Biển Đông: Lợi ích kinh doanh của Trung Quốc tại Việt Nam bị đe dọa do những tranh cãi về đường chín đoạn

SCMP

Tác giả: Lê Hồng Hiệp

Cù Tuấn, biên dịch

18-7-2023

Tóm tắt:

* Những tranh cãi về yêu sách đường chín đoạn của Bắc Kinh ở Biển Đông cho thấy căng thẳng địa chính trị có thể thách thức các doanh nghiệp quốc tế như thế nào.

* Mặc dù tác động kinh tế có thể ở mức tối thiểu hiện tại, các doanh nghiệp nên lưu ý đến những rủi ro tiềm ẩn do vấn đề này gây ra trong tương lai

Yêu sách “đường chín đoạn” của Bắc Kinh ở Biển Đông gây náo động ở Việt Nam thời gian gần đây. Đầu tháng này, chính quyền Việt Nam đã cấm chiếu bộ phim Barbie, do Warner Bros sản xuất, vì có hình ảnh minh họa được cho là mô tả đường chín đoạn mà Trung Quốc sử dụng để tuyên bố chủ quyền đối với hầu hết các vùng biển đang tranh chấp.

Cũng trong tuần đó, các nhà chức trách phát hiện ra rằng IME Entertainment, một công ty Trung Quốc đang tổ chức buổi hòa nhạc của ban nhạc K-pop Blackpink tại Hà Nội vào cuối tháng này, đã đưa vào trang web của mình một bản đồ thể hiện đường chín đoạn.

Do đó, các nhà chức trách Việt Nam đang điều tra vấn đề trong khi nhiều người dùng mạng xã hội Việt Nam đã kêu gọi tẩy chay buổi hòa nhạc này. Trước phản ứng dữ dội, IME Entertainment đã nhanh chóng đóng cửa trang web của mình và CEO của công ty này đã xin lỗi công chúng Việt Nam.

Đây không phải là lần đầu tiên, và chắc chắn sẽ không phải là lần cuối cùng, đường chín đoạn – hay Việt Nam còn gọi là “đường lưỡi bò” – gây khó khăn cho các doanh nghiệp, trong đó có doanh nghiệp Trung Quốc. Kể từ năm 2019, Việt Nam đã cấm một số sản phẩm truyền thông có hình ảnh của đường này, bao gồm các bộ phim Abominable, Unchartered và Pine Gap.

Ngoài ra, bản đồ, quả địa cầu, sách và trò chơi di động mang những hình ảnh như vậy đã bị đặt ra ngoài vòng pháp luật ở Việt Nam. Năm 2020, chính phủ Việt Nam đưa ra nghị định cho phép tịch thu các ấn phẩm có đường chín đoạn và phạt tiền các nhà xuất bản đã cho in chúng.

Đường chín đoạn, được mô tả trong các trang hộ chiếu Trung Quốc từ năm 2012, cũng đã gây trở ngại cho các công ty từ Trung Quốc đầu tư vào Việt Nam.

Ví dụ, chính quyền Việt Nam đã từ chối chấp nhận người mang hộ chiếu Trung Quốc làm đại diện hợp pháp của các công ty tại Việt Nam, dẫn đến sự chậm trễ trong các thủ tục xin thành lập công ty. Vì người đại diện theo pháp luật thường đóng vai trò quan trọng trong việc giao dịch với chính quyền địa phương và ký tên vào các tài liệu quan trọng của công ty, nên việc sử dụng người thay mặt cho vị trí này là điều không mong muốn.

Các nhà chức trách ở Hà Nội được cho là đã từ chối đơn xin giấy phép lao động và giấy chứng nhận giải phóng mặt bằng của công dân Trung Quốc có hộ chiếu in bản đồ đường chín đoạn kể từ cuối năm 2019.

Sau sự cố năm 2019, trong đó một nhà nhập khẩu xe trong nước bị phát hiện bán ô tô do Trung Quốc sản xuất có đường chín đoạn trong hệ thống định vị, Bộ Công Thương đã yêu cầu các nhà nhập khẩu Việt Nam từ chối bất kỳ sản phẩm nào có bản đồ tương tự.

Quan trọng hơn, các hành động hung hăng lặp đi lặp lại của Trung Quốc nhằm thực thi yêu sách đường chín đoạn đã làm nảy sinh tâm lý bài Trung Quốc ở Việt Nam.

