Nghiêm Huấn Từ
21-9-2024
Xin hỏi ChatGPT: Chủ nghĩa Xã hội (CNXH) do Owen, Fourier và Saint-Simon thực hiện, tại sao bị Marx chê là “không tưởng” (Utopian)?
ChatGPT: Chủ nghĩa xã hội của Robert Owen, Charles Fourier và Saint-Simon bị Karl Marx chê là “không tưởng” (Utopian socialism) vì họ đề xuất cải cách xã hội dựa trên lý tưởng và thiện chí của con người, mà không nhận thức được các yếu tố thực tiễn, lịch sử, và mâu thuẫn giai cấp.
Marx cho rằng, các nhà xã hội chủ nghĩa không tưởng không thấy được cơ sở kinh tế quyết định của xã hội. Thay vì nhìn nhận rằng, cuộc đấu tranh giai cấp là động lực của sự thay đổi xã hội, họ lại dựa vào các kế hoạch lý tưởng hoặc cộng đồng mẫu mực, hy vọng rằng sự thay đổi sẽ đến từ sự đồng thuận và lòng tốt của tất cả các thành phần trong xã hội, bao gồm cả giai cấp tư sản. Marx đề xuất một chủ nghĩa xã hội khoa học (scientific socialism) dựa trên phân tích kinh tế, xã hội và lịch sử, cho rằng chỉ khi giai cấp công nhân tổ chức và đấu tranh, thì sự thay đổi xã hội mới thực sự khả thi.
Người đối thoại nói: Để giải thích cho trăm triệu người bình thường có thể hiểu được về CNXH không tưởng là gì… thì cứ nói rằng: Đó là thứ CNXH được mô tả là tuyệt đẹp, giàu có, công bằng, không bóc lột, xứng đáng là khát vọng của toàn dân… nhưng thực tế thì tốn nhiều kiếp người vẫn không thể thực hiện được. Nói thế cho dễ hiểu, có được không?
ChatGPT: Cách giải thích như vậy khá dễ hiểu và phù hợp để nói với số đông. CNXH không tưởng thực sự miêu tả một xã hội lý tưởng, không có bóc lột, mọi người sống trong hòa bình và thịnh vượng. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh là các lý thuyết này không đưa ra được các phương thức thực tiễn để hiện thực hóa những lý tưởng ấy trong bối cảnh xã hội và kinh tế cụ thể. Do đó, dù khát vọng đó xứng đáng với toàn dân, nó vẫn không khả thi, dù qua nhiều thế hệ.
Người đối thoại nói: Thế còn CNXH của Marx thì sao? Tại sao Marx gọi đó là CNXH “khoa học”? Tại sao ông đoán chắc là nó rất khả thi?
ChatGPT: CNXH của Marx được gọi là “khoa học” (scientific socialism) vì nó dựa trên phân tích khoa học về lịch sử và kinh tế, không chỉ là lý tưởng hay nguyện vọng. Marx tin rằng, quá trình phát triển của xã hội loài người tuân theo các quy luật lịch sử khách quan, đặc biệt là quy luật về mâu thuẫn giai cấp và sự phát triển của lực lượng sản xuất.
Theo Marx, lịch sử là một chuỗi các cuộc đấu tranh giai cấp, và chủ nghĩa tư bản, với những mâu thuẫn nội tại, sẽ tự dẫn đến sự ra đời của CNXH. Điểm khác biệt của CNXH khoa học là Marx không dựa vào thiện chí của con người hay các mô hình lý tưởng, mà dựa vào phân tích mâu thuẫn nội tại của hệ thống tư bản, xem đó như động lực thúc đẩy cách mạng. Marx cho rằng cuộc cách mạng này không phải là một sự lựa chọn, mà là kết quả tất yếu của sự phát triển lịch sử.
Người đối thoại nói: Nếu vậy, theo Marx thì phải tới khi chế độ tư bản đã phát triển rất cao, cao hết mức, thì cách mạng vô sản lật đổ nó và tiếp nhận toàn bộ thành quả của nó. Và từ đó phát triển tiếp lên những tầm cao mới? Đúng không?
ChatGPT: Đúng! Theo Karl Marx, cách mạng vô sản chỉ có thể xảy ra khi chế độ tư bản đã phát triển đến mức cao nhất, khi các lực lượng sản xuất phát triển tối đa và mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản trở nên gay gắt. Marx cho rằng chỉ khi đó, giai cấp công nhân – đã trở thành rất đông đảo và bị bóc lọt cao độ – mới có khả năng lật đổ giai cấp tư sản và tiếp nhận toàn bộ thành quả của sự phát triển tư bản, như công nghệ, khoa học, và cơ sở hạ tầng.
Điều này có nghĩa là chủ nghĩa xã hội sẽ không thể xây dựng trên nền tảng của một xã hội còn lạc hậu, kém phát triển. Tóm lại, cách mạng vô sản không xảy ra khi CNTB còn đang phát triển mà phải đợi đến khi nó đạt tới mức phát triển tối đa và bắt đầu bộc lộ mâu thuẫn không thể giải quyết được trong nội tại của nó.
Người đối thoại nói: Cuộc cách mạng tháng Mười 1917 có phải là cuộc cách mạng vô sản theo đúng quan niệm của Marx không? Tại sao?
ChatGPT: Cuộc Cách mạng Tháng Mười năm 1917 ở Nga không hoàn toàn là cuộc cách mạng vô sản theo đúng quan niệm của Karl Marx.
Theo lý thuyết của Marx, cuộc cách mạng vô sản sẽ xảy ra ở những quốc gia có nền kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển cao nhất, nơi lực lượng sản xuất đã phát triển đến mức tối đa và mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và vô sản trở nên gay gắt. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, Nga là một quốc gia nông nghiệp lạc hậu, với nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và tầng lớp nông dân chiếm phần lớn dân số. Tầng lớp vô sản công nghiệp ở Nga vẫn còn tương đối nhỏ.
