Vũ Ngọc Chi, lược dịch
23-8-2021
Một chiến dịch thông tin sai lệch, tuyên bố rằng, Covid-19 có nguồn gốc từ một căn cứ quân sự Mỹ ở Maryland, đã trở nên phổ biến ở Trung Quốc, trước khi tình báo Mỹ công bố một báo cáo về nguồn gốc virus.
Vào tháng 5, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ra lệnh điều tra trong vòng 90 ngày để xem liệu virus Covid-19 xuất phát từ một tai nạn trong phòng thí nghiệm hay xuất hiện từ sự tiếp xúc của con người với động vật bị nhiễm khuẩn.
Cho đến lúc đó, thuyết “Covid-19 thoát ra từ phòng thí nghiệm Vũ Hán” đã bị hầu hết các nhà khoa học bác bỏ vì coi đó chỉ là thuyết âm mưu.
Nhưng bây giờ, khi báo cáo sắp được công bố, Trung Quốc đã chủ động tấn công. Trong vài tuần qua, các nguồn tin Trung Quốc đã khuếch đại một tuyên bố vô căn cứ, rằng Covid-19 được tạo ra ở Mỹ.
Sử dụng mọi thứ, từ nhạc rap cho đến các bài đăng giả mạo trên Facebook, các chuyên gia cho rằng, các nỗ lực tuyên truyền đã thành công trong việc thuyết phục người xem trong nước ở Trung Quốc bày tỏ sự hoài nghi về những lời chỉ trích quốc tế về vai trò của nước này trong đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, thuyết âm mưu đó chưa đủ thuyết phục để thế giới bên ngoài Trung Quốc chấp nhận.
Cáo buộc là gì?
Hầu hết người Mỹ có thể chưa bao giờ nghe nói về Fort Detrick, nhưng nó đang trở thành một cái tên quen thuộc ở Trung Quốc.
Các nhà tuyên truyền Trung Quốc đã lan truyền một thuyết âm mưu, cho rằng coronavirus được tạo ra và bị rò rỉ từ cơ sở quân sự ở Frederick, Maryland, cách Washington DC khoảng 80 km (50 dặm) về phía bắc.
Từng là trung tâm của chương trình vũ khí sinh học của Hoa Kỳ, nơi đây hiện có các phòng thí nghiệm y sinh học nghiên cứu các loại virus bao gồm Ebola và bệnh đậu mùa. Lịch sử phức tạp của nó đã làm dấy lên nhiều đồn đoán ở Trung Quốc.
Một bài hát rap của nhóm nhạc theo chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc CD Rev, gợi ý rằng, những mưu đồ bất chính đang được phòng thí nghiệm này ấp ủ, gần đây đã được Triệu Lập Kiên, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc, tán thành.
Nhịp điệu của bài hát – “Bao nhiêu âm mưu chui ra từ phòng thí nghiệm của bạn / Bao nhiêu xác chết được treo một tấm thẻ / Bạn đang giấu gì / Hãy mở cánh cửa đến trại Detrick” – thật oái ăm, nhưng cảm nghĩ đó “nói lên suy nghĩ của chúng tôi”, ông Triệu đã tweet hồi tháng Tám.
Ông Triệu là người được biết đến với phong cách ngoại giao hiếu chiến, đã đóng một vai trò quan trọng trong việc truyền bá lý thuyết “nguồn gốc Hoa Kỳ”. Một số tweet từ tài khoản của ông ta hồi năm ngoái, lần đầu tiên đã thu hút sự chú ý rộng rãi đến Fort Detrick. Ông viết hồi tháng 7/2020: “Điều gì đằng sau việc đóng cửa biolab ở Fort Detrick? Khi nào thì Mỹ sẽ mời các chuyên gia điều tra nguồn gốc của virus ở Mỹ?”
