Vũ Đức Khanh
4-10-2024
Tiểu luận: Văn minh Pháp và Việt Nam – Sự giao thoa tư tưởng và con đường hiện thực hóa khát vọng tự do, dân chủ và thịnh vượng của nhân dân Việt Nam
1. Mở đầu
Mối quan hệ giữa Pháp và Việt Nam kéo dài hơn một thế kỷ đã để lại dấu ấn sâu đậm trên nhiều khía cạnh của văn hóa, chính trị và tư tưởng. Mặc dù quá trình đô hộ của chủ nghĩa thực dân Pháp mang đến nhiều đau thương cho người Việt, nhưng không thể phủ nhận rằng sự hiện diện của Pháp cũng đã tạo nên một giai đoạn quan trọng trong sự hình thành và phát triển tư tưởng chính trị của Việt Nam.
Từ cuối thế kỷ XIX, thông qua sự du nhập của các giá trị cộng hòa Pháp, đến những phong trào cách mạng và cải cách ở đầu thế kỷ XX, và cuối cùng là cuộc cách mạng giành độc lập dân tộc, Việt Nam đã chịu ảnh hưởng sâu sắc từ tư tưởng phương Tây mà Pháp đóng vai trò là cầu nối.
Sự ảnh hưởng này còn thể hiện qua các văn bản quan trọng như Tuyên ngôn Độc lập ngày 02/09/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, và Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946. Tuy nhiên, thực tế lịch sử đã khiến Việt Nam ngày nay vẫn là một chế độ toàn trị. Vậy, làm thế nào để khát vọng tự do, dân chủ, và thịnh vượng mà người Việt Nam đã đấu tranh suốt hàng thập niên được hiện thực hóa?
2. Ảnh hưởng của tư tưởng và văn minh Pháp trong quá trình hình thành nhà nước độc lập Việt Nam hiện đại
2.1. Tư tưởng Pháp trong cuộc cách mạng giành độc lập dân tộc
Nhiều học giả và nhà lãnh đạo Việt Nam đầu thế kỷ XX đã chịu ảnh hưởng từ tư tưởng cộng hòa và triết lý cách mạng Pháp. Những trí thức hàng đầu như Phan Chu Trinh, Trần Trọng Kim, Nguyễn Mạnh Tường, Trần Đức Thảo, Lương Văn Can, Trần Chánh Chiếu, Hồ Biểu Chánh, Nguyễn An Ninh, Nguyễn Tường Tam, Huỳnh Thúc Kháng, Ngô Đức Kế, Ngô Đình Diệm, Ngô Đình Nhu, Bùi Quang Chiêu, Phan Văn Trường, Phạm Ngọc Thạch, Thái Văn Lung, Nguyễn Ái Quốc (Hồ Chí Minh), Phạm Quỳnh và vv… đã tìm kiếm nguồn cảm hứng từ các giá trị về tự do, bình đẳng và nhân quyền. Tư tưởng của Pháp không chỉ ảnh hưởng đến cuộc cách mạng giành độc lập dân tộc mà còn hình thành nên cách thức mà Việt Nam nhìn nhận về nhà nước quốc gia.
Đáng chú ý, trong Tuyên ngôn Độc lập của Hồ Chí Minh, ông đã trích dẫn trực tiếp từ Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791, khẳng định: “Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc“. Điều này thể hiện sự tiếp thu mạnh mẽ từ tư tưởng nhân quyền của Pháp trong cuộc đấu tranh của Việt Nam chống lại sự đô hộ và xây dựng một nhà nước độc lập.
2.2. Hiến pháp Việt Nam năm 1946 và dấu ấn của tư tưởng thời đại
Bản Hiến pháp đầu tiên của Việt Nam vào năm 1946 là minh chứng rõ ràng nhất cho sự ảnh hưởng của tư tưởng Pháp. Các điều khoản trong hiến pháp này, như quyền tự do ngôn luận, quyền tự do báo chí, và quyền bình đẳng trước pháp luật, đều phản ánh những giá trị đã được tiếp nhận từ nền cộng hòa Pháp. Bản hiến pháp này, dù chỉ tồn tại ngắn ngủi, vẫn là một bước tiến lịch sử, thể hiện khát vọng về một nhà nước hiện đại và dân chủ.
3. Di sản văn minh Pháp – Việt và trách nhiệm của thế hệ mới
3.1. Di sản văn minh Pháp – Việt không chỉ là Điện Biên Phủ
Khi nhắc đến mối quan hệ Pháp – Việt, người ta thường nghĩ ngay đến những cuộc chiến tranh, đặc biệt là trận Điện Biên Phủ, biểu tượng cho sự chấm dứt ách đô hộ của Pháp. Tuy nhiên, di sản của Pháp ở Việt Nam không chỉ dừng lại ở những ký ức chiến tranh. Văn minh Pháp đã để lại những dấu ấn sâu đậm trong nhiều lĩnh vực từ kiến trúc, luật pháp, cho đến tư tưởng chính trị và giáo dục. Những công trình như Nhà hát Lớn Hà Nội, Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, và hệ thống giáo dục đại học kiểu phương Tây đều là những di sản rõ ràng của sự giao thoa giữa hai nền văn minh.
