Virus corona sẽ không bao giờ biến mất

The Atlantic

Tác giả: Sarah Zhang

Dịch giả: Trúc Lam

4-8-2020

Bất kể điều gì xảy ra bây giờ, virus cũng sẽ tiếp tục lây lan khắp thế giới.

Virus corona sinh ra Covid-19, đã làm hơn 16,5 triệu người mắc bệnh trên sáu lục địa. Nó đang hoành hành ở các nước chưa bao giờ xuất hiện loại virus này. Nó đang hồi sinh trở lại nhiều nước mà nó đã xuất hiện. Nếu có một lúc nào đó khi loại virus corona này có thể được ngăn chặn, thì có lẽ thời gian đó đã qua. Một kết quả hiện đang được xem gần như là chắc chắn: Virus này sẽ không bao giờ biến mất.

Virus corona đơn giản là dễ lây lan và dễ truyền nhiễm. Theo các chuyên gia, kịch bản rất có thể xảy ra là đại dịch chấm dứt một lúc nào đó – bởi vì có đủ số người bị nhiễm hoặc tiêm vaccine – nhưng virus vẫn tiếp tục lan truyền ở các mức độ thấp hơn trên toàn cầu. Các ca nhiễm sẽ thịnh và suy yếu dần theo thời gian. Sự bùng phát sẽ xảy ra đây đó.

Ngay cả khi có một loại vaccine được mong đợi rất nhiều xuất hiện, nó chỉ có khả năng chặn nhưng không bao giờ tiêu diệt hoàn toàn loại virus này. (Lưu ý rằng, vaccine có mặt cho hơn một chục loại virus ở con người nhưng chỉ có một loại là bệnh đậu mùa, đã bị diệt trừ khỏi hành tinh và phải mất 15 năm phối hợp toàn cầu). Chúng ta có thể sẽ phải sống chung với virus này trong suốt phần còn lại của cuộc đời chúng ta.

Trở lại vào mùa đông, các quan chức y tế công cộng đã hy vọng nhiều hơn về SARS-CoV-2, loại virus corona gây ra Covid-19. SARS, một loại virus corona có liên quan chặt chẽ, xuất hiện cuối năm 2002, đã lây nhiễm hơn 8.000 người nhưng đã bị diệt thông qua sự cô lập mạnh mẽ, truy tìm dấu vết và cách ly. Virus này đã biến mất khỏi con người năm 2004.

SARS và SARS-CoV-2 khác nhau ở chỗ quan trọng, loại virus mới (SARS-CoV-2) này lây lan dễ dàng hơn và trong nhiều trường hợp không có triệu chứng. Các chiến lược đã thành công với SARS thì ít hiệu quả hơn khi một số người bị nhiễm Covid-19 thậm chí không biết rằng họ bị nhiễm bệnh. Stephen Morse, một nhà dịch tễ học tại Đại học Columbia, nói: “Rất khó có khả năng chúng tôi có thể tuyên bố loại chiến thắng mà chúng tôi đã làm được đối với SARS”.

Nếu không diệt được, thì tương lai của Covid-19 sẽ như thế nào? Theo ông Yonatan Grad, điều đó sẽ phụ thuộc vào sức mạnh và thời gian miễn dịch chống lại virus. Grad, một nhà nghiên cứu về bệnh truyền nhiễm tại ĐH Harvard và các đồng nghiệp của ông đã mô hình hóa một vài hướng đi có thể. Nếu khả năng miễn dịch chỉ kéo dài vài tháng, có thể có một đại dịch lớn kéo theo những đợt bùng phát nhỏ hơn mỗi năm. Nếu khả năng miễn dịch kéo dài gần hai năm, Covid-19 có thể đạt đỉnh mỗi hai năm.

Tại thời điểm này, vẫn không rõ khả năng miễn dịch với Covid-19 sẽ kéo dài bao lâu; virus chỉ đơn giản đã lây nhiễm cho con người chưa đủ lâu để chúng ta biết. Nhưng các loại virus corona có liên quan là những điểm so sánh hợp lý: Trong SARS, các kháng thể – là một thành phần của miễn dịch – suy yếu sau hai năm. Kháng thể đối với một số loại virus corona khác gây cảm lạnh thông thường, biến mất chỉ sau một năm. Grad nói với tôi: “Sự bảo vệ biến mất càng nhanh, thì càng khó cho bất kỳ dự án nào cố gắng đi tới diệt trừ”.

Điều này cũng có ảnh hưởng đối với vaccine. Thay vì chỉ tiêm một lần, khi có vaccine ngừa Covid-19, có thể yêu cầu tiêm nhắc lại để duy trì khả năng miễn dịch theo thời gian. Bạn có thể bị nhiễm mỗi năm hoặc mỗi hai năm một lần, giống như tiêm phòng cúm.

Ngay cả khi bằng cách nào đó virus bị loại bỏ khỏi con người, nó vẫn có thể lây nhiễm ở động vật và lây lan sang người một lần nữa. SARS-CoV-2 có khả năng có nguồn gốc từ virus dơi, với một loài động vật vẫn chưa được xác định có thể đóng vai trò là vật chủ trung gian, có thể tiếp tục là ổ chứa virus. (SARS cũng có nguồn gốc từ loài dơi, với những con cầy vòi mốc – catlike palm civets – đóng vai trò là vật chủ, khiến các quan chức ra lệnh tiêu hủy hàng ngàn con cầy).

