Học nhiều để làm gì?

Theo thông tin từ bài báo, bạn thạc sĩ này sinh ra trong một gia đình nghèo, mẹ đơn thân làm nghề bán bún ở chợ. Bạn này vốn không có nền tảng học giỏi, từng thi trượt cấp 3, sau đó học trung tâm giáo dục thường xuyên, rồi học Đại học Thủ Dầu Một. Đây là 1 đại học nhỏ cấp tỉnh, mà tỉnh nhỏ, chắc mới được độ lên đại học từ thời bộ trưởng Thiện Nhân, chứ không phải trường lớn, có truyền thống. Có nghĩa là thi vào đại học chắc là rất dễ, gần như đỗ tốt nghiệp phổ thông là được vào thôi? Luận văn thạc sĩ Luật kinh tế được 8,5 điểm, không phải là cao so với cách cho điểm càng lên cao càng dễ hiện nay của đại học công.

Nhưng bạn Hoàng Anh này rất “hiếu học” và tham vọng làm PGS TS và giảng viên Đại học Thủ Dầu Một (đang xin, chưa được nhận), bạn đang là giảng viên mấy trường trung cấp ở tỉnh.

Đặc biệt nữa, bà mẹ không biết thạc sĩ nghĩa là gì, nhưng vẫn quyết tâm khuyên con học, học nữa, học mãi! Và bà sẵn sàng gửi tiền cho con ăn học dù không biết con học gì. Theo bà hiểu, cứ học cao và đi xa quê là thoát nghèo.

Theo mình thì nhận thức như mẹ con bạn Hoàng Anh này khá là sai lầm, nhưng sai lầm hơn là báo Tuổi Trẻ lại ca ngợi với toàn những lời có cánh. Một cá nhân sai lầm thì chỉ người đó bị hại, nhưng tuyên truyền cho sai lầm sẽ làm nhiều người bị hại.

Như status trước về bất bình đẳng mình đã viết, việc học nhiều, học cao, chưa chắc đã là cách thoát nghèo hiệu quả. Việc ca ngợi và tuyên truyền khuyến khích một cá nhân bất kỳ học thật cao, thật nhiều một cách vô tri, bất chấp hoàn cảnh của người ta, thoạt nhìn tưởng là hay, vì theo đúng truyền thống ham học, nhưng thực tế là làm hại người ta, vì không phù hợp với hoàn cảnh của họ.

Mình thấy đa số người Việt vẫn có tư duy rất vô tri tương tự. Cắm đầu học, nhưng không tự trả lời câu hỏi: Học cái này để làm gì? Nhiều người thất nghiệp thì đi học sau đại học. Học cao vì bố mẹ muốn. Học cao lấy bằng cấp cao và nhiều cho rạng danh dòng tộc, cho nó oai. Đúng tâm lý vinh quy bái tổ ngày xưa. Rồi hy vọng học cao để làm quan, để làm thầy thiên hạ.

Thực tế, việc học cao nó phải gắn liền với định hướng nghề nghiệp. Với xã hội hiện tại, bằng cấp cao sẽ có lợi cho công việc giảng dạy, nghiên cứu chuyên nghiệp và để làm quan (rất vớ vẩn nhưng là sự thật). Chắc không nước nào có nhiều chính trị gia là giáo sư, tiến sĩ, nhà giáo nhân dân như Việt Nam! Bộ trưởng Công an cũng giáo sư, tiến sĩ mới hài. Nhưng thạc sĩ đi làm Grab còn bi hài hơn nhiều.

Định hướng nghề nghiệp phải cân nhắc về năng lực, năng khiếu, nhu cầu xã hội, quan hệ, truyền thống gia đình. Bạn Hoàng Anh này không hề có gia đình có hoàn cảnh, truyền thống để học cao, để nghiên cứu giảng dạy. Bạn ấy không học giỏi nên không phù hợp với nghề nghiên cứu, giảng dạy. Công việc này cũng không hot ở xã hội, phải cạnh tranh nhiều với các bạn khác học giỏi hơn, bằng cấp xịn hơn, quan hệ gia đình tốt hơn. Vậy tại sao lại tuyên truyền, ca ngợi bạn ấy lao đầu vào cửa khó như vậy?

Để làm PGS TS như bạn ấy mơ ước thì chắc mất thêm ít nhất 5-10 năm nữa với mức lương ba cọc ba đồng của giảng viên trung cấp hay đại học mới đi dạy. Có khi lương thấp hơn giáo viên cấp 1 dạy thêm. Vậy bạn ấy có còn khả năng nuôi sống bản thân và báo đáp người mẹ già có đứa con duy nhất? Để mẹ già chê’t trong nghèo khó còn là tội ác, quỳ lạy để làm gì đâu? Oai gì với bằng thạc sĩ cấp tỉnh, mà oai được bao lâu?

