Khám nghiệm pháp y độc lập

Đặng Đình Mạnh

3-6-2020

Ở Việt Nam, thỉnh thoảng công chúng lại nghe thông tin về tình trạng công dân tử vong trong quá trình bị bắt giữ, tạm giữ, tạm giam, hoặc khi triệu tập làm việc tại cơ quan công an. Hầu hết trong số đó, sau khi khám nghiệm pháp y tử thi đều được kết luận nguyên nhân tử vong do tự sát, bệnh lý hoặc bị bạn tù hành hung.

Dĩ nhiên, nhiều gia đình nạn nhân đã không muốn tin vào những kết luận khám nghiệm tử thi này. Họ cho rằng thân nhân của mình không có bệnh lý gì trước khi tử vong, hoặc không có sự cố gì bất thường trong cuộc sống, hay đã từng có triệu chứng tâm lý xấu đến mức độ phải tự sát cả. Bên cạnh đó, khi nhận thi thể của thân nhân được bàn giao lại để chôn cất, thì họ không thể nghi vấn với những dấu vết bầm tím trên thi thể mà họ tin rằng là hậu quả của sự lạm dụng nhục hình.

Thế nhưng, dù tin hay không, thì kết quả khám nghiệm tử thi được trưng cầu bởi cơ quan điều tra đã có giá trị kết luận sự việc. Các hồ sơ được khép lại, nhưng rõ ràng, đã không thể khép lại sự ngờ vực của gia đình có thân nhân tử vong.

Đối chiếu với hoạt động điều tra của các quốc gia khác qua vụ án ông George Floyd đang làm sôi sục chính trường Hoa Kỳ. Ông ấy, một người Mỹ da màu đã tử vong vì sự lạm dụng bạo lực của nhân viên công lực, thì ở họ, đã chấp nhận một giải pháp minh bạch điều tra. Đó là, song song với việc khám nghiệm tử thi pháp y được thực hiện bởi cơ quan điều tra, thì tử thi ông George Floyd một lần nữa được khám nghiệm pháp y bởi các bác sĩ độc lập do chính gia đình nạn nhân trưng cầu.

Đây là một điểm đặc biệt trong hoạt động tư pháp Hoa Kỳ, giúp làm cơ sở đối chiếu kết luận giám định pháp y, minh bạch hoạt động tư pháp đến mức độ công chúng có thể kiểm tra, giám sát được.

Tương lai, việc tu chính Bộ Luật Tố tụng Hình sự cũng phải tính đến khả năng chấp nhận việc trưng cầu giám định tư pháp độc lập bên cạnh việc giám định tư pháp được thực hiện bởi các cơ quan thuộc hệ thống công quyền. Tuy kết luận của giám định tư pháp độc lập không được công nhận là cơ sở giải quyết vụ án. Thế nhưng, có sự đối chiếu kết luận giữa giám định của chính quyền và độc lập đã giúp gia đình nạn nhân hiểu rõ và đánh giá đúng vấn đề.

Nhìn tổng quát, việc minh bạch hóa các hoạt động điều tra có lợi nhiều mặt. Một mặt, có thể giúp chấm dứt tình trạng lạm dụng nhục hình của nhân viên công lực (nếu có), mặt khác, khôi phục lòng tin của công chúng vào các hoạt động của cơ quan công quyền.