24-11-2024
Sau bức thư ngỏ gửi Tổng Giám đốc Đài THVN, rất nhiều anh em bạn bè, độc giả đã bình luận, nhắn tin thúc giục tôi nhận lời tham dự cuộc họp của Đài (về những sai sót của Chương trình Vua Tiếng Việt) theo lời mời của Tổng Giám đốc Nguyễn Thanh Lâm. Những dòng trong “tin nhắn chờ” sau đây là một ví dụ:
“Kính thưa anh Công, chưa được cho phép mà vào góp ít lời quê e không phải phép. Nhưng vì đây là một diễn đàn công khai nên cho phép có vài lời nhỏ mọn. Thứ nhất, rất cám ơn anh đã có lòng với tiếng Việt. Những gì anh đã làm trước giờ, không chỉ riêng những phản biện với chương trình, thật bền bỉ và đáng trọng. Em thiết nghĩ anh nên dành thời gian suy nghĩ nghiêm túc về lời mời. Vì đứng ngoài chỉ trích cần, nhưng cần hơn là đứng trong chỉnh đốn. Nếu có thể cùng nhau ngồi xuống bên tách trà, cùng nhau trải hết tấm lòng có khi anh sẽ giúp được nhiều hơn cho chương trình, hay xa hơn là tiếng Việt. Một cuộc đối thoại học thuật minh bạch và văn minh và điều mà chúng ta đang rất thiếu. Em định comment công khai, song lại thấy có điều bất tiện. Xin phép. gửi anh ít dòng. Mong anh đọc được và miễn chấp. Chúc anh an khang”.
Xin chia sẻ một số thông tin để mọi người hiểu được vấn đề.
Thực ra, tất cả những gì tôi đã từng phản biện, góp ý với Vua Tiếng Việt không phải là “đứng ngoài chỉ trích”, hay có gì thiếu “minh bạch và văn minh”, mà đều là những bài đăng công khai, phân tích cặn kẽ, thấu đáo, nói có sách, mách có chứng, thậm chí còn chỉ ra những nguyên nhân cụ thể dẫn đến sai sót ấy. Nếu cầu thị, Vua Tiếng Việt hoàn toàn có thể dùng những bài phản biện, tư vấn miễn phí ấy của tôi để khắc phục.
Ngoài ra, để chủ động tránh những sai sót và ngộ nhận chết người ấy, những người làm kịch bản, đạo diễn, biên tập Chương trình Vua Tiếng Việt chỉ cần:
– Mua một cuốn “Từ điển tiếng Việt của GS. Nguyễn Lân – Phê bình và Khảo cứu” (Hoàng Tuấn Công – NXB Hội Nhà văn Việt Nam – 2018, bản tái bản có bổ sung 100 trang) để tham khảo.
– Vào Blog Tuấn Công Thư Phòng, hoặc tìm đọc các bài khảo cứu mà chúng tôi đã đăng công khai trên rất nhiều sách báo, tạp chí (chỉ cần gõ vài dòng, rồi thêm vài cú kích chuột nữa là nó hiện ra thôi).
– Thậm chí, nếu biết tra cứu và chịu khó tra cứu cẩn thận, thì chính cuốn “Từ điển tiếng Việt” (Viện Ngôn ngữ – Hoàng Phê chủ biên) mà các vị luôn cầm khư khư trong tay làm đạo cụ, cũng sẽ giúp tránh được nhiều sai sót.
Tôi nghiệm ra, thì hầu như tất cả những cái sai của Vua Tiếng Việt (từ chính tả cho đến thành ngữ, tục ngữ) vốn đã được chúng tôi phản biện, đính chính rất cụ thể, công phu trong những tài liệu nói trên. Theo đây, với chuyện chữ nghĩa thì việc trao đổi, góp ý bằng giấy trắng mực đen còn tốt hơn gấp vạn lần lời nói miệng trong một cuộc họp. Và thực chất trong vòng gần hai năm qua, chúng tôi đã góp ý, tư vấn rất tận tình, kịp thời và hoàn toàn miễn phí cho Vua Tiếng Việt. Nhưng những người chịu trách nhiệm đã tiếp thu, khắc phục những gì? Câu trả lời là KHÔNG có gì.
Sau đây chúng tôi xin đưa ra một ví dụ gần nhất.