Trong những tháng gần đây, các lời kêu gọi của ông ta đã được các nhà ngoại giao Trung Quốc ở nhiều nước khác nhau tham gia và đài truyền hình nhà nước Trung Quốc CCTV thậm chí còn phát sóng một phóng sự đặc biệt, dài một giờ, “Lịch sử đen tối đằng sau trại Detrick”, tập trung vào các vụ rò rỉ tại phòng thí nghiệm này trong năm 2019, để củng cố các tuyên bố về an ninh phòng thí nghiệm lỏng lẻo được các quan chức và truyền thông nhà nước Trung Quốc lặp lại. Một hashtag liên quan, có hơn 100 triệu lượt xem trên Weibo, tương đương Twitter của Trung Quốc.
Ira Hubert, một nhà phân tích điều tra cấp cao tại công ty phân tích xã hội Graphika cho biết: “Chúng tôi thấy một chiến dịch thật lâu bền, bao gồm nhiều tài khoản được trải rộng theo địa lý để quảng bá câu chuyện về Fort Detrick”.
Một giả thuyết phổ biến khác, do tờ báo lá cải theo chủ nghĩa dân tộc Hoàn Cầu Thời báo đưa ra, cố gắng kết nối nguồn gốc của virus với một chuyên gia về coronavirus người Mỹ, Tiến sĩ Ralph Baric, và các nhà nghiên cứu tại Fort Detrick.
Tờ báo gợi ý rằng Tiến sĩ Baric đã tạo ra một loại coronavirus mới lây nhiễm sang người, trích dẫn một bài báo mà nhà nghiên cứu ở North Carolina là đồng tác giả về sự lây truyền của virus từ dơi trên tạp chí Nature Medicine.
Trong ghi chú của ban biên tập, tạp chí cho biết, họ biết bài báo đã được sử dụng để truyền bá lý thuyết sai lệch, nhưng ghi chú này không được đưa vào bài tường thuật của Hoàn Cầu Thời báo.
Tờ báo cũng đưa ra một bản kiến nghị trên mạng, kêu gọi cư dân mạng Trung Quốc ký vào một bức thư ngỏ, yêu cầu Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) mở một cuộc điều tra đối với Fort Detrick. Mọi người có thể “ký” vào bức thư chỉ bằng một cú nhấp chuột, và lời kêu gọi được cho là đã thu thập được hơn 25 triệu “chữ ký”.
Tuyên truyền từ Thụy Sĩ đến Fiji
Các chuyên gia cho rằng, Bắc Kinh đang tìm cách lôi kéo người xem không phải là người Trung Quốc vào cuộc tranh cãi về nguồn gốc của Covid-19 để làm cho sự việc trở nên phức tạp và mập mờ.
Một ví dụ rõ ràng đã lộ ra vào tháng 7, khi các phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc bắt đầu đưa tin không ngừng về những lời chỉ trích được viết trong một bài đăng trên Facebook của “Wilson Edwards”, một người dùng tự xưng là một nhà khoa học Thụy Sĩ.
“Ông Edwards” lập luận rằng, Washington “bị ám ảnh bởi việc tấn công Trung Quốc về vấn đề truy xuất nguồn gốc nên họ không chịu mở mắt trước các dữ liệu và phát hiện”.
Nhưng đại sứ quán Thụy Sĩ tại Trung Quốc sau đó nói rằng, không có công dân Thụy Sĩ đăng ký với tên này, đồng thời kêu gọi truyền thông Trung Quốc gỡ bỏ các bản tin tường thuật “sai sự thật”.
Các chuyên gia tin rằng “Wilson Edwards” có thể không tồn tại, mà thay vào đó là một nhân vật tuyên truyền hư cấu. Trang Facebook của ông ấy được ra mắt vào ngày ông ấy công bố bài đăng Covid-19. Một tài khoản Twitter mới dưới tên “Wilson Edwards” cũng đã tweet cùng một thông điệp vào ngày hôm đó.