3.2. Trách nhiệm của thế hệ mới và vai trò của La Francophonie
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh quốc tế ngày nay, mối quan hệ giữa Pháp và Việt Nam vẫn có vai trò quan trọng. Cộng đồng Pháp thoại (La Francophonie) là một tổ chức quốc tế có thể giúp duy trì và phát triển các giá trị văn hóa, giáo dục và ngôn ngữ giữa hai nước. Để không để di sản Pháp – Việt bị quên lãng, thế hệ trẻ cần phải có trách nhiệm học hỏi và bảo tồn các giá trị này.
4. Lịch sử rẽ hướng và hiện trạng chính trị Việt Nam
Mặc dù di sản tư tưởng Pháp đã góp phần vào quá trình xây dựng nhà nước độc lập Việt Nam, nhưng thực tế lịch sử đã đưa đất nước đi theo một hướng khác. Việt Nam, thay vì trở thành một nhà nước dân chủ theo mô hình Pháp hoặc phương Tây, đã rơi vào tình trạng độc tài toàn trị với chủ nghĩa Cộng sản Marx-Lenin tàn bạo và ấu trĩ. Sau gần 80 năm giành độc lập, những khát vọng về tự do, dân chủ và thịnh vượng vẫn chưa được hiện thực hóa. Quyền tự do ngôn luận, tự do bầu cử, và quyền con người vẫn bị hạn chế trong hệ thống chính trị Việt Nam hiện tại.
5. Con đường hiện thực hóa khát vọng tự do, dân chủ và thịnh vượng
5.1. Cải cách thể chế chính trị
Để hiện thực hóa khát vọng tự do và dân chủ, Việt Nam cần tiến hành những cải cách chính trị sâu rộng. Hệ thống chính trị cần được mở rộng, đảm bảo quyền tự do bầu cử và tham gia vào quá trình ra quyết định của người dân. Các cuộc bầu cử phải minh bạch và công bằng, cho phép nhiều luồng tư tưởng khác nhau có cơ hội đại diện.
5.2. Giáo dục và phát triển xã hội dân sự
Thế hệ trẻ Việt Nam cần được giáo dục về giá trị của tự do, dân chủ và nhân quyền không chỉ qua lý thuyết mà còn qua thực hành. Việc xây dựng một xã hội dân sự mạnh mẽ, độc lập với nhà nước là điều cần thiết để giám sát quyền lực và đảm bảo sự minh bạch trong quản lý nhà nước.
5.3. Hợp tác quốc tế và vai trò của La Francophonie
Việt Nam cần tiếp tục duy trì và phát triển mối quan hệ với các quốc gia dân chủ và phát triển, học hỏi từ họ những kinh nghiệm trong quản trị nhà nước và quyền con người. La Francophonie không chỉ là một tổ chức về ngôn ngữ mà còn là một cầu nối văn hóa và chính trị, giúp Việt Nam tiếp cận với những giá trị cốt lõi của nền dân chủ Pháp và quốc tế.
6. Kết luận
Quan hệ giữa Pháp và Việt Nam không chỉ đơn thuần là câu chuyện về cuộc chiến tranh và chủ nghĩa thực dân. Văn minh và tư tưởng Pháp đã đóng góp quan trọng vào quá trình hình thành tư tưởng nhà nước độc lập của Việt Nam thời hiện đại. Để tiếp tục hiện thực hóa khát vọng tự do và dân chủ, Việt Nam cần học hỏi từ quá khứ và hướng đến tương lai thông qua các cải cách chính trị, giáo dục và sự hợp tác quốc tế.
Tài liệu tham khảo:
1. Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945.
2. David G. Marr, Vietnam 1945: The Quest for Power, University of California Press, 1995.
3. Christopher Goscha, Vietnam: A New History, Basic Books, 2016.
4. Shawn McHale, Print and Power in the Colonial Era, Yale University Press, 2010.
5. Edward Miller, Misalliance: Ngo Dinh Diem, the United States, and the Fate of South Vietnam, Harvard University Press, 2013.
_______
Tác giả: Vũ Đức Khanh là luật sư và là giáo sư luật bán thời gian tại Đại học Ottawa, chuyên nghiên cứu về chính trị Việt Nam, quan hệ quốc tế và luật pháp quốc tế.
