Tác giả: Margaret MacMillan
Cù Tuấn, biên dịch
14-6-2023
Tiếp theo phần 1
ẢO TƯỞNG RẰNG CHIẾN TRANH CÓ THỂ KẾT THÚC SỚM
Như Chiến tranh thế giới thứ nhất đã chứng minh một cách hùng hồn, rằng chiến tranh hiếm khi diễn ra theo kế hoạch. Các nhà chiến lược quân sự đã nhận thức được tầm quan trọng ngày càng tăng của chiến tranh chiến hào và pháo binh bắn nhanh, nhưng họ đã không nhìn thấy hậu quả. Họ đã không chuẩn bị cho những gì nhanh chóng trở thành tiền tuyến tĩnh, trong đó các bên đối địch nhau thực hiện các cuộc đấu pháo quy mô lớn và đấu súng máy từ các chiến hào kiên cố — một chiến thuật dẫn đến tỷ lệ thương vong rất cao dù chỉ với những bước tiến tối thiểu. Một cuộc chiến dự định sẽ kết thúc trong nhiều tháng đã kéo dài hơn bốn năm và gây thiệt hại về nhân mạng và nguồn lực kinh tế nhiều hơn bất kỳ ai có thể tưởng tượng ngay từ đầu.
Mặc dù cuộc chiến ở Ukraine mới chỉ bước sang năm thứ hai, nhưng nó cũng đã kéo dài hàng tháng trời, trong tình hình tiền tuyến căng thẳng với tổn thất nhân mạng rất cao. Thực tế như vậy không loại trừ khả năng có những hoạt động mới quan trọng của cả hai bên và kéo theo đó là những thay đổi về động lượng. Hơn một năm sau cuộc chiến, việc tiến lên giành đất có thể sẽ có giá cao hơn nhiều. Vùng đất đã bị chiếm giữ, như các tướng lĩnh đã học được trong Thế chiến thứ nhất, sẽ khó đổi chủ hơn. Và cả hai bên đã sử dụng những tháng mùa đông để chuẩn bị phòng thủ.
Mặc dù những con số như vậy phải được xem xét một cách thận trọng, nhưng các cơ quan tình báo phương Tây đã ước tính rằng trong một số cuộc giao tranh tồi tệ nhất, Nga đã phải chịu trung bình hơn 800 người thiệt mạng và bị thương mỗi ngày, và các quan chức Ukraine đã thừa nhận mức thương vong cao nhất là từ 200 đến 500 người Ukraine mỗi ngày. Nga đã mất nhiều binh sĩ hơn trong cuộc chiến này so với cả mười năm chiến đấu ở Afghanistan.
Việc chuẩn bị quân sự phù hợp có thể quan trọng hơn hỏa lực tổng thể. Vào đầu thế kỷ 20, hải quân Anh và Đức đã dành nguồn lực khổng lồ để xây dựng các hạm đội thiết giáp hạm Dreadnought, giống như các đối tác của họ ngày nay đã tìm kiếm các tàu sân bay. Nhưng những công nghệ mới và đôi khi rẻ tiền, chẳng hạn như mìn cách đây một thế kỷ và máy bay không người lái ngày nay, có thể khiến những cỗ máy chiến tranh khổng lồ này trở nên lỗi thời.
Trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, các thiết giáp hạm của Anh và Đức thường ở lại cảng vì thủy lôi và tàu ngầm gây ra mối nguy hiểm quá lớn. Trong cuộc chiến hiện nay, Ukraine đã đánh chìm soái hạm được trang bị vũ khí hạng nặng của Hạm đội Biển Đen của Nga bằng hai tên lửa chống hạm công nghệ tương đối thấp, thổi bay hàng trăm xe tăng Nga bằng máy bay không người lái và đạn pháo, đồng thời cản trở lực lượng không quân được cho là vượt trội của Nga bằng hệ thống phòng không.
Cuộc chiến ở Ukraine cũng làm nổi lên vấn đề lâu đời về chi tiêu quốc phòng không đủ hoặc sai hướng. Trước năm 1914, người Anh duy trì quân đội nhỏ và thiếu kinh phí, đồng thời chậm đưa ra các công nghệ mới như súng máy. Trước thềm Thế chiến thứ hai, Vương quốc Anh và Pháp đã tái vũ trang muộn, tạo ra bất lợi giúp thuyết phục các nhà lãnh đạo của họ cố gắng xoa dịu Hitler. Do đó, hai quốc gia đã làm rất ít để chống lại việc Đức tiếp quản Áo và Tiệp Khắc, giúp Đức Quốc xã có một vị thế thậm chí còn mạnh hơn ở trung tâm châu Âu.