Câu chuyện về “Wilson Edwards” dường như đã được đưa tin lần đầu tiên qua một kênh truyền thông song ngữ tiếng Anh-Trung, có trụ sở tại Fiji, Voice of South Pacific (Đài tiếng nói Nam Thái Bình Dương).
Mặc dù vẫn chưa rõ liệu Voice of South Pacific có được nhà nước Trung Quốc hậu thuẫn hay không, ứng dụng di động của nó được phát triển bởi một công ty con, thuộc sở hữu hoàn toàn của thông tấn xã nhà nước Trung Quốc News Service, công ty nhà nước lớn đầu tiên của Trung Quốc đưa tin về các tuyên bố của Edwards.
BBC phát hiện ra rằng, ngay cả trước khi bài đăng trên Facebook của Edwards thu hút sự chú ý của giới truyền thông, nó đã được chia sẻ bởi hàng trăm tài khoản Facebook có trụ sở tại Đông Nam Á, chẳng hạn như “Eastman Tyla” ở Malaysia và “Tyree Schmidt” ở Indonesia.
“Tyla” và “Schmidt” cũng lưu hành một danh sách dài và giống hệt các câu chuyện ủng hộ Trung Quốc trên trang Facebook của họ, ca ngợi cách xử lý của Bắc Kinh đối với đại dịch.
Mặc dù không có bằng chứng thuyết phục về việc ai điều hành các tài khoản mạng xã hội này, họ thường trích dẫn trực tiếp các cụm từ được sử dụng bởi phát ngôn viên nhà nước của Trung Quốc hoặc từ các cơ quan truyền thông nhà nước lớn của Trung Quốc.
Và Graphika, công ty phân tích xã hội, đã xác định được một mạng lưới các tài khoản giả mạo và bí mật ủng hộ Trung Quốc trên Twitter, Facebook và YouTube, những tài khoản này là bộ máy khuếch đại chính của lý thuyết Fort Detrick.
Điều này nói gì về tuyên truyền của Trung Quốc?
Chiến dịch ảnh hưởng toàn cầu mới nhất của Trung Quốc đối với Covid-19 có thể không khiến nước này có thêm nhiều người bạn mới ở nước ngoài, nhưng các nhà phân tích cho rằng, nó đã thành công trong việc thuyết phục người dân trong nước của Bắc Kinh.
“Phần lớn, mối quan tâm lớn nhất [của chính phủ Trung Quốc] là tính chính danh trong nước”, Maria Repnikova, giáo sư về Truyền thông Toàn cầu của trường đại học Georgia State University, nói với BBC.
Gần đây, nhiều nhà ngoại giao Trung Quốc đã đăng bài trên Twitter, vốn bị cấm ở nước này, nhưng các thông điệp gây chiến của họ dường như nhắm vào người dân trong nước.
Giáo sư Repnikova nói rằng, Trung Quốc đã xóa nhòa ranh giới giữa tuyên truyền trong nước và bên ngoài trong nhiều năm, nhưng chiến lược này không phải là không có rủi ro, vì thông điệp ra bên ngoài kém hiệu quả hơn có thể gây căng thẳng cho quan hệ đối ngoại của Trung Quốc.
Hiện thời, các phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc đã chọn lọc được nhiều nguồn tin nước ngoài hơn có lợi cho mình, và các video blogger nước ngoài ngày càng đóng vai trò nổi bật trong việc cung cấp thông tin sai lệch của Bắc Kinh. Theo Giáo sư Repnikova, những nỗ lực này nhằm “hợp pháp hóa Trung Quốc từ bên ngoài”.
Sự gia tăng của các yếu tố nước ngoài trong chiến dịch thông tin sai lệch của Trung Quốc báo hiệu một sự thay đổi trong chiến lược tuyên truyền của Bắc Kinh.
Giáo sư Repnikova nói: “Không chỉ về việc kể một câu chuyện, mà là tạo ra một câu chuyện”.