Chương trình Vua Tiếng Việt (ngày 8/11/2024) yêu cầu người chơi sắp xếp các từ không theo trật tự thành câu có nghĩa: “thối/dưa/lừa/Già/đạp”. Sau khi người chơi đưa ra đáp án “Già lừa đạp dưa thối”, thì Xuân Bắc giảng giải: “Già rồi, khôn ngoan lọc lõi mà còn mắc phải việc dại dột”(*).
Với đáp án và lời giảng này, Vua Tiếng Việt lại một lần nữa dĩ ngoa truyền ngoa, cùng lúc quảng bá tới 4 lỗi sai:
1- “Già” trong “già lừa” không phải là “già lão”, “già cả”, “GIÀ RỒI” mà có nghĩa là “quá mức, quá độ thường” (trong các từ “già mồm”, “già cãi”, “già kén kẹn hom”,…).
2- “Lừa” trong “già lừa” không có nghĩa là “lừa lọc”, “lọc lõi”, mà là “lựa”, “chọn lựa” (Như Mẹ em năm lọc bảy lừa/Mua gà hoá quốc mua dưa phải bầu – Ca dao). Trong câu “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa/Miệng nhai cơm búng lưỡi LỪA cá xương”, thì “lừa” đây cũng chính là “lựa” (vừa nhai vừa dùng lưỡi để lựa lấy xương cá rồi lìa ra, giữ lại phần thịt).
3- Bản chính xác là “Già lừa MẮC dưa thối” (không phải “ĐẠP”).
4- Nghĩa của “Già lừa mắc dưa thối” không phải “Già rồi, khôn ngoan lọc lõi mà còn mắc phải việc dại dột”, mà có nghĩa là: lựa chọn khắt khe, kĩ tính quá cuối cùng có khi lại mắc (bị/phải/nhận được) cái dở nhất.
Dị bản đồng nghĩa với “Già lừa mắc dưa thối” là “Già lừa nhỡ lứa” hoặc Già kén kẹn hom.
Do hiểu lầm “già lừa” (lựa chọn/kén chọn quá kỹ) thành “con lừa già”, nên người ta đã sửa “MẮC dưa thối” thành “ĐẠP dưa thối” cho “hợp” nghĩa, và Vua Tiếng Việt thì không ngần ngại lấy đó mà “dĩ ngoa truyền ngoa”.
Chữ nghĩa phức tạp như vậy làm sao để tránh khỏi sai sót? Thực ra không hề khó, vì liên quan đến cái sai trong câu “Già lừa đạp dưa thối”, chúng tôi đã phân tích, đính chính rất kĩ và rất nhiều lần trong các tài liệu sau:
– “Từ điển tiếng Việt của GS Nguyễn Lân – Phê bình và Khảo cứu – Hoàng Tuấn Công – NXB Hội Nhà văn Việt Nam – 2017).
– “Già lừa mắc dưa thối”, hiểu sao cho đúng?” (Báo Người Lao động – 2019).
– “Già lừa mắc dưa thối” (Blog Tuấn Công Thư Phòng – 2019).
– “Lừa” trong “Già lừa mắc dưa thối” nghĩa là gì”? (Báo Thanh Hoá – 2023).
Bởi tất cả những lí do trên đây, khi trả lời phản hồi của Tổng Giám đốc Đài THVN Nguyễn Thanh Lâm, tôi đã viết rõ: “Về lời mời dự họp, tôi nghĩ có lẽ không thực sự cần thiết, vì những gì cần phản ánh, trao đổi, đề xuất, cơ bản đã được trình bày trong bức thư ngỏ và nhiều bài viết trước đây. Với những lỗi sai của Vua Tiếng Việt chưa từng được nêu, tôi sẽ tiếp tục có các bài viết đính chính công khai để tránh hiểu lầm cho khán giả”.
_____
Chú thích: (*) Có lẽ Vua Tiếng Việt đã tham khảo cuốn “Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt Nam” (Vũ Dung – Vũ Thuý Anh – Vũ Quang Hào – NXB Văn học, 2008), bởi tài liệu này đã giải thích rất sai như sau: “già lừa đạp dưa thối (lừa: thú cùng họ với ngựa, nhưng nhỏ hơn, tai dài, nuôi để kéo xe). Già rồi, khôn ngoan lọc lõi mà còn mắc phải việc dại dột (ví như con lừa già mà dẫm phải dưa thối)”. “Dĩ ngoa truyền ngoa”, đem cái sai ra để tiếp tục truyền bá rộng rãi cho cái sai là lỗi rất lớn.