Tương tự, vì không được chuẩn bị trước, các nhà lãnh đạo châu Âu đã làm rất ít để phản ứng lại việc Putin sáp nhập Crimea và cuộc chiến không tuyên bố của ông ta ở miền đông Ukraine vào năm 2014. Điều đó và thực tế là các lực lượng vũ trang Ukraine, khi đó vẫn được mô phỏng theo mô hình phân cấp cũ của Liên Xô, được trang bị không đầy đủ và huấn luyện kém, đã hoạt động kém trong năm 2014, trở thành những lý do quan trọng trong bối cảnh Nga quyết định xâm lược vào năm 2022.
Không kém gì trong quá khứ, khả năng giữ cho xã hội hoạt động và cỗ máy chiến tranh hoạt động có thể tạo ra sự khác biệt giữa chiến thắng và thất bại. Khi Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ, quân đội của cả hai bên nhận thấy rằng chỉ trong vài tuần, họ đã cạn kiệt kho đạn dược dự trữ trong nhiều tháng hoặc hơn. Những kẻ hiếu chiến đã phải bòn rút của cải xã hội của họ ở một mức độ phi thường để bảo đảm rằng họ có thể tiếp tục chiến đấu. Sự căng thẳng đến từ việc này đối với Nga lớn đến mức nó đã dẫn đến sự sụp đổ của chế độ cũ vào năm 1917, việc những người Bolshevik lên nắm quyền và kéo theo một cuộc nội chiến tàn khốc và hủy diệt.
Trong cuộc chiến ngày nay, xã hội Ukraine đã phải đối mặt với những thách thức và khó khăn phi thường đặt ra cho nó, và theo nhiều tiêu chí, tỏ ra đang đoàn kết hơn bao giờ hết. Nhưng không rõ đất nước này có thể cầm cự được bao lâu khi cơ sở hạ tầng của nó đang dần bị phá hủy và ngày càng có nhiều người dân chạy trốn ra nước ngoài. Ngay lập tức, Ukraine có thể gặp khó khăn trong việc bảo đảm đủ đạn dược và các thiết bị khác, chẳng hạn như xe bọc thép, để tiếp tục chiến đấu, đặc biệt là khi cả hai bên đẩy mạnh giao tranh trong những tháng ấm hơn.
Mùa xuân năm 2023, Nga đã tăng cường sản xuất quốc phòng và mua vũ khí từ một số quốc gia khác, bao gồm cả Iran và Bắc Triều Tiên. Tuy nhiên, theo nhiều báo cáo và tài liệu tình báo bị rò rỉ, các cường quốc phương Tây – dẫn đầu là Mỹ, mà Ukraine phụ thuộc vào – đã rất chậm chạp trong việc tăng cường cung cấp vũ khí và trang thiết bị, khiến Kyiv rơi vào tình trạng thiếu hụt vũ khí trầm trọng. Việc Ukraine có thể tiếp tục sẽ phụ thuộc phần lớn vào việc liệu phương Tây có tiếp tục tăng cường hỗ trợ hay không.
Nước Nga của Putin phải đối mặt với những căng thẳng nghiêm trọng của riêng mình, với những rạn nứt bắt đầu xuất hiện trong giới tinh hoa Nga và khi hàng trăm ngàn người Nga bình thường, đặc biệt là những người đàn ông trong độ tuổi quân sự, đã rời bỏ đất nước này. Người Nga sẽ đoàn kết với nhau như Liên Xô đã làm trong Thế chiến II? Hay những năm tới sẽ tạo ra một kịch bản lặp lại của năm 1917?
TRẬN VERDUN CỦA PUTIN
Xung đột càng kéo dài, các đồng minh và tài nguyên càng trở nên quan trọng. Trong cả hai cuộc chiến tranh thế giới, Đức và các đồng minh của họ đã đạt được một số thành công ban đầu, nhưng khi cuộc chiến diễn ra, liên minh đối địch đã giành chiến thắng trong cuộc chiến kinh tế cũng như trên chiến trường. Trong các trường hợp, Vương quốc Anh đều có thể dựa vào đế chế hải ngoại của mình để có của cải và nguyên liệu thô, và sau đó, Mỹ đã trở thành “kho vũ khí của nền dân chủ”, như Tổng thống Franklin Roosevelt đã mô tả trong Thế chiến II, và cuối cùng là một cộng sự có quân đội đầy đủ. Sự vượt trội về nguồn lực và nhân lực là rất quan trọng trong việc mang lại chiến thắng cho quân Đồng minh.
