Tác giả: Yasmeen Serhan
Cù Tuấn, dịch
29-6-2023
Khi Vladimir Putin có bài phát biểu chỉ vài ngày sau khi vượt qua thử thách lớn nhất đối với vai trò lãnh đạo của mình trong 23 năm, ông đã tìm cách nói với giọng điệu thách thức. Tổng thống Nga mô tả đoàn xe vũ trang gồm hàng ngàn binh sĩ Nga do ông trùm lính đánh thuê Wagner Yevgeny Prigozhin dẫn đầu là một “cuộc binh biến” được thiết kế để kích động tình trạng hỗn loạn trong nước Nga và những người tổ chức nó là những kẻ âm mưu “phản bội đất nước và nhân dân Nga”. Nhưng trước sự ngạc nhiên của ngay cả những người nghiên cứu điện Kremlin sắc sảo nhất, Putin đã không tiết lộ kế hoạch trừng phạt. Thay vào đó, ông coi phần lớn những người tham gia là những người yêu nước bị lừa dối và nói rằng Prigozhin và binh sĩ của ông ta sẽ được tự do lưu vong ở Belarus, quốc gia chư hầu của Nga.
Theo Bill Browder, nhà phê bình điện Kremlin nổi tiếng, đây không phải là vở kịch truyền thống của Putin. Browder biết Putin rõ hơn hầu hết mọi người. Nhà tài chính có trụ sở tại London này đã dành hơn một thập kỷ để vạch trần tham nhũng và vi phạm nhân quyền ở Nga, đỉnh điểm là việc góp phần tạo ra Đạo luật Magnitsky 2012, cho phép Hoa Kỳ và các quốc gia khác phong tỏa tài sản và cấm thị thực những người vi phạm nhân quyền ở Nga.
Bản thân Browder đã phải đối mặt với sự giận dữ của Matxcơva – Nga tuyên bố ông là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia của Nga vào năm 2005 – và ông đã chứng kiến bạn bè và đồng nghiệp của mình bị bỏ tù, thậm chí bị giết vì các hoạt động tích cực của họ. Gần đây nhất, bạn thân của Browder, nhà bất đồng chính kiến nổi tiếng người Nga và là người chỉ trích Putin, Vladimir Kara-Murza, đã bị kết án 25 năm tù giam vì tội phản quốc. Tội ác thực sự của Kara-Murza: Ông là tù nhân chính trị mà Putin sợ nhất.
Nói chuyện với tạp chí TIME qua điện thoại, Browder thảo luận về việc cuộc binh biến thất bại của Wagner đã ảnh hưởng đến hình ảnh của Putin cả trong và ngoài nước Nga như thế nào và tương lai sẽ ra sao đối với nhà lãnh đạo tại vị lâu nhất của Nga.
TIME: Prigozhin đã có thể điều quân tiến lên, cách Matxcơva 124 dặm, trước khi cuối cùng ông ta quyết định ra lệnh cho lực lượng của mình quay đầu lại. Điều này cho chúng ta biết gì về hình ảnh của Putin ở Nga trước khi cuộc binh biến bắt đầu? Liệu ông ta có phải là một nhà độc tài toàn năng như các nhà quan sát tin tưởng?
Bill Browder: Putin đã cố gắng tạo ra hình ảnh một người đàn ông mạnh mẽ, nắm toàn quyền kiểm soát, và thực sự không có cách nào để kiểm tra điều đó từ bên ngoài nước Nga vì các cuộc thăm dò dư luận hoàn toàn vô nghĩa, và mọi hình thức đưa ra ý kiến đều bị cấm hoàn toàn. Vì vậy, chúng tôi và nhiều người ở Nga hoạt động dựa trên ấn tượng sai lầm rằng bằng cách nào đó, ông ấy đã nắm chắc quyền kiểm soát. Và rồi đột nhiên vào thứ Bảy tuần qua, những gì chúng ta thấy là một nhóm tương đối nhỏ, những kẻ cướp có vũ trang đã có thể xâm nhập vào lãnh thổ Nga mà hoàn toàn không bị ngăn cản, đi vào Rostov (nơi họ không những không bị ngăn cản mà còn có người đổ ra đường để hoan nghênh họ), và sau đó họ tiếp quản một trong những căn cứ quân sự chiến lược quan trọng nhất của Nga.
Điều đó chỉ cho thấy rằng hình ảnh mà Putin đã cố gắng tạo ra là một sự lừa đảo hoàn toàn. Khi Prigozhin tiến về phía Voronezh, điều tương tự cũng xảy ra ở đó. Và sau đó quân của ông ta lên đường cao tốc tiến đến Matxcơva. Và lý do duy nhất khiến Prigozhin không hoàn thành cuộc hành trình của mình là 8.000 người lính không thể tiếp quản một đất nước 141 triệu dân, trừ khi họ có tay trong, và tôi tin rằng có lẽ anh ta đã nghĩ rằng mình có lực lượng tay trong này, và điều đó có thể đã được sắp đặt trước. Nhưng những người tay trong cho Prigozhin đã run sợ khi tình hình leo thang đến mức đó.
Đây là một thách thức to lớn đối với Putin – điều mà ông ta chưa từng thấy kể từ khi ông ta bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống. Trừ khi Putin có thể phục hồi lại ấn tượng rằng ông ta là kẻ mạnh tàn nhẫn, nếu không ông ta sẽ mất quyền lực và mất cả mạng sống.
