Xét nghiệm COVID-19, thật và giả, dại hay gian?

Tuần này, những thông tin liên quan đến… thần tốc xét nghiệm trên diện rộng tại Việt Nam khiến rất nhiều người nổi giận. Quả là đáng giận khi càng ngày càng có thêm nhiều dữ liệu cho thấy, những đồn đoán trước đây về việc sử dụng các chủ trương, biện pháp ngăn ngừa đại dịch COVID-19 ở Việt Nam để… làm giàu, bất chấp quốc gia đang trong tình trạng dầu sôi, lửa bỏng, bất kể đồng bào đã oằn lưng vì gánh nặng cả về vật chất lẫn tinh thần – đúng là… sự thật!

***

Do trước giờ, Bộ Y tế vẫn dành, giữ quyền kiểm định lại rồi mới cấp giấy phép kinh doanh, sử dụng các bộ xét nghiệm COVID-19 (COVID-19 test kit), hôm 26/9/2021, khi dự hội nghị trực tuyến giữa Thủ tướng với doanh nhân người Việt, ông Đặng Hồng Anh (Chủ tịch Hội Doanh nhân Trẻ), đề nghị, nên cho phép doanh nghiệp nhập khẩu COVID-19 test kit đã được cơ quan có thẩm quyền của những quốc gia khác như FDA (Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm) của Mỹ kiểm định và cho phép dùng…

Ông Anh kể thêm, chính sách chính là lý do, tuy giá phổ biến của COVID-19 test kit trên các thị trường bên ngoài Việt Nam chỉ khoảng 1,5 Mỹ kim, nếu mua với số lượng hàng trăm triệu bộ, giá sẽ giảm xuống, chỉ còn khoảng 1 Mỹ kim, quy ra tiền đồng, khoảng 25.000 nhưng cả các cơ quan công quyền, doanh nghiệp ở Việt Nam phải trả tối thiểu 70.000 đồng đến 80.000 đồng/bộ. Thậm chí không ít công dân, khi có nhu cầu cá nhân (ví dụ các shipper) phải trả 200.000 đến 300.000 đồng cho một lần test.

Cứ theo tính toán của ông Anh, nếu chính phủ liên lạc trực tiếp với các nhà sản xuất ở ngoại quốc để đặt mua COVID-19 test kit với số lượng lớn đúng với nhu cầu của Việt Nam, toàn bộ chi phí sẽ chỉ khoảng 50.000 đồng/bộ, rẻ hơn giá phổ biến mà chính quyền các địa phương hiện đang mua lại từ một số doanh nghiệp (từ 70.000 đồng đến 80.000 đồng/bộ) và chỉ như thế, với 100 triệu COVID-19 test kit đã có thể tiết kiệm khoảng 5.000 tỉ đồng (1). Song chính phủ đã không làm như thế!

Việc liên lạc với các nhà sản xuất của nhiều quốc gia, đàm phán để mua COVID-19 test kit do một số doanh nghiệp đảm nhận, chính phủ mà đại diện là Bộ Y tế chỉ kiểm định rồi cấp giấy phép, sau đó thông báo rộng rãi cho hệ thống công quyền các địa phương và các tổ chức, doanh nghiệp dùng công quỹ hoặc vốn liếng của họ mua lại. Để hỗ trợ Bộ Y tế, hồi đầu tháng trước, Bộ Công Thương phát cảnh báo, khuyến cáo dân chúng chỉ nên mua COVID-19 test kit đã được Bộ Y tế cấp phép lưu hành (2).

Đến cuối tháng trước, khi cập nhật Danh sách các sinh phẩm, trang thiết bị y tế chẩn đoán, xét nghiệm SARS-CoV-2, Bộ Y tế cập nhật luôn cả sự thay đổi về giá của một số loại COVID-19 test kit, trong đó có bảy loại dù giá đã giảm vài chục ngàn đồng/bộ so với lần công bố trước nhưng giá do Bộ Y tế giới thiệu vẫn dao động trong khoảng từ 109.200 đồng/bộ đến 178.080 đồng/bộ. Chỉ có một loại COVID-19 test kit do Trung Quốc sản xuất có giá 79.800 đồng/bộ (3).

