Nước Mỹ chưa sẵn sàng mở cửa sinh hoạt bình thường

Biểu tình chống cách ly

Trong vài tuần qua, một số vụ biểu tình chống cách ly đã mọc lên ở 18 tiểu bang, cả Cộng Hòa lẫn Dân Chủ. Số người tham dự từ vài chục người ở Virginia, Maryland và Oregon, đến vài trăm người như ở Arizona, Idaho, Idiana và Texas, tới vài ngàn người như ở California, Michigan và Washington.

Qua những hình ảnh trên TV và Internet, người ta thấy rất ít người da đen và da mầu tham dự, kể cả dân da vàng gốc Việt thường ồn ào ủng hộ Tổng thống Trump. Một số người mang theo cả súng, cờ Nazi, cờ Liên Minh Miền Nam và những bích chương ủng hộ Tổng thống Trump trong cuộc bầu cử vào cuối năm nay. Những sự kiện trên đây làm cho những cuộc biểu tình mang tính chất chính trị và kỳ thị chủng tộc.

Những người xuống đường phản đối những biện pháp đóng cửa các cơ sở kinh doanh, cách ly, giới hạn di chuyển, cấm tụ tập đông người, gây thiệt hại về kinh tế và vi phạm quyền công dân. Họ mang theo những bích chương: “Tự do cần thiết”, “Tất cả các việc làm đều cân thiết”, “Mở cửa nhà thờ”, “Đi làm trở lại”, “Mở cửa California”, “Tôi ghét khẩu trang”, “Mở cửa kinh tế”, “Thêm 4 năm cho Trump & Pence”, “Tự do chết”.

Một số người lập luận rằng, chính quyền chỉ nên cách ly những người đau yếu mà thôi, thay vì những người khỏe mạnh. Vấn đề căn bản là Hoa Kỳ hiện nay không đủ phương tiện để xét nghiệm tất cả mọi người, để biết ai nhiễm virus corona. Một số bích chương đòi cách chức BS Anthony Fauci, giám đốc National Institute of Allergy and infectious diseases, người cổ võ những biện pháp cách ly để chống lại sự lan truyền của COVID-19.

Cuộc thăm dò dư luận của Navigator Research thực hiện từ 14/4 đến 17/4 cho thấy, có 86% công chúng Hoa Kỳ ủng hộ việc duy trì hay nới rộng những biện pháp cách ly xã hội để ngăn chặn sự lan truyền của COVID-19. Trong khi đó chỉ có 10% muốn chấm dứt những biện pháp này.

Cuộc thăm dò dư luận cũng khám phá ra rằng, đa số những người ủng hộ Tổng Thống Trump cũng không đồng ý việc chống luật cách ly. Khoảng 79% số người bỏ phiếu cho ông Trump vào năm 2016 nói rằng, những biện pháp cách ly cần tăng cường thêm. Do đó, hành động của Tổng Thống Trump không phù hợp với nguyện vọng của đa số công chúng Hoa Kỳ. Về tổng thể, 69% công chúng Hoa Kỳ tin tưởng vào chính quyền tiểu bang và địa phương để ban hành những quyết định mở cửa kinh tế. Chỉ có 22% về phe Tổng Thống.

Ai đứng sau những cuộc biểu tình này?

Tổng Thống Trump là người ra mặt khích động công chúng biểu tình chống lại những biện pháp cách ly của các tiểu bang. Khi làm điều này ông đã không tôn trọng kế hoạch mở cửa của chính Nhà Trắng mà chúng ta sẽ bàn tới ở phần dưới đây. Thống Đốc Jay Inslee (Dân Chủ, bang Washington) kết tội Tổng Thống Trump “xúi giục nội loạn”. Thống Đốc Larry Hogan (Cộng Hòa, Maryland) nói những lời tuyên bố của Trump không có ích lợi.

Tổng Thống Trump trực tiếp khích động công chúng biểu tình qua những câu tweet đến các tiểu bang Dân Chủ như “Liberate Virginia” hay “Liberate Michigan”. Một mặt ông Trump phân công các thống đốc về việc mở cửa kinh tế tùy theo từng vùng, công nhận quyền mở cửa là của các tiểu bang. Một mặt ông lại xúi giục công chúng gây khó khăn cho các thống đốc. Ông từng khuyên bà Gretchen Whitmer, Thống Đốc bang Michigan, nên điều đình với những người biểu tình.