Tất nhiên vẫn có khe cửa hẹp để Hoàng Anh học tiếp, thậm chí du học tiến sĩ ở một trường danh tiếng, nhưng xác suất quá thấp. Trong khi rủi ro nghèo khó thêm 5-10 năm nữa là rất cao. Con nghèo thì mẹ con có vui được không?

Chuyện này làm mình nhớ tới một câu chuyện tương tự. Có một bạn, (có lẽ follow FB mình), có hẹn mình cafe một buổi. Bạn ấy muốn tham khảo mình về việc “trồng cây gì, nuôi con gì”. Mình có hỏi về bản thân thì bạn ấy bảo là gia đình bần nông ở tỉnh lẻ, nhưng bạn ấy đã cố gắng để học Đại học Bách khoa Hà Nội và đang làm tiến sĩ tại một đại học lớn ở Nhật. Tức là về tố chất, bạn này hơn bạn Hoàng Anh kia nhiều. Gia đình có lẽ tương đương.

Bạn ấy bảo là, muốn về nước cống hiến trong bộ máy hành chính công và xin ý kiến mình. Mình hỏi các điều kiện nói trên, rồi góp ý là: Nếu em muốn làm công chức với bằng tiến sĩ xịn thì chắc không khó lắm. Nhưng em phải xác định là nếu gia đình không có chút quan hệ và tiền tệ nào thì sẽ rất vất vả. Em sẽ phải chấp nhận làm culi cho COCC, tự gây dựng quan hệ bằng năng lực học vấn, chấp nhận nhịn nhục lâu dài để tự gây dựng quan hệ cá nhân. Thời gian đó chắc khó mà ít hơn 10 năm. Nếu may mắn lấy được vợ con quan to thì đỡ hơn. Nhưng điều quan trọng nhất là em cần có tố chất làm công chức là nhịn nhục, hòa nhập với việc kiếm tiền bẩn và đút lót để gây dựng quan hệ. Nếu thiếu một vài tố chất đó là sẽ rất khổ và có khi phải bỏ ngang, mà cơ hội là hữu hạn, nên tính xa một chút.

Muốn cống hiến cho đất nước, không nhất thiết phải làm công chức, làm quan, mà có thể làm cho doanh nghiệp ở Việt Nam, làm doanh nghiệp nhà nước cũng đỡ hơn làm công chức chút.

Mình thấy bạn ấy ngẩn người ra suy nghĩ, tâm tư, có lẽ trước đây bạn ấy cũng chưa từng tìm hiểu nghiêm túc về hướng nghiệp. Chắc vẫn nghĩ học cao và về nước cống hiến, phấn đấu làm quan là con đường tất yếu, y như suy nghĩ thời phong kiến? Từ đó đến giờ không thấy bạn ấy liên hệ nữa nên mình không rõ bạn ấy đã chọn con đường nào. Mình không cho rằng quan điểm của mình là tuyệt đối đúng, nhưng mình đã lựa chọn theo cách đó.

Nhà mình và mình có truyền thống và điều kiện để làm nghiên cứu và giảng dạy hay công chức nhà nước, nhiều bạn thiện lành mơ không được. Thậm chí có nhiều người còn thắc mắc là sao mình không học sau đại học và làm nghiên cứu? Vì họ bảo người như mình sẽ dễ dàng làm điều đó.

Mình chỉ bảo là mình không thích làm nghiên cứu, giảng dạy, cũng không hợp với việc học hành và công chức ở Việt Nam. Do cách học của mình nó như lạc loài với giáo dục Việt Nam. Mình đã để tuột cơ hội du học từ lúc còn trẻ, nên bây giờ mình sẽ không học tiếp ở Việt Nam vì quá chán nếu bị trộn lẫn với những kẻ mua bằng, mua điểm ở Việt Nam.

Mình tuy có nhiều lần tranh luận với những người thuộc giới hàn lâm, nhưng mình không kỳ thị họ. Mình chỉ kỳ thị lối “học giả” bằng cấp cao mà không thực tế. Tiếc là thành phần đó hơi đông, nên mình bị mang tiếng là hay tấn công giới hàn lâm, rất đau lòng vì sự hiểu nhầm!

Tóm lại, truyền thông và xã hội nên ngừng lại việc khuyến học một cách vô tri. Việc học hết phổ thông là nên bắt buộc, nhưng học đại học và sau đại học là nên phải cân nhắc theo hoàn cảnh và năng lực mỗi người. Mình đánh giá cao một người đi làm thợ sớm, rồi phấn đấu để tự mở doanh nghiệp, cửa hàng, kiếm được tiền sạch sẽ và sớm, phù hợp với năng lực bản thân. Người giỏi dù làm thợ sớm người ta vẫn tìm được cách phấn đấu để vươn lên. Không có bằng cao vẫn làm thầy người ta được.