Sau khi ông Anh lên tiếng, đại diện Bộ Y tế bảo với báo giới… giá COVID-19 test kit do doanh nghiệp tự công bố và tự chịu trách nhiệm. Chính quyền các địa phương có thể tham khảo khi triển khai đấu thầu mua sắm. Bộ Y tế không đàm phán và không kiểm soát giá thiết bị y tế này do chưa có quy định. Đại diện Bộ Y tế nói thêm, ở Việt Nam hiện có khoảng 90 loại COVID-19 test kit được cấp phép lưu hành và so với thời điểm trước 20/8/2021 thì giá đã giảm từ 20.000/bộ đến 70.000 đồng/bộ (4).

Trước giờ, chính phủ Việt Nam nói chung và Bộ Y tế nói riêng vẫn nổi tiếng vì giành, giữ quyền kiểm soát không từ thứ gì nhưng đến khi xảy ra đại dịch thì COVID-19 test kit lại là một trong những thứ được xếp vào ngoại lệ. Khi một số doanh nghiệp có thể tự do đàm phán, tự do định giá các loại COVID-19 test kit, Bộ Y tế chỉ kiểm định lại và cấp phép lưu hành thì COVID-19 test kit có giá gấp bốn, năm lần mức giá hợp lý là chuyện tất nhiên, dân phải gánh hết vì xét cho đến cùng, công quỹ cũng là tiền do dân đóng góp!

Chuyện Bộ Y tế… không kiểm soát giá COVID-19 test kit vì… chưa có quy định, bất kể quốc gia đang lâm nguy, chắc chắn có quan hệ nhân – quả với những chuyện kiểu như: Sau khi dân chúng bắt đầu so sánh về giá COVID-19 test kit ở ngoại quốc và ở Việt Nam, chính quyền tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (BRVT) đột ngột hủy quyết định phê duyệt kết quả đấu thầu gói thầu cung cấp COVID-19 test kit, trị giá 210 tỉ. Lý do, cơ quan đại diện chính quyền tỉnh này đứng ra mời thầu và nhà thầu bỗng nhiên… tự nguyện… cùng nhau… tính lại… giá COVID-19 test kit, bất kể giá này đã được… phê duyệt. Bởi giá mỗi COVID-19 test kit trong gói thầu được… hai bên nhất trí giảm từ 175.000 đồng/bộ xuống 135.000 đồng/bộ nên giá trị gói thầu chỉ còn… 202,5 tỉ đồng. Doanh nghiệp thắng thầu đã… giúp bên mời thầu… tiết kiệm được 7,5 tỉ đồng (5)!

Các viên chức hữu trách lãnh đạo hệ thống chính trị, hệ thống công quyền tại Việt Nam có nhận ra sự bất thường liên quan đến hoạt động nhập cảng và kinh doanh COVID-19 test kit trong đợt dịch lần thứ tư này tại Việt Nam không? Câu trả lời là CÓ! Ví dụ, cách nay hai tuần – hôm 14/9/2021 – khi cùng Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận để định hướng cho hoạt động kiểm toán của năm tới, ông Vương Đình Huệ (Chủ tịch Quốc hội) yêu cầu phải lưu tâm tới… việc huy động, phân bổ và sử dụng các nguồn lực phòng, chống dịch COVID-19. Song song với kiểm tra thực hiện các gói hỗ trợ dân chúng và doanh giới có hợp lý và đúng mục đích hay không, ông Huệ nhắc kiểm toán phải chú ý cả tổ chức xét nghiệm (mẫu đơn, mẫu gộp) và chi phí, vì chi phí cho mẫu gộp hơn chi phí cho vaccine rất nhiều (6).

Đã có những dấu hiệu rất rõ ràng cho thấy, hoạt động nhập cảng và kinh doanh COVID-19 không thể bát nháo và trở thành mảnh đất màu mỡ cho một số cá nhân, một số doanh nghiệp làm giàu nếu như không có chủ trương… thần tốc xét nghiệm trên diện rộng và ông Phạm Minh Chính (Thủ tướng Việt Nam) không tả xung, hữu đột, đốc thúc hệ thống chính trị, hệ thống công quyền từ trung ương tới địa phương phải thực thi nghiêm túc chủ trương này!