Ngoài ra, hỗ trợ đằng sau những cuộc biểu tình là một số tổ chức thuộc các nhóm bảo thủ, thân Trump và Cộng Hòa, cực hữu da trắng và ủng hộ quyền sở hữu súng. Một trong những nhóm này là FreedomWorks, đặt văn phòng tại Washington DC, liên minh với Tea Party. Đảng này đã giúp Trump vào Nhà Trắng bốn năm trước.

Michigan Freedom Fund, một tổ chức bảo thủ khác, đã giúp cuộc biểu tình ở Michigan. Bà Betsy Devos, Bộ Trưởng Giáo Dục, một nhà tỷ phú, thường xuyên đóng góp cho quỹ này. Ngoài ra cơ quan truyền thông Fox News đã cổ võ mạnh mẽ cho những cuộc biểu tình như là một cuộc cách mạng nhỏ tại Hoa Kỳ. Tuy nhiên, không phải ai tham dự biểu tình cũng là thành viên của những tổ chức trên đây.

Cuộc thăm dò dư luận của Pew Research Center vào giữa tháng 4 vừa qua cho thấy 66% công chúng Hoa Kỳ lo ngại rằng, những biện pháp hạn chế bị hủy bỏ quá sớm so với 32% nghĩ ngược lại. Tuy nhiên hầu hết mọi người tin rằng đại dịch có thể trở nên tồi tệ hơn nữa.

Khi các cuộc biểu tình chống những biện pháp cách ly nổ ra ở một số tiểu bang, những chuyên viên y tế đã lên tiếng cảnh báo rằng, các cuộc biểu tình này có thể làm cho đại dịch COVID-19 gia tăng thêm. Thời kỳ ủ bệnh là khoảng một tuần. Như vậy, khoảng 2-4 tuần lễ sau những cuộc biểu tình, nghĩa là vào khoảng đầu tháng 5, đại dịch sẽ tăng. BS Deborah Birx trong lực lượng đặc nhiệm virus corona của Nhà Trắng khuyến cáo rằng: “Chúng tôi đã yêu cầu mọi thống đốc, chúng tôi đã yêu cầu mọi công dân Hoa Kỳ tuân theo những chỉ dẫn của chính phủ liên bang”.

Audrey S. Whitlock, một trong những người tổ chức biểu tình ở North Carolina, đã bị nhiễm virus corona, nhưng may mắn thoát hiểm sau thời gian cách ly. Mục Sư Gerald O. Glenn ở Virginia, không theo lệnh y tế công cộng của tiểu bang, cử hành lễ tại nhà thờ, đã chết vì COVID-19 vào tháng 4. Nay cả gia đình gồm bà vợ góa, hai đứa con gái và một con rể đều nhiễm virus corona. Ông John W. McDaniel ở Ohio cho rằng đại dịch coronavirus là một thủ đoạn chính trị. Ông từng tức giận viết trên Facebook rằng lệnh bắt ở nhà của Thống đốc Mike DeWine là “cứt bò”. Vào ngày 15/4 ông đã chết vì COVID-19, hưởng thọ 60 tuổi.

South Dakota là tiểu bang duy nhất ở Hoa Kỳ không ban hành luật cách ly vì đất rộng và ít dân. Tuy nhiên vào giữa tháng trước, số người nhiễm virus corona ở tiểu bang này bắt đầu tăng mạnh, từ 129 người vào ngày 1/4 lên đến 988 người.

Khoảng 300 công nhân làm việc tại công ty Smithfield Foods, ở South Dakota bị nhiễm virus khiến công ty phải đóng cửa. Tình trạng này đã xảy ra ở một số cơ sở chế biến thịt khác trong nước, khiến vấn đề cung cấp thịt cho người tiêu thụ đang gặp khó khăn. South Dakota và bốn tiểu bang nông thôn khác là Arkansas, Iowa, Nebraska và North Dakota, lãnh đạo bởi thống đốc Cộng Hòa, đều cưỡng lại các biện pháp cách ly.

Những ai dễ nhiễm Covid-19?

