thời kỳ khó khăn và chúng ta đã vượt qua những thăng trầm.

Bây giờ, trên quan điểm của một cựu quan chức ngoại giao, tôi đưa ra những gợi ý sau đây cho những người tiếp tục theo đuổi ngoại giao:

• Miễn là bạn có thể giữ đúng niềm tin và đạo đức của mình, đừng bỏ cuộc. Chúng ta đã trải qua những giai đoạn khó khăn trước đây. Giai đoạn khó khăn này sẽ kết thúc.

• Phát triển ngôn ngữ và chuyên môn khu vực. Nó sẽ tiếp tục là vấn đề.

• Thể hiện sự tôn trọng theo những cách lớn và nhỏ. Quan trọng là khi một đại diện của Hoa Kỳ – không phân biệt ở cấp bậc nào – thể hiện sự tôn trọng.

• Xây dựng niềm tin bằng cách tham gia với các đối tác trong các nỗ lực có lợi ích chung.

• Xây dựng quan hệ đối tác dựa trên sự tôn trọng, vì chúng rất cần thiết cho tương lai của nước Mỹ và sẽ cho phép chúng ta hồi phục khi những đám mây đi qua.

• Giữ các mối quan hệ. Những người cho rằng chỉ có lợi ích quan trọng, và các mối quan hệ thì không, đã được lịch sử chứng minh là sai lầm trước đó và sẽ được chứng minh nó sai thêm một lần nữa.

Khi Hoa Kỳ tỏ ra tôn trọng và xây dựng niềm tin, chúng ta xây dựng mối quan hệ có lợi ích lâu dài cho các lợi ích chung. Sau 30 năm ở châu Á, tôi biết đó là cách duy nhất để làm cho nước Mỹ trở nên vĩ đại hơn.

Tác giả: Ted Osius là Phó chủ tịch của Đại học Fulbright Việt Nam. Ông từng là đại sứ Mỹ tại Việt Nam từ năm 2014 đến năm 2017. Là thành viên sáng lập của GLIFAA, ông còn là một nhà ngoại giao Mỹ ở Indonesia, Ấn Độ, Thái Lan, Nhật Bản, Vatican và Philippines, và làm việc về những thách thức châu Á từ Nhà Trắng, Liên Hiệp quốc và Bộ Ngoại giao.

© Copyright Tiếng Dân – Bản tiếng Việt