Cù Tuấn, dịch
27-2-2023
Tóm tắt: Các trung tâm tuyển quân bị buộc tội sử dụng các chiến thuật thô bạo khi họ cố gắng tăng số lượng tân binh.
Ruslan Kubay đã rất ngạc nhiên khi nhận được thông báo nhập ngũ vào cuối tháng Giêng. Được đăng ký là người khuyết tật nghiêm trọng từ khi còn nhỏ – Kubay bị cụt cả hai tay – anh nằm trong danh sách tự động được miễn nghĩa vụ. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên hơn nữa là phản ứng của các quan chức tại văn phòng tuyển quân ở Drohobych, gần Lviv. Không thừa nhận sai lầm của mình, họ còn chơi tới cùng và tuyên bố anh đủ sức khỏe để nhập ngũ. Chỉ đến khi một bài đăng trên mạng xã hội và sau đó trở thành một bê bối tầm quốc gia đã đảo ngược quyết định trên. Anh viết trên Facebook: “Tôi thấy kinh tởm khi thấy những người mù của chúng ta có thể lại sáng mắt theo kiểu đó”.
Trường hợp của anh Kubay là một sự cố cực đoan, nhưng nó cũng không phải là sự cố duy nhất. Ukraine rõ ràng đã tăng cường các hoạt động tuyển tân binh trong hai tháng đầu năm nay. Vì những lý do không rõ ràng, các quan chức ở miền tây Ukraine là những người hăng hái nhất, nhưng xu hướng này là rõ ràng trên khắp đất nước. Đã có báo cáo về các thông báo tuyển quân được ban hành (và đôi khi được cưỡng chế bằng bạo lực) tại các lễ tang quân nhân ở Lviv, các trạm kiểm soát ở Kharkiv, các trung tâm mua sắm ở Kyiv và trên các góc phố ở Odessa. Các khu trượt tuyết nổi tiếng nằm trơ trọi mặc dù có đợt tuyết đầu tiên của mùa đông—cảnh quay các quan chức quân đội rình mò ở các sườn núi đủ để khiến đám đông tránh xa. Ở mọi thị trấn và thành phố trên khắp Ukraine, các kênh truyền thông xã hội chia sẻ thông tin về nơi các nhân viên tuyển quân có thể ẩn nấp.
Việc tổng động viên tại Ukraine đã diễn ra kể từ khi bắt đầu chiến tranh. Ngược lại với Nga, quá trình này không bị che giấu: vào tháng 2, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã lần thứ sáu gia hạn thiết quân luật và tổng động viên. Nhưng đã có những thay đổi lớn kể từ tháng 12. Trước đây, chỉ các thành viên của ủy ban tuyển quân Ukraine mới được phép đưa ra thông báo và chỉ tại các địa chỉ nhà riêng. Giờ đây, một nhóm quan chức rộng lớn hơn có thể ban hành tài liệu gồm hai phần và không có giới hạn về địa lý. Một điểm khác biệt nữa là ai có thể bị triệu tập. Trong đợt đầu tiên, hầu hết các tân binh đều tự nguyện; hàng dài người chờ đợi bên ngoài văn phòng tuyển quân là một cảnh tượng thường xuyên. Bây giờ các quan chức đang tuyển dụng từ một đám đông ít nhiệt tình hơn nhiều.
Vào tháng 12, tướng hàng đầu của Ukraine, Valery Zaluzhny, nói với The Economist rằng không cần phải huy động ồ ạt ngay lập tức; vấn đề chính của ông là áo giáp và đạn dược. Các nguồn tin trong bộ tổng tham mưu nhấn mạnh rằng điều đó vẫn còn đúng. Hơn nữa, có những giới hạn tự nhiên đối với số lượng binh sĩ mà quân đội Ukraine có thể tiếp nhận. Viktor Kevlyuk, một đại tá dự bị cho biết: “Bạn không thể huy động 6.000 tân binh nếu trại đào tạo của bạn chỉ có thể chứa 3.000″.
Nhưng tỷ lệ số quân, từng nghiêng về phía Ukraine, đã nghiêng về phía Nga, quốc gia đã huy động ít nhất 250.000 quân kể từ tháng 9. Trong khi đó, giới lãnh đạo quân sự Ukraine được giao nhiệm vụ xây dựng lực lượng dự bị trước một cuộc phản công dự kiến. Vũ khí mới của phương Tây đang được chở đến và chúng cần nhân lực để sử dụng. Và tỷ lệ tiêu hao nặng nề trong các cuộc giao tranh cận chiến ở mặt trận phía đông, xung quanh thị trấn Bakhmut đang bị bao vây, mặt trận cần phải được cân bằng với những tân binh.