Tính đến ngày 30/4/2020, Hoa Kỳ có 51,983 người chết vì COVID-19 tại 38 tiểu bang và District of Columbia theo thống kê thu thập được. Trong số này, có 47.6% là người da trắng, 26.6% là da đen, 16.2% Latino, 4.8% Á châu, 4.5% các sắc dân khác và 0.3% dân bản địa. Sắc dân da trắng chết nhiều vì dân số da trắng chiếm 72.4% dân số Hoa Kỳ, so với sắc dân da đen 12.6% và Á châu 4.6%.

Tuy nhiên, nếu tính riêng từng sắc dân, tỉ lệ tử vong của dân da đen là 34.7 trên 100,000 người. Tỉ lệ của Latino và Á châu là 14.9 và 14.6. Tỉ lệ da trắng là 13.1. Tỉ lệ chung của mọi sắc dân là 19.6 trên 100,000 người. Như vậy da đen là sắc dân dễ bị nhiễm virus corona và chết nhiều nhất và tiếp theo là Latino.

Một cuộc nghiên cứu của Kaiser Health News phổ biến vào 25/04/2020 cho thấy, môi trường xã hội và kinh tế ảnh hưởng nặng nề trên sức khỏe của tất cả mọi người. Sắc dân da đen thường không được sống trong những điều kiện tương đối đầy đủ. Họ thường không có cả bảo hiểm sức khỏe và phương tiện di chuyển. Dân số da đen chiếm 38% tổng số dân của Mississippi, một tiểu bang nghèo nhất nước Mỹ. Một sắc dân khác cũng dễ bị nhiễm COVID-19 là dân da đỏ sống trong những vùng đất dành riêng cho người bản xứ ở New Mexico, một tiểu bang nghèo thứ nhì sau Mississippi. Ở đây, hàng ngàn gia đình không có nước máy.

Nhiều chuyên viên y tế nhận định rằng, bệnh COVID-19 đang lặp lại thảm cảnh truyền bệnh HIV và AIDS trước đây ở Hoa Kỳ. Bệnh bắt đầu lan từ những thành phố lớn ở duyên hải như New York, Los Angeles và San Francisco rồi tràn về miền Nam và vùng thôn quê, xâm nhập vào những cộng đồng da đen.

Những người có lợi tức thấp thường phải sống chen chúc trong các chung cư, làm những việc dễ bị lây virus, tiếp xúc hàng ngày với hàng trăm người tại các cửa hàng bán thực phẩm, tiệm ăn, quán café, chuyên chở công cộng, hớt tóc, làm móng tay, giao hàng, … Đối với những người này, cách ly xã hội là một sự xa xỉ.

Theo một cuộc nghiên cứu của trên 30 chuyên viên y khoa mới đây, phổ biến trên tạp chí y học Lancet với tựa đề “Estimates of the Severity of Coronavirus Disease 2019: A Model-Based Analysis”, tỉ lệ tử vong của những người nhiễm virus corona dưới 1%. Trong số những người bị nhiễm virus và mắc bệnh COVID-19, tỉ lệ tử vong là 1.38% Cả hai tỉ này thay đổi đáng kể theo tuổi. Thí dụ, tỉ lệ tử vong đối với những người nhiễm virus corona ở tuổi 20 là 0.03% so với người ở tuổi 70 là 4.3%. Tương tự như vậy, tỉ lệ tử vong của những người mắc bệnh COVID-19 ở tuổi 20 là 0.06% so với 8.6% đối với những người ở tuổi 70. Đối với những người từ 80 trở lên những tỉ lệ này là 13.4%.

Kế hoạch mở cửa của Nhà Trắng

Kế hoạch mở cửa của Nhà Trắng là những điều hướng dẫn không bắt buộc để mở cửa kinh tế dành cho các tiểu bang thực hiện. Kế hoạch này dựa trên một số giả định rằng, Hoa Kỳ có đủ khả năng để xét nghiệm những người bị nhiễm virus corona có hay không có triệu chứng và khả năng truy tìm dấu vết truyền bệnh từ người này qua người khác.

Kế hoạch của Nhà Trắng gồm ba giai đoạn, nới lỏng dần dần các biện pháp cách ly, tùy từng vùng. Những người dễ bị nhiễm bệnh (lớn tuổi, đau yếu) sẽ phải tuân theo những biện pháp cách ly cho tới giai đoạn cuối, tức là sẽ phải đóng đô tại nhà trong nhiều tháng tới.