Ví dụ, vào năm 2014, Trung Quốc đã di chuyển một giàn khoan dầu khổng lồ đến vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Một cuộc đối đầu bạo lực giữa hai nước đã xảy ra sau đó, và một số cuộc bạo động bài Trung Quốc nhắm vào các nhà máy Trung Quốc đã nổ ra ở các địa điểm khác nhau ở Việt Nam. Điều này gây ra thiệt hại lớn cho các nhà máy được cho là thuộc sở hữu của Trung Quốc.

Những ví dụ này cho thấy sự quyết đoán của Trung Quốc ở Biển Đông và yêu sách đường chín đoạn của nước này đã có tác động bất lợi đối với các công ty Trung Quốc ở thị trường nước ngoài. Điều này đã khiến các nhà đầu tư Trung Quốc e ngại khi đầu tư vào Việt Nam, điều này có thể giải thích phần nào việc Trung Quốc đầu tư vào Việt Nam tương đối ít.

Đến tháng 3, mặc dù hai nước có vị trí địa lý gần nhau và Việt Nam ngày càng thu hút các nhà đầu tư nước ngoài, nhưng Trung Quốc chỉ đứng thứ sáu trong tổng số các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam về vốn đăng ký lũy kế, với 3.651 dự án, trị giá 23,85 tỷ USD. Hàn Quốc, quốc gia không có bất kỳ tranh chấp lãnh thổ và biển đảo nào với Việt Nam, đứng đầu với khoản đầu tư trị giá 81,5 tỷ USD.

Một tòa trọng tài quốc tế đã ra phán quyết vào năm 2016 rằng yêu sách đường chín đoạn của Trung Quốc ở Biển Đông là không có cơ sở trong luật pháp quốc tế. Như vậy, các hành động của Việt Nam có thể được coi là biện pháp để bảo vệ lợi ích hàng hải hợp pháp của mình và để thực thi phán quyết.

Các doanh nghiệp hoạt động tại Việt Nam phải tuân thủ các chính sách của quốc gia này nếu không sẽ bị thiệt hại do lệnh cấm sản phẩm. Điều này đặt ra một tình thế tiến thoái lưỡng nan cho các công ty quốc tế, vì nhiều công ty có lợi ích kinh doanh lớn hơn nhiều ở Trung Quốc, dẫn đến áp lực phải tuân thủ các yêu sách hàng hải của Bắc Kinh bằng cách đưa đường chín đoạn vào các sản phẩm liên quan của họ.

Một số công ty cho đến nay đã chấp nhận hy sinh lợi ích kinh doanh tại Việt Nam để làm hài lòng Bắc Kinh và bảo vệ lợi ích thương mại của họ tại thị trường Trung Quốc.

Tuy nhiên, xem xét phán quyết năm 2016 và cạnh tranh chiến lược ngày càng tăng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, cũng như căng thẳng gia tăng ở Biển Đông, có thể tưởng tượng được rằng các quốc gia khác có thể thực hiện các hạn chế tương tự đối với các sản phẩm có hình ảnh đường chín đoạn trong tương lai.

Philippines đã cân nhắc áp đặt lệnh cấm tương tự đối với phim Barbie, trong khi các chính trị gia Hoa Kỳ như Thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa Ted Cruz đã cáo buộc Warner Bros giúp truyền bá cái mà văn phòng của ông gọi là “tuyên truyền của cộng sản Trung Quốc”.

Nếu Washington và các đồng minh của họ tìm cách thực thi phán quyết năm 2016 để chống lại các yêu sách phi pháp của Bắc Kinh ở Biển Đông, thì có khả năng các công ty chọn phục tùng áp lực của Trung Quốc sẽ phải chịu tổn thất to lớn ở các thị trường khác.

Những tranh cãi xung quanh yêu sách đường chín đoạn của Bắc Kinh ở Biển Đông đã làm nổi bật những căng thẳng địa chính trị có thể tạo ra thách thức cho các doanh nghiệp quốc tế.

Mặc dù hiện tại tác động kinh tế của vấn đề có thể là tối thiểu, nhưng các doanh nghiệp nên lưu ý đến những rủi ro tiềm ẩn do nó gây ra trong tương lai. Do đó, họ nên tìm cách điều hướng những căng thẳng và giải quyết vấn đề đường chín đoạn một cách thận trọng hơn, bao gồm cả việc loại bỏ đường này khỏi các sản phẩm mà họ bán ở các thị trường bên ngoài Trung Quốc.

Xét cho cùng, việc ủng hộ một yêu sách không hợp pháp có thể dẫn đến tổn thất tài chính nghiêm trọng và thiệt hại về uy tín không thể khắc phục được về lâu dài cho các công ty này.