Luôn luôn có sự mất kết nối giữa luật pháp và thực tiễn tại Ukraine. Khoảng cách đó ngày càng lớn hơn trong thời chiến, khi bộ máy quan liêu của quân đội nước này phải vật lộn để bắt kịp với nhu cầu ngày càng tăng. Andrii Novak, luật sư đại diện cho một số lính nghĩa vụ, cho biết quá trình tuyển quân đã trở nên đặc biệt đáng ngờ trong những tuần gần đây. Ông nói: “Một thông báo tuyển quân phải được gửi cho một người cụ thể và người đó phải có tên trong danh sách. Thật không may, luật pháp Ukraine không đưa ra hướng dẫn rõ ràng về cách thông báo nên được ban hành theo luật thiết quân luật”. Ông Novak nói, “điều rõ ràng là không thể yêu cầu những tân binh chỉ đơn giản điền vào các mẫu đơn trên đường phố — chứ chưa nói đến việc làm như vậy dưới sự ép buộc, như một số trung tâm đã làm”.
Không phải tất cả những người nhận được thông báo tuyển quân đều thực sự phải nhập ngũ; đôi khi các thông báo chỉ đơn giản là một cách để thu hút mọi tân binh tiềm năng trên sổ sách. Ngay cả đối với những người nhận được một giấy nhập ngũ thực sự, có nhiều cách để vượt qua nó. Có những trường hợp miễn trừ hợp pháp đối với bệnh tật và khuyết tật—của người nhận giấy quân dịch hoặc của người phụ thuộc. Cha mẹ đơn thân và người có ba con trở lên cũng không phải nhập ngũ. Các sinh viên có thể trì hoãn việc này. Một số ngành nghề nhất định cũng nhận được những gì được người dân địa phương gọi là bron, nghĩa là sự bảo vệ khỏi bị triệu tập. Chính phủ đã mở rộng điều này cho những người lao động chủ chốt trong lĩnh vực năng lượng, giao thông và nông nghiệp. Nhiều nhân viên CNTT được miễn nhập ngũ trong vòng 6 tháng. Alex, một chuyên gia công nghệ thông tin phụ trách các mối quan hệ của công ty với chính phủ, cho biết nhà nước hiểu chuyên môn của anh đã trở nên quan trọng như thế nào đối với nỗ lực chiến tranh. “Đó là một trong những lĩnh vực duy nhất của nền kinh tế vẫn tạo ra ngoại tệ mạnh. Nhiều người trong chúng tôi cũng đang làm việc miễn phí cho các dự án quân sự về trí tuệ nhân tạo, giám sát, phản gián và các công nghệ bí mật khác”.
Ở một quốc gia như Ukraine, chắc chắn cũng có những cách ít hợp pháp hơn để thoát khỏi lệnh gọi nhập ngũ. Đại tá Kevlyuk, người đã làm việc trong Bộ Tổng tham mưu cho đến năm 2021, cho biết: “Đó là phép biện chứng của tự nhiên. “Bất cứ nơi nào có nhu cầu, bạn sẽ luôn tìm được người cung cấp”. Một số sắp xếp các cuộc hôn nhân giả với các bà mẹ có ba con trở lên. Những người khác nhờ các bác sĩ quân đội tham nhũng cấp giấy miễn trừ y tế. Với vài nghìn đô la, bạn có thể được đưa lậu qua biên giới. Nhưng lượng người đặt hàng các dịch vụ này đang giảm dần sau một loạt các vụ truy tố trốn quân dịch được công bố rộng rãi.
Các quan chức chính phủ nói rằng những bê bối thái quá như với anh Kubay đang được giải quyết khi chúng được đưa ra ánh sáng. Nhưng với việc quân Ukraine chuẩn bị đạt được một bước đột phá quân sự trước mùa hè, việc tuyển dụng những người Ukraine không nhiệt tình nhập ngũ chắc chắn sẽ được đẩy mạnh, và các vụ bê bối có thể sẽ tiếp tục xuất hiện. Quân đội Ukraine có thể đối phó với những thách thức pháp lý bằng cách cải thiện bộ máy quan liêu của họ, nhưng cũng có nhiều cách khác để giải quyết chúng. Các nguồn thạo tin nói rằng ít nhất hai luật sư tranh cãi về các lệnh động viên cũng đã đột ngột được triệu tập nhập ngũ. Vì quân đội đã biết rõ, các luật sư phải nhập ngũ đương nhiên bị cấm hành nghề.