Giai đoạn I: Không được tụ tập quá 10 người, giảm tối đa di chuyển, khuyến khích làm việc tại nhà, tiệm ăn được mở cửa hạn chế với điều kiện giữ khoảng cách.

Giai đoạn II: Không được tụ tập quá 50 người, di chuyển kinh doanh thông thường được thực hiện, quán rượu, trung tâm thể dục, trường học, trại hè và trung tâm trông nom trẻ em trong ngày được mở lại với điều kiện giữ khoảng cách.

Giai đoạn III: Những người dễ nhiễm bệnh có thể sinh hoạt bình thường, mọi người có thể tới sở làm, có thể thăm viếng thân nhân tại những trung tâm của người lớn tuổi và bệnh viện. Nhà thờ, chùa, rạp hát được mở cửa lại.

Theo Kaiser Family Foundation, Hoa Kỳ có khoảng 92 triệu người dễ bị nhiễm COVID-19 vì nhiều tuổi và tình trạng sức khỏe. Hiện nay Hoa Kỳ chưa có đủ khả năng xét nghiệm virus corona số đông, chỉ thực hiện được 110,000 xét nghiệm mỗi ngày, thay vì 30 triệu là con số cần thiết theo cơ quan truyền thông VOX Media. Tổng Thống Trump nhiều lần tuyên bố, Hoa Kỳ có đủ xét nghiệm, nhưng điều này sai sự thật.

BS Anthony Fauci nói, ngay cả sau khi đã đi qua hết ba giai đoạn, đại dịch cũng chưa hết. Virus có thể trở lại vào mùa thu. Trước khi bắt đầu mỗi giai đoạn, phải hội đủ ba tiêu chuẩn sau đây: (1) Triệu chứng COVID-19 cũng như triệu chứng của những bệnh cúm khác phải giảm trong 14 ngày; (2) Số trường hợp nhiễm bệnh theo biểu đồ phải giảm trong 14 ngày hoặc tỉ lệ số người xét nghiệm dương tính phải giảm trong thời gian này; (3) Những bệnh viện phải đủ khả năng để chữa trị tất cả những bệnh nhân một cách bình thường và có đủ khả năng xét nghiệm cho những nhân viên dễ bị nhiễm bệnh.

Vào khoảng giữa tháng 4, Tổng Thống Trump nói rằng, 29 tiểu bang sẽ sẵn sàng mở cửa tương đối không lâu. Tuy nhiên, theo cuộc nghiên cứu của cơ quan truyền thông Bloomberg News mới phổ biến vào ngày 6/5/2020, phần lớn các tiểu bang chưa sẵn sàng mở cửa. ít nhất 38 tiểu bang và District of Columbia chưa hội đủ tiêu chuẩn của chính phủ liên bang. Trong số đó, khoảng 22 tiểu bang có số người nhiễm bệnh đang tăng lên. Chỉ có 12 tiểu bang hội đủ tiêu chuẩn để bắt đầu giai đoạn I, bao gồm Arkansas, Delaware, Florida, Louisiana, Massachusetts, Michigan, Montana, Nevada, New Jersey, New York, Pennsylvania và Rhode Island.

Ba tiểu bang thuộc thành trì của Đảng Cộng Hòa là Texas, Alabama, và Geogia dù không hội đủ tiêu chuẩn đã bắt đầu mở cửa. Texas mở cửa giai đoạn I vào ngày 1/5 và dự định bắt đầu giai đoại II vào ngày 8/5 hoặc 18/5. Alabama cho phép các cửa hàng bán lẻ được mở cửa hoạt động với 50% khả năng bắt đầu từ 1/5. Bãi biển được mở lại, nhưng các tiệm hớt tóc vẫn bị đóng cửa và tụ tập giải trí từ 10 người trở lên vẫn bị cấm.

Georgia có lẽ là một trong các tiểu bang bắt đầu cho mở cửa sớm nhất. Ngay từ 24/4 các trung tâm thể dục, hớt tóc đã được mở cửa với vài giới hạn. Bệnh viện được thực hiện một số ca mổ. Vài ngày sau đó, các rạp hát và tiệm ăn được phép hoạt động trở lại.