Trong vài tháng vừa qua, đã có rất nhiều người, nhiều giới thay nhau phân tích… thần tốc xét nghiệm trên diện rộng vừa không thể đem lại hiệu quả mong muốn, gia tăng nguy cơ lây nhiễm, vừa lãng phí, tạo cơ hội cho một số cá nhân, một số doanh nghiệp trục lợi, vừa làm cho doanh giới, quốc gia thêm kiệt quệ vì chi phí quá lớn nhưng ông Chính phớt lờ. Thậm chí ngay cả khi thiên hạ đã tính: Trong chín ngày (từ 8/9/2021 đến 16/9/2021), Hà Nội lấy mẫu xét nghiệm COVID-19 cho 4.120.000 người cả bằng test nhanh (1.920.000 người), lẫn RT-PCR (2.960.000 người). Kết quả, chỉ có 21 trong số hơn 4,1 triệu người dương tính. Nếu đem tổng chi phí cho đợt xét nghiệm thần tốc trên diện rộng này chia cho 21 ca dương tính, số tiền đổ vào để tìm một ca dương tính với COVID-19 là… hơn 20 tỉ đồng (7), ông Chính vẫn không ngừng lại…

Nếu ông Chính không dùng hệ thống truyền hình quốc gia để phát tán việc mắng nhiếc các viên chức lãnh đạo tỉnh Kiên Giang yếu kém, lúng túng trong lãnh đạo, chỉ đạo (8), chắc chắn tỉnh này không chi 128 tỉ để tổ chức xét nghiệm thần tốc trong toàn tỉnh (9)… Nếu không có chuyện nửa đêm, Thủ tướng gọi điện thoại chất vấn chủ tịch một… xã ở An Giang rồi nhắc nhở ba việc phải làm, trong đó có phải tổ chức xét nghiệm hai ngày/ lần (10)… Nếu ông Chính quí mồ hôi, nước mắt của lương dân, ắt ông đã nhận ra, việc Hà Nội chi hơn 400 tỉ đồng để tìm ra 21 ca nhiễm COVID-19 là phi lý để rút lại chỉ đạo… thần tốc xét nghiệm trên diện rộng thì ông đã không thúc Bộ Y tế gửi công điện nhắc các tỉnh, thành đang thực hiện phong tỏa phải thực hiện năm yêu cầu mà 3/5 liên quan đến… xét nghiệm thần tốc trên diện rộng!

Không phải tự nhiên mà sau đó, các địa phương như Cà Mau thi nhau tổ chức xét nghiệm trong toàn tỉnh dù cả Cà Mau chỉ có 283 ca nhiễm. Không phải tự nhiên mà COVID-19 test kit trở thành đa dạng cả về chủng loại lẫn… giá cả, phương thức mua – bán hết sức… linh hoạt kiểu như ở BRVT. Chỉ có dân chúng, thay vì là đối tượng thụ hưởng phúc lợi thì chủ trương của hệ thống công quyền biến họ thành đối tượng bị săn đuổi, bị cưỡng bức… sử dụng COVID-19 test kit (11), phản đối thì bị nhốt vào trại tập trung, bị phạt tù!

***

Hôm qua – 28/9/2021 – khi cùng một Đoàn công tác của chính phủ đến thị sát hoạt động ngăn ngừa COVID-19 tại Bình Dương, ông Vũ Đức Đam (Phó Thủ tướng) nhận định thế này: Mỗi gia đình hay phòng trọ chỉ nên lấy mẫu xét nghiệm người đại diện. Một người nhiễm thì chắc chắn người ở cùng cũng bị lây nhiễm. Một gia đình có ba người, mỗi người test nhanh 10 lần/tháng, tổng cộng cả nhà thực hiện 30 lần/tháng, chi phí để mua thiết bị test nhanh tốn ít nhất sáu triệu đồng để test cho mỗi gia đình 3 người. Việc lấy mẫu xét nghiệm cộng đồng đông đúc sẽ làm tăng nguy cơ lây nhiễm lẫn lãng phí, tốn kém. Tại sao không cho lấy mẫu của đại diện từng gia đình để giảm bớt chi phí?

