Lạnh kinh hoàng ở Texas và tiểu các bang khác, sao bảo trái đất nóng lên?

Jackhammer Nguyễn

22-1-2021

Đó là thắc mắc của những người dân thường, không thuộc giới khoa học, cũng như của một số chính trị gia, dù họ có kiến thức khoa học, hiểu rõ nguyên nhân, nhưng vì lợi ích chính trị, nên họ nói rằng thời tiết lạnh khắp nơi, nên không có hiện tượng “biến đổi khí hậu”, hay “hâm nóng toàn cầu”.

Những người này nhập chung với các nhóm “từ chối khoa học” (science denial). Họ không tin vào những lời giải thích khoa học như thuyết tiến hóa, biến đổi khí hậu và cả chuyện tiêm chủng có thể ngăn ngừa Covid-19. Họ thực hiện các chiến dịch có tổ chức nhằm gieo rắc sự nghi ngờ trong dân chúng. Họ phủ nhận và bác bỏ sự đồng thuận của cộng đồng khoa học về các nguyên tắc căn bản của khoa học.

Bài viết này không có tham vọng thay đổi suy nghĩ của những người đó, mà chỉ nhằm giải thích cho những người đọc thật sự muốn tìm hiểu các hiện tượng thời tiết, khí hậu nóng, lạnh đang diễn ra xung quanh họ, cũng như khắp nơi trên trái đất này.

Vòng xoáy địa cực (polar vortex)

Vòng xoáy địa cực (polar vortex) là một vùng rộng lớn gồm khí áp thấp và không khí lạnh bao quanh hai cực Bắc và Nam của trái đất. Thuật ngữ vòng xoáy (vortex) đề cập đến luồng không khí ngược chiều kim đồng hồ, giúp giữ không khí lạnh hơn ở gần các cực (hình bên trái).

Thường vào mùa đông, ở Bắc bán cầu, vòng xoáy này trở nên ít ổn định hơn, đưa không khí lạnh ở Bắc Cực xuống phía nam nước Mỹ (hình bên phải). Khối không khí này được bao quanh bằng một vành đai di chuyển, còn gọi là jet stream.

GSTS John Holdren, là giáo sư của Trường Chính phủ Kennedy, thuộc Harvard, giải thích về polar vortex trong hai phút như sau:

Thông thường thì vortex cứ xoay, mà không tràn xuống phía Nam do bị cản bởi jet stream. Nhưng các nhà khí tượng học quan sát, từ năm 2008 đến nay, nhiều lần vành đai jet stream bị vỡ, làm cho khí lạnh tràn xuống, gây ra lạnh cóng đột ngột, như hồi tháng 1/2019, nó làm vùng Ngũ hồ của Mỹ bị buốt giá. Có khi khí lạnh lan xuống cả những vùng như Texas vừa qua, những vùng mà nhiều năm trước không hề bị lạnh.

Nhưng điều gì làm cho jet stream bị vỡ? Jet stream bị vỡ là do nhiệt độ ở tầng trên của khí quyển nóng lên bất ngờ vào mùa đông, làm thành một khối áp suất cao đè xuống, phá vỡ jet stream. Đó là lý do người ta nói rằng khi bầu khí quyển nóng lên, sẽ gây ra những bất thường về khí hậu.

Trái đất nóng lên

Trái đất nóng lên được ghi nhận qua các chỉ số đo nhiệt độ mỗi ngày suốt cả trăm năm qua. Nguyên nhân dễ hiểu nhất là do đốt xăng dầu nhiều quá, chất thán khí thải ra, bao quanh trái đất, làm thành một lớp choàng giữ nhiệt độ lại bên trong khí quyển. Tương tự như lớp kính xe hơi, khi đóng kín xe, thì bên trong xe sẽ nóng hơn bên ngoài.

Nhưng có những người cho rằng không có chuyện trái đất nóng lên. Những người này thường là các chính trị gia được các nhóm lợi ích xăng dầu ủng hộ. Họ thường đưa ra những điều có thật trong lịch sử trái đất để chứng minh rằng, có những thời kỳ trái đất quá lạnh (thời kỳ băng hà) một cách tự nhiên, cho nên cứ đốt xăng dầu thoải mái, rồi trái đất sẽ lạnh trở lại.

Thời kỳ băng hà (Ice Age) cuối cùng được ghi nhận cách nay gần 12.000 năm. Nguyên nhân được cho là, nếu trái đất bị che phủ nhiều quá bởi khói bụi thì nắng mặt trời bị phản chiếu, không rọi xuống mặt đất, làm cho nó lạnh đi. Hiện tượng này được gọi là hiệu ứng Albedo.

Điều đó có nghĩa là, theo những người cho rằng không có biến đổi khí hậu, thì cứ đốt xăng dầu thoải mái, trái đất nóng lên, tới lúc nào đó khói bụi khí thải mù mịt thì hiệu ứng Albedo sẽ làm nó nguội lại thôi, không có gì phải lo.

Chuyện nóng lên và nguội lại là đúng, nhưng “không có gì phải lo” là sai. Tại sao? Tại vì khoảng thời gian từ lúc trái đất nóng lên, đến lúc nguội lại là cả trăm ngàn năm, trong khi trái đất có thể nóng lên vài độ trong vài chục năm, mà vài độ sẽ làm cho nước biển dâng lên, nhấn chìm hàng ngàn thành phố ven biển.

Chỉ cần trái đất tăng vài độ vào mùa đông ở Bắc Cực, thì vành đai jet stream như trình bày ở trên đã bị phá vỡ, gây ra trận lạnh kinh hoàng như đang diễn ra ở Texas và các tiểu bang khác. Nếu chờ cho tới lúc trái đất nguội lại, e rằng loài người sẽ không còn nữa.

Nói ra thì dễ, nhưng người ta đã quen xài xăng dầu, các nhóm lợi ích xăng dầu, đặc biệt là ở Texas có quyền lực rất lớn. Các chính trị gia phe Cộng hòa bảo thủ như ông Greg Abbott, thống đốc Texas; ông Ted Cruz, Thượng nghị sĩ Cộng hòa đại diện bang Texas ở quốc hội liên bang, ông Donald Trump, cựu tổng thống… đều phủ nhận chuyện trái đất nóng lên.

Phần lớn giới bảo thủ đều có quan niệm rằng, số phận của chúng ta do Thượng đế định đoạt (ví dụ như nóng lên rồi lạnh đi một cách tự nhiên) chứ con người không ảnh hưởng gì cả. Chuyện đó có thể còn gây tranh cãi, nhưng có một chuyện không gây tranh cãi, đó là dự báo thời tiết.

Vào ngày 6/1/2021, kênh Weather Channel, một trang dự báo thời tiết rất có uy tín của Mỹ, cảnh báo rằng, phía bên trên của vòng xoáy bắc cực có một cái nắp đè xuống do nhiệt độ tăng cao bất thường trong mùa đông. Trang này cảnh cáo rằng, mùa đông năm nay sẽ rất khắc nghiệt.

Cả hai ông Thống đốc Abbott và Thượng nghị sĩ Cruz có lẽ không xem dự báo thời tiết, bởi nếu có xem thì hơn một tháng trước, các ông có đủ thời gian để phòng bị cho Texas, không để người dân Texas bị mất điện, vỡ ống nước, dẫn đến hàng chục người thiệt mạng oan uổng như vừa qua.