Nói tóm lại, mỗi tiểu bang có một lịch trình và hành động riêng. Vi lý do này, chính phủ liên bang đã hủy bỏ những chỉ dẫn mở cửa của Nhà Trắng và xem ra đẩy hết trách nhiệm qua các thống đốc. Hiện nay chưa thể biết rõ ảnh hưởng của việc bắt đầu mở cửa như thế nào. Cần phải đợi 2-4 tuần mới rõ kết quả.

Những trở ngại để mở cửa

Những hành động bất tuân lời chỉ dẫn của những chuyên y khoa để phòng ngăn chặn sự lan truyền của virus corona do sự ích kỳ, thiển cận và hoạt đầu chính trị có thể làm cho việc mở cửa kinh tế khó khăn thêm, như BS Anthony Fauci từng cảnh báo. Ông nói nguyên văn như sau: “Những cuộc biểu tình và chống đối có thể dẫn đến nhiều trường hợp nhiễm virus corona nhiều hơn, làm cho việc mở cửa lại kinh tế khó khăn hơn. Ngoại trừ chúng ta có thể kềm chế được virus, việc phục hồi thật sự về phương diện kinh tế sẽ không xảy ra”.

Nhiều thống đốc tiểu bang đã lên tiếng kêu gọi mọi người nghe những chỉ dẫn chuyên môn của các bác sĩ và các khoa học gia. Trong câu chuyện về lịch trình bóng đá năm nay của National Football League, Thống Đốc Andrew Cuomo của New York nghi ngờ rằng chương trình có thể giữ như mọi năm vì COVID-19. Ông nói rằng, hãy dựa vào thống kê, theo khoa học, hãy để cách chuyên gia bảo chúng ta khi nào an toàn để mở cửa. Ông có ý muốn nói đừng nghe theo lời của Tổng thống Trump.

Tính cho đến chiều ngày 7/5, Hoa Kỳ đả có ít nhất 1,250,000 người nhiễm bệnh COVID-19 và 75,243 người chết trên toàn quốc. Khoảng hai tuần nữa số người chết sẽ lên tới 100,000 người.

Theo một bản thảo của một phúc trình của chính phủ liên bang mang dấu hiệu của CDC mà báo Washington Post thu thập được, số người nhiễm bệnh có thể lên đến 200,000 mỗi ngày và số người chết là 3,000 người mỗi ngày kể từ 1/6. Kết quả này dựa trên mô hình của GS Justin Lessler tại Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health. Một số mô hình khác cho những con số thấp hơn, nhưng tất cả đều tiên đoán rằng, số người nhiễm bệnh và chết sẽ tăng lên vì mở cửa. Có những kịch bản đưa tới tình trạng vỡ bờ không thể kiềm chế được, tùy theo những quyết định chính trị làm ngày hôm nay.

Tổng thống Trump mới đây tuyên bố rằng, số người chết có thể lên đến 100,000 người, nhưng với con số tử vong 3.000 người chết mỗi ngày, chỉ cần 10 ngày nữa tổng số người chết sẽ lên quá 100,000 người. Còn với số tử vong trung bình 2,000 người trong ba tuần qua, cũng chỉ cần hai tuần lễ là vượt quá con số của Tổng thống Trump đưa ra.

Số người chết mỗi ngày trên toàn quốc Hoa Kỳ giảm từ 1,723 vào ngày 1/5 xuống còn 950 vào 4/5 nhưng lại nhẩy vọt lên 2,416 và 2,655 vào 5/5 và 6/5. Như vậy, tình trạng của COVID-19 chưa thuyên giảm. Việc mở cửa trên toàn quốc là không thể thực hiện được trong lúc này, mà chỉ có thể thực hiện theo từng địa phương.

Trở ngại chính vẫn là sự thiếu thốn những thiết bị y tế, bao gồm máy xét nghiệm nhiễm virus corona, máy thở và ngay cả khẩu trang đã được cải thiện nhưng vẫn còn là một trở ngai cho việc chữa trị bệnh nhân. Quan trọng hơn cả là vài chục công ty dược phẩm và phòng thí nghiệm trên toàn thế giới đang tìm cách chế tạo thuốc chủng, nhưng chưa đạt được kết quả. BS Anthony Fauci tiên đoán cần 12 – 18 tháng mới có thể có thuốc chủng sẵn sàng áp dụng cho người. Từ nay đến ngày đó, còn nhiều rủi ro nhiễm virus corona. Chừng nào chưa có thuốc chủng, cuộc sống sẽ không thể trở lại bình thường.