Vào thời điểm Putin xâm lược [Ukraine] năm 2022, Nga dường như có lợi thế đáng kể so với Ukraine, bao gồm quân đội mạnh hơn rất nhiều và nhiều thứ hơn có thể đếm được, từ xe tăng đến binh lính. Nhưng khi chiến tranh tiếp diễn, các đồng minh của Ukraine đã tỏ ra quan trọng hơn sức mạnh của Nga. Thật vậy, với tất cả sự dũng cảm và kỹ năng của các lực lượng vũ trang Ukraine, Kiev không thể tồn tại lâu như vậy nếu không có dòng vũ khí và tiền bạc khổng lồ từ các nước NATO.
Chiến tranh thắng hay thua phụ thuộc nhiều vào khả năng tiếp cận tài nguyên hoặc làm tiêu hao tài nguyên của kẻ thù, cũng như kỹ năng của các chỉ huy mỗi bên và sự dũng cảm của các chiến binh của họ. Và sự ủng hộ của công chúng của mỗi quốc gia phải được duy trì với hy vọng giành chiến thắng, và sự thuyết phục công chúng như vậy có thể phải trả giá đắt.
Một trong những dấu hiệu nổi bật của hai cuộc chiến tranh thế giới là tầm quan trọng mang tính biểu tượng to lớn được trao cho các thị trấn hoặc khu vực cụ thể — ngay cả khi chi phí bảo vệ hoặc chiếm giữ chúng dường như bất chấp lý do. Hitler đã lãng phí một số lực lượng và thiết bị tốt nhất của mình tại Stalingrad vì ông ta không chịu rút lui. Không phải tất cả các hòn đảo ở Thái Bình Dương mà lực lượng Mỹ tranh giành từ Nhật Bản đều có ý nghĩa chiến lược to lớn. Hãy xem Iwo Jima, trong đó Mỹ phải chịu hơn 26.000 thương vong chỉ trong 36 ngày, gây ra tổn thất lớn nhất trong một trận đánh trong lịch sử Thủy quân lục chiến: Chiến thắng mang lại cho người Mỹ chỉ một bãi đáp có giá trị chiến lược gây tranh cãi.
Và sau đó là Verdun trong Thế chiến I. Pháo đài gần biên giới Pháp với Đức đó có một số ý nghĩa chiến lược, nhưng tính biểu tượng lịch sử của nó là điều khiến nó trở nên quan trọng đối với Erich von Falkenhayn, tổng tham mưu trưởng Đức. Ông ta cảm thấy nếu người Pháp có thể bị đánh bại tại một nơi gắn liền với lịch sử nước Pháp, điều đó sẽ làm suy yếu ý chí tiếp tục chiến đấu của họ. Và ngay cả khi Pháp chọn bảo vệ nó, Pháp sẽ phải nhận những tổn thất đến mức, như Falkenhayn đã nói, ông sẽ “làm nước Pháp trắng tay”. Đó là một thách thức mà người Pháp hiểu và chấp nhận.
Cuộc tấn công bắt đầu bằng một cuộc tấn công lớn của quân Đức vào tháng 2 năm 1916. Tuy nhiên, khi kế hoạch ban đầu của Falkenhayn nhằm chiếm tất cả các ngọn đồi xung quanh Verdun thất bại, quân Đức nhận thấy mình đã dấn thân vào một trận chiến tàn khốc mà họ không thể giành chiến thắng. Đồng thời, họ không thể rút khỏi các địa điểm mà họ đã chiếm được, bao gồm cả pháo đài Douaumont xa xôi của Pháp: Chiến thắng đã khiến quân Đức phải trả giá quá đắt và các nhà lãnh đạo Đức đã nói với công chúng rằng Douaumont là chìa khóa cho chiến dịch lớn hơn. Trận chiến Verdun kết thúc mười tháng sau đó với khoảng 143.000 lính Đức và 162.000 lính Pháp chết và khoảng 750.000 người thương vong. Cuối cùng, người Pháp đã chiếm lại được phần lớn lãnh thổ mà quân Đức đã chiếm được, mặc dù bản thân cuộc chiến sẽ còn tiếp tục trong gần hai năm nữa.
Cuộc chiến ở Ukraine đã tạo ra những trận chiến vô nghĩa thuộc loại này. Hãy xem cuộc vây hãm Bakhmut của Nga, một thị trấn đổ nát ở phía đông với rất ít ý nghĩa chiến lược rõ ràng. Sau hơn tám tháng chiến đấu, cả hai bên đã tiêu tốn nhiều nhân lực và quân lực hơn bất kỳ trận chiến nào khác trong toàn bộ cuộc chiến.