Khi nghe nhiều người từng bị nhiễm COVID-19 (F0) đã xuất viện, đã hoàn thành cách ly y tế tại gia, than rằng vẫn phải đi lấy mẫu xét nghiệm cộng đồng ba ngày/lần. Ông Nguyễn Lân Hiếu (Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội) – một trong những người tháp tùng ông Đam – bảo rằng: Các F0 đã khỏi bệnh thì cơ thể họ đã có kháng thể, kháng thể đó sẽ tồn tại ít nhất sáu tháng không cần lấy mẫu nữa. Tổ chức lấy mẫu cho các F0 đã khỏi bệnh là quá lãng phí (12).

Những điều ông Đam, ông Hiếu đề cập không mới. Các chuyên gia y tế, chuyên gia dịch tễ đã nêu ra từ lâu nhưng không thể nào ngăn được chiến dịch… thần tốc xét nghiệm trên diện rộng! Cũng cần lưu ý, chẳng có gì bảo đảm sau khi ông Đam, ông Hiếu khuyến cáo các viên chức lãnh đạo Bình Dương như thế, hệ thống chính trị, hệ thống công quyền ở Bình Dương và các địa phương khác trên toàn Việt Nam sẽ suy xét lại khi thực thi chủ trương… thần tốc xét nghiệm trên diện rộng.

Ông Đam chỉ là… Phó Thủ tướng, ông Hiếu chỉ là một… chuyên gia y tế! Thực tế cho thấy, ngay cả ưu tư mà ông Huệ – Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội – nêu ra cách nay nửa tháng về việc tổ chức xét nghiệm COVID-19 cũng không ngăn được… thần tốc xét nghiệm trên diện rộng bành trướng… thần tốc hơn, trên… diện rộng hơn. Quyết đoán dẫn dắt quốc gia, dân tộc vượt qua thảm họa là thật hay giả? Những sai lầm mà diện mạo giờ càng ngày càng rõ chỉ là dại hay nhằm hỗ trợ gian ý – kiếm bẫm nhân đại dịch?

Chú thích

(1) https://tuoitre.vn/bo-kit-test-nhanh-gia-goc-chi-25-000-35-000-dong-gia-trong-nuoc-80-000-200-000-vi-sao-20210928081832185.htm

(2) https://moh.gov.vn/tin-lien-quan/-/asset_publisher/vjYyM7O9aWnX/content/chi-mua-san-pham-kit-test-covid-19-nam-trong-danh-muc-bo-y-te-cap-phep-luu-hanh

(3) http://hanoicdc.gov.vn/1981n/bo-y-te-cap-nhat-danh-sach-cac-sinh-pham-trang-thiet-bi-y-te-chan-doan-xet-nghiem-sarscov2.html

(4) https://thanhnien.vn/thoi-su/bo-y-te-noi-gi-ve-viec-test-nhanh-covid-19-mua-tai-nuoc-ngoai-gia-chi-15-usd-1455443.html

(5) https://cand.com.vn/y-te/tinh-ba-ria-vung-tau-bat-ngo-huy-goi-thau-210-ty-dong-mua-kit-test-nhanh-covid-19-i629373/

(6) https://thanhnien.vn/thoi-su/chu-tich-quoc-hoi-de-nghi-kiem-toan-viec-su-dung-ngan-sach-phong-chong-dich-covid-19-1449516.html

(7) https://tuoitre.vn/nen-xet-nghiem-covid-19-theo-thuc-te-tung-vung-tung-dia-phuong-thay-vi-dong-loat-20210918195526986.htm

(8) https://vtv.vn/chinh-tri/thu-tuong-yeu-cau-tinh-kien-giang-va-tien-giang-chan-chinh-cong-tac-phong-chong-dich-2021091311580397.htm

(9) https://vnexpress.net/kien-giang-chi-128-ty-dong-xet-nghiem-dien-rong-4357331.html

(10) https://tuoitre.vn/cuoc-goi-luc-nua-dem-cua-thu-tuong-20210915231837202.htm

(11) https://www.phunuonline.com.vn/cong-an-canh-sat-co-dong-pha-cua-cuong-che-nguoi-dan-di-test-covid-19-a1447017.html

(12) https://www.phunuonline.com.vn/lay-mau-xet-nghiem-ca-nguoi-f0-da-khoi-benh-la-qua-lang-phi-a1446991.html