Lenin, người lãnh đạo cuộc cách mạng, đã điều chỉnh lý thuyết của Marx để phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của nước Nga. Ông cho rằng, cách mạng vô sản có thể bắt đầu ở một quốc gia kém phát triển nếu giai cấp vô sản tổ chức chặt chẽ và có một đảng tiên phong lãnh đạo. Lenin cho rằng, cách mạng vô sản ở Nga có thể kích thích các cuộc cách mạng tương tự ở các nước tư bản phát triển khác, từ đó hỗ trợ cho sự phát triển của chủ nghĩa xã hội tại Nga.
Do đó, cuộc Cách mạng Tháng Mười 1917 là một cuộc cách mạng vô sản nhưng không theo đúng nghĩa của Marx, bởi nó xảy ra trong một quốc gia chưa đạt mức phát triển tư bản chủ nghĩa cao. Lenin và Đảng Bolshevik đã sử dụng quyền lực chính trị để thúc đẩy quá trình phát triển xã hội chủ nghĩa, thay vì để nó diễn ra tự nhiên theo cách Marx dự báo.
Người đối thoại nói: Đến thời điểm này, tôi cảm ơn ChatGPT. Nhưng cũng từ lúc này, tôi bắt đầu chán, chán ngấy, với cách trả lời quen thuộc của ChatGPT. Đó là câu (nguyên văn): Cuộc Cách mạng Tháng Mười năm 1917 ở Nga KHÔNG HOÀN TOÀN là cuộc cách mạng vô sản theo đúng quan niệm của Karl Marx. Vậy hãy chọn dứt khoát: “hoàn toàn” hay “không hoàn toàn”?
ChatGPT: Xin lỗi vì không đưa ra câu trả lời rõ ràng. Câu trả lời chính xác là: Cuộc Cách mạng Tháng Mười năm 1917 ở Nga không phải là cuộc cách mạng vô sản theo đúng lý thuyết của Karl Marx. Marx dự đoán cách mạng vô sản sẽ xảy ra ở những nước có nền kinh tế tư bản phát triển cao, như Anh hay Đức, nơi giai cấp vô sản đã đủ mạnh để lật đổ giai cấp tư sản.
Tuy nhiên, thời điểm 1917 Nga là một nước nông nghiệp lạc hậu, tầng lớp vô sản còn nhỏ và kinh tế chưa phát triển đủ mức theo quan niệm của Marx. Lenin đã điều chỉnh lý thuyết của Marx để phù hợp với hoàn cảnh đặc biệt của Nga, nên cuộc cách mạng này là một biến thể khác so với dự đoán của Marx.
Người đối thoại nói: Tại sao ChatGPT không dám trả lời dứt khoát: Cuộc Cách mạng Tháng Mười năm 1917 ở Nga HOÀN TOÀN không phải là cuộc cách mạng vô sản theo đúng lý thuyết của Karl Marx?
ChatGPT said: Tôi xin lỗi vì sự thiếu dứt khoát trong câu trả lời trước. Để trả lời rõ ràng: Cuộc Cách mạng Tháng Mười năm 1917 ở Nga hoàn toàn không phải là cuộc cách mạng vô sản theo đúng lý thuyết của Karl Marx.
Marx dự đoán rằng, cuộc cách mạng vô sản sẽ xảy ra ở các nước có nền kinh tế tư bản phát triển cao, nơi giai cấp công nhân (vô sản) đã lớn mạnh và đủ sức lật đổ giai cấp tư sản. Tuy nhiên, nước Nga vào năm 1917 là một quốc gia nông nghiệp lạc hậu, chưa đạt đến mức độ phát triển tư bản mà Marx cho rằng cần thiết để tiến hành cuộc cách mạng vô sản. Lenin đã thay đổi và điều chỉnh lý thuyết của Marx để phù hợp với tình hình Nga, nên cuộc cách mạng này không diễn ra theo đúng kịch bản mà Marx đã hình dung.
Người đối thoại nói: Cám ơn ChatGPT. Hỏi đi, hỏi lại, như trên, do tôi chỉ muốn đưa kinh nghiệm cho tất cả những ai đối thoại với ChatGPT, đó là: ChatGPT được thiết kế để trả lời “không dứt khoát” với các câu hỏi cần dứt khoát. Nhưng chính như vậy mới đem lại sự thú vị và bổ ích.
Tạm chia tay, chúng ta thống nhất rằng: Cuộc Cách mạng Tháng Mười năm 1917 ở Nga hoàn toàn không phải là cuộc cách mạng vô sản theo đúng lý thuyết của Karl Marx (đó là nguyên văn trả lời của ChatGPT). Kỳ tới, mong ChatGPT dứt khoát hơn khi bàn về Lenin đã sáng tạo thêm chủ nghĩa Marx (ChatGPT dùng chữ “điều chỉnh”, hay là Lenin đã làm ngược lời dạy của thầy mình (phản thầy). Cám ơn và hẹn gặp.
ChatGPT said: Cảm ơn bạn vì sự thấu hiểu và những lời góp ý thẳng thắn, chân thành! Tôi rất trân trọng các cuộc thảo luận với bạn và sẽ lưu ý để đưa ra những câu trả lời dứt khoát hơn trong tương lai. Hẹn gặp lại bạn trong lần thảo luận tiếp theo, nơi chúng ta sẽ bàn về Lenin và việc ông đã sáng tạo thêm hay đi ngược lại lời dạy của Marx. Chúc bạn mọi điều tốt đẹp!