Theo ước tính của tình báo Mỹ, chỉ riêng từ tháng 12 đến đầu tháng 5, Nga đã phải chịu 100.000 thương vong tại Bakhmut, trong đó có hơn 20.000 người thiệt mạng. Tuy nhiên, đối với Matxcơva, trận chiến giành Bakhmut là cơ hội để giành chiến thắng rất cần thiết. Đối với Kyiv, việc phòng thủ thị trấn này đã trở thành biểu tượng cho quyết tâm bảo vệ vùng đất của người Ukraine bằng bất cứ giá nào. Chánh văn phòng của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Andriy Yermak, đã tự so sánh Bakhmut với Verdun.
Nhưng viễn cảnh có thêm nhiều Verdun không phải là mối đe dọa duy nhất do một cuộc chiến kéo dài ở Ukraine gây ra. Mối quan tâm thậm chí còn lớn hơn là khả năng nó có thể thu hút các thế lực khác và trở nên lan rộng, và có tính phá hoại hơn bao giờ hết. Điều đáng nhắc lại là Chiến tranh thế giới thứ nhất bắt đầu như một cuộc đối đầu cục bộ ở Balkan giữa Đế quốc Áo-Hung và Serbia. Trong vòng năm tuần, nó đã trở thành một cuộc chiến chung của châu Âu bởi vì các cường quốc khác đã chọn can thiệp, một hành động mà họ tin là vì lợi ích của chính họ. Sau đó, ở mỗi giai đoạn kế tiếp, các cường quốc khác cũng tuần tự tham chiến: Nhật Bản vào cuối mùa hè năm 1914, Bulgaria và Ý năm 1915, Romania năm 1916, Trung Quốc, Hy Lạp và Mỹ năm 1917.
Mặc dù nhiều quốc gia bạn bè của Ukraine vẫn chưa vượt qua ranh giới này để trở thành những nước tham chiến thực sự, họ ngày càng tham gia chặt chẽ hơn, chẳng hạn như cung cấp thông tin tình báo và hỗ trợ hậu cần, bên cạnh việc cung cấp cho Ukraine các loại vũ khí ngày càng mạnh và tinh vi hơn. Và khi họ tăng chất lượng và số lượng hỗ trợ, điều đó sẽ làm tăng nguy cơ Nga sẽ chọn hành động leo thang, có thể tấn công các nước láng giềng như Ba Lan hoặc các quốc gia vùng Baltic. Một rủi ro nữa là Trung Quốc có thể bắt đầu ủng hộ Nga tích cực hơn, gửi viện trợ gây sát thương và do đó làm tăng cơ hội đối đầu giữa Bắc Kinh và Washington.
Khi các cuộc chiến tranh tiếp diễn, các cách chiến đấu và các loại vũ khí không thể tưởng tượng được ngay từ đầu thường trở nên chấp nhận được. Khí độc bị đặt ngoài vòng pháp luật trong Công ước Hague năm 1899, nhưng điều đó không ngăn được Đức sử dụng nó, bắt đầu từ năm 1915, và Đồng minh cũng làm theo vào năm cuối cùng của cuộc chiến. Năm 1939, Vương quốc Anh hạn chế ném bom các mục tiêu quân sự của Đức, một phần vì sợ bị trả thù nhưng cũng vì những cân nhắc về đạo đức và pháp lý. Một năm sau, nước này áp dụng chính sách không chiến không giới hạn, ngay cả khi điều đó có nghĩa là có thêm thương vong dân sự. Và cuối cùng, với các cuộc tấn công của Lực lượng Không quân Hoàng gia Anh vào các thành phố của Đức trong giai đoạn sau của cuộc chiến, chính dân thường đã trở thành mục tiêu chính trong nỗ lực phá vỡ tinh thần của kẻ thù.
Nga đã nhiều lần vi phạm luật pháp và quy tắc quốc tế ở Ukraine, và thị trấn nhỏ Bucha ở ngoại ô Kiev đã trở thành đồng nghĩa với tội ác chiến tranh. Đáng lo ngại là Nga cũng đã đe dọa phá vỡ điều cấm kỵ về việc sử dụng vũ khí hạt nhân lần đầu và có khả năng tiến hành cả chiến tranh hóa học và sinh học. Rất khó để suy đoán Ukraine hoặc những quốc gia ủng hộ, họ có thể phản ứng như thế nào nếu Nga sử dụng những vũ khí này. Nhưng nếu Putin sử dụng chúng và thoát tội, các quốc gia khác do các nhà lãnh đạo độc đoán cai trị sẽ bị cám dỗ noi theo tấm gương của ông ta.
(Còn tiếp)