Tổng thống Trump lúc đầu dự tính cho mở cửa lại vào ngày Phục Sinh 12/4. Sau đó, ông đổi qua ngày 1/5 và xem ra ông đã nhất định ở thời hạn này. Trong khi đó hầu hết những chuyên viên y tế nói rằng, cần nhiều tuần nữa, nếu không muốn nói là vài tháng, mới có thể chấm dứt những biện pháp cách ly. BS Deborah Birx nhiều lần nhắc nhở rằng, những biện pháp cách ly cần được duy trì ít nhất qua khỏi mùa hè này.

Tại sao lại vội vã mở cửa?

Tình kinh tế Hoa Kỳ đang suy giảm đáng kể vì COVID-19. Hơn 30 triệu người mất việc làm kể từ giữa tháng 3 đến nay. Tì lệ thất nghiệp của Mỹ có thể lên đến 15% so với tỉ lệ thất nghiệp cao nhất trong thời khủng hoảng kinh tế 1930 là 25%. Sau hơn 10 năm phát triển liên tục kể từ thời Tổng Thống Obama, Kinh tế Hoa Kỳ co cụm -4.8% trong quý I của 2020. Dự đoán cho ba quý II-IV của năm 2020 sẽ là -17%, -3.6% và – 3%.

Mất kiên nhẫn trước tình trạng kinh tế suy sụp trên đây chỉ trong vài tuần lễ, Tổng thống Trump bằng mọi giá thúc giục các tiểu bang mở cửa sớm để cứu vãn kinh tế, cứu vãn cơ may được đắc cử tổng thống nhiệm kỳ II, bất chấp rủi ro cho những người dễ dàng bị lây virus corona, như những người trên 60 tuổi, những người đau yếu, những người nghèo, những người phải tiếp cận hàng ngày với nhiều người.

Tổng thống Trump công nhận rằng, mở cửa kinh tế bây giờ sẽ gây thêm đau khổ. Ông nói: “Sẽ có một số người bị ảnh hưởng? Đúng vậy. Sẽ có một số người bị ảnh hưởng một cách tệ hại? Đúng vậy. Nhưng chúng ta phải mở cửa đất nước và chúng ta phải mở cửa sớm … Sẽ có thêm người chết. Virus sẽ biến đi, với thuốc chủng hoặc không”.

Một vài viên chức Cộng Hòa trước đây đã từng lên tiếng cổ võ việc mở cửa sớm. Phó Thống Đốc Dan Patrick (Cộng Hòa, Texas) từng nói rằng, những người lớn tuổi có thể sẵn sàng hi sinh tính mạng để làm điếu tốt cho đất nước. Dân Biểu Trey Hollingsworth (Cộng Hòa, Indiana) tuyên bố mở cửa là “một điều hại ít trong hai điều hại”. Ông Hollingdworth là một người chống phá thai mạnh mẽ. Ông từng nói một đứa trẻ chưa sinh là một tặng phẩm của Thượng Đế. Như vậy tại sao ông lại sẵn sàng hy sinh những người già yếu để bảo vệ kinh tế?

Mạng sống rất quý không thể thay thế. Trong khi kinh tế quốc gia luôn luôn có thể vực dậy được. Bằng cớ rằng, nước Mỹ đã hùng mạnh trở lại sau cuộc đại khủng hoảng kinh tế 1930. Và từ đó đến nay, Hoa Kỳ đã trải qua nhiêu cuộc khủng hoảng khác về kinh tế, chính trị lẫn quân sự. Hoa Kỳ đã thất bại trong chiến tranh Việt Nam. Chưa bao giờ đất nước bị chia rẽ, lòng người bị phân tán vì cuộc chiến tranh này, nhưng Hoa Kỳ đã vực dậy được và trở thành cường quốc duy nhất thế giới trong một thời gian dài sau khi chiến tranh lạnh chấm dứt.

Nhà báo Howard Kurtz của Fox News cho rằng, vấn đề là phải cân bằng giữa hai cuộc khủng hoảng về y tế và kinh tế để cuộc khủng hoảng này ít gây thiệt hại cho cuộc khủng hoảng kia. Thống Đốc Andrew Cuomo của New York rất hợp lý khi ông nói rằng, nếu có hai ưu tiên đối nghịch nhau, y tế công cộng cần phải đưa lên hàng đầu.