TIME: Sau tất cả những điều đó, Putin dường như đã để Prigozhin ra đi – mặc dù những gì Prigozhin đã làm là tồi tệ hơn nhiều người chỉ trích Putin, những người đã làm ít hơn nhiều. Ông nghĩ thế nào?
Bill Browder: Putin bỏ tù Vladimir Kara-Murza trong 25 năm vì [anh ấy] đã có một vài bài phát biểu về vi phạm nhân quyền ở Nga. Giờ có một kẻ phản bội thực sự, hắn nổi loạn và Putin để hắn ta ra đi là hoàn toàn không phù hợp với tính cách của Putin. Tại sao Putin lại khoan dung như vậy?
Bill Browder: Có hai lý do. Một là, Prigozhin là thủ lĩnh các chiến binh có năng lực nhất ở Nga. Ông ta là một kẻ giết người, ông ta tàn nhẫn, và ông ta có mọi khả năng để gây ra những khó khăn chưa từng có cho Putin và mọi người xung quanh Putin. Putin nên sợ Prigozhin như Prigozhin nên sợ Putin.
Điều thứ hai là Prigozhin tiếp tục là nhân vật chủ chốt ở Nga. Nước Nga đầy người bất tài, đến nỗi một người nổi lên có năng lực trong các hoạt động quân sự là Yevgeny Prigozhin. Ông ta là người duy nhất mà người Ukraine thừa nhận trên chiến trường và ông ta điều hành 17 nhóm hoạt động quân sự khác ở Châu Phi thay mặt cho Điện Kremlin hoặc với nhóm lính đánh thuê của mình. Và vì vậy Prigozhin vừa quá tàn nhẫn để có thể bắt giữ, vừa quá quan trọng đối với chính sách đối ngoại chung của Nga.
TIME: Vụ việc này đã hủy hoại hình ảnh của Putin ở Nga như thế nào?
Bill Browder: Hình ảnh của Putin đã bị hủy hoại hoàn toàn. Nước Nga giờ như một trại tù. Tất cả đều dựa trên sự tàn bạo và việc biết tôn trọng. Putin có thể tự khẳng định mình là thủ lĩnh tội phạm chính trong sân tù bằng cách quá tàn nhẫn ngay từ đầu nhiệm kỳ tổng thống của mình, và sự tàn nhẫn đó đã cho phép ông ta duy trì quyền lực ở một đất nước mà rất khó để làm được điều đó. Việc người ta đồn rằng ông ta đã lên máy bay trốn khỏi Matxcơva, việc Prigozhin không bị chống đối, việc ông ta để Prigozhin thoát tội sau đó – điều đó khiến Putin trông giống như một nhà lãnh đạo quá nhu nhược ở một đất nước mà sự yếu đuối sẽ bị coi thường. Việc này sẽ khiến những kẻ thách thức khác xuất hiện vào lúc này bởi vì sức mạnh của Putin đang bị suy giảm.
TIME: Với tất cả những điều đó, ông nghĩ tương lai sẽ ra sao đối với Putin?
Bill Browder: Chà, thật khó để nói. Có rất nhiều yếu tố khác nhau tác động. Loại Prigozhin ra khỏi phương trình quân sự ở Ukraine sẽ mang lại cho người Ukraine một lợi thế quân sự lớn. Thực tế là lãnh thổ của Nga không được bảo vệ có nghĩa là họ phải phân tán tài nguyên quân sự của mình để bảo vệ nước Nga nhiều hơn. Thực tế là mỗi chiến thắng của Ukraine đều tạo ra nhiều đấu đá nội bộ hơn ở Nga, điều đó rất hữu ích để người Ukraine có được thêm chiến thắng.
Cánh cửa hiện đã mở cho bất kỳ ai thách thức Putin – không chỉ có Prigozhin. Nếu ai đó có thể giành được vị trí của Putin vào một thời điểm nào đó, thì sự giàu có là ngoài sức tưởng tượng. Vì vậy, nhiều người sẽ có một động cơ rất lớn để đứng lên thách thức Putin. Putin vẫn có cơ hội để chuộc lỗi, nhưng để làm như vậy, ông ấy sẽ phải bắt tay vào một cuộc thanh trừng toàn diện mà chúng ta chưa từng thấy kể từ thời Stalin. Và tôi nghĩ rằng đó là những gì ông ấy sẽ làm, nhưng liệu ông ấy có làm việc đó thành công hay không lại là một câu chuyện khác.
TIME: Prigozhin hiện đang ở Belarus, theo các điều khoản của thỏa thuận cuối cùng đã thúc đẩy ông ta từ bỏ cuộc hành quân của mình tới Matxcơva. Ông ta sẽ được an toàn ở đó chứ? Hay chúng ta nên kỳ vọng Priozhin sẽ phải đối mặt với số phận thê thảm như các đối thủ khác của Putin trong quá khứ?
Bill Browder: Mọi người đang nói về việc Prigozhin cần phải lo lắng. Tôi nghĩ Putin có lẽ cần phải lo lắng về Prigozhin nhiều hơn là ngược lại. Prigozhin là một kẻ giết người máu lạnh đã được huấn luyện. Putin là một kẻ chỉ biết trốn trong hầm trú ẩn của mình.