Timothy Sheahan, một nhà virus học tại Đại học North Carolina ở Chape Hill, tự hỏi, nếu SARS-CoV-2 lây nhiễm trên toàn cầu, con người có thể đang lây nhiễm các loại virus mới và tạo ra các ổ chứa động vật nhiễm virus mới hay không. Ông nói: “Làm thế nào để bạn bắt đầu biết mức độ lây nhiễm của virus bên ngoài quần thể con người và ở động vật hoang dã và gia súc?” Cho đến nay, những con hổ tại Sở thú Bronx và những con chồn trong các trang trại Hà Lan dường như đã bị con người lây Covid-19 và trong trường hợp của những con chồn, chúng đã truyền virus trở lại cho những người làm việc trong trang trại.

Sự tồn tại của các ổ chứa động vật nhiễm virus có thể tiếp tục tái nhiễm bệnh cho con người, cũng là lý do tại sao các nhà khoa học không nói về việc “diệt trừ” các loại virus này. Chẳng hạn như virus Ebola, có lẽ đến từ dơi. Mặc dù việc truyền virus Ebola từ người sang người cuối cùng đã chấm dứt trong dịch bệnh Tây Phi hồi năm 2016, virus này vẫn còn hiện diện ở đâu đó trên trái đất và vẫn có thể lây nhiễm sang người nếu chúng tìm đúng vật chủ.

Thật ra hồi năm 2018, Ebola đã bùng phát trở lại ở nước Cộng hòa Dân chủ Congo. Ebola có thể được ngăn chặn thông qua theo dõi tiếp xúc, cô lập và vaccine mới, nhưng nó không thể bị “diệt trừ”. Không ai chắc chắn lý do tại sao SARS chưa bao giờ tái xuất hiện từ một ổ chứa động vật bị nhiễm, nhưng virus corona này có thể theo một mô hình khác.

Trong trường hợp tốt nhất, vaccine và các phương pháp điều trị tốt hơn sẽ làm giảm mức độ nghiêm trọng của Covid-19, làm cho nó trở thành một bệnh ít nguy hiểm hơn và ít gây rắc rối hơn. Theo thời gian, SARS-CoV-2 trở thành một loại virus đường hô hấp theo mùa nữa, giống như bốn loại virus corona khác gây ra một tỷ lệ khá lớn các bệnh cảm lạnh thông thường: 229E, OC43, NL63 và HKU1.

Những virus corona gây cảm lạnh này phổ biến đến mức có khả năng tất cả chúng ta đã bị chúng lây nhiễm ở một lúc nào đó, thậm chí có thể nhiều lần. Chúng có thể gây ra dịch bệnh nghiêm trọng, đặc biệt ở người già, nhưng thường chỉ bị nhẹ ở mức chúng nằm ngoài vòng kiểm soát. Một kết cục là SARS-CoV-2 trở thành loại virus corona thứ năm thường lây nhiễm ở người.

Thật ra, các nhà virus học tự hỏi, có phải các loại virus corona gây cảm lạnh thông thường cũng bắt đầu bằng một đại dịch, trước khi chúng trở thành các loại virus thông thường hay không. Năm 2005, các nhà sinh vật học ở Bỉ nghiên cứu đột biến gen ở loại virus corona OC43 gây cảm lạnh, có khả năng tiến hóa từ một loại virus corona có liên quan chặt chẽ với loại virus nhiễm bệnh cho bò. Do đột biến gen tích lũy với tốc độ khá đều đặn, các nhà nghiên cứu có thể xác định được sự lây lan từ bò sang người vào cuối thập niên 1800.

Trong khoảng thời gian này, một bệnh hô hấp có khả năng lây nhiễm cao đã giết chết nhiều con bò, và thậm chí kỳ lạ hơn, năm 1889, một đại dịch ở người bắt đầu giết chết nhiều người trên khắp thế giới. Càng lớn tuổi, họ càng dễ mắc bệnh. Bệnh này gây ra bệnh sốt rét, sốt và các triệu chứng rõ ràng của hệ thần kinh trung ương, có liên quan đến bệnh cúm dựa trên các kháng thể được tìm thấy ở những người sống sót nửa thế kỷ sau đó. Nhưng nguyên nhân gây ra không bao giờ được chứng minh từ các mẫu tế bào.

Nó có thể là một loại virus corona đã truyền từ bò sang người? Đây chỉ là suy đoán và mối liên hệ có thể có giữa ba loại virus corona gây cảm lạnh khác và đại dịch trong quá khứ thậm chí còn chưa rõ ràng, Burtram Fielding, nhà nghiên cứu virus corona tại Đại học Western Cape cho biết: “Nhưng tôi không ngạc nhiên”. Về mặt nào đó, nó cũng là một tin mừng, bởi vì nó sẽ cho thấy rằng Covid-19 có thể trở nên ít nguy hiểm hơn theo thời gian, là quá trình chuyển đổi từ đại dịch sang cảm lạnh thông thường.

Với một loại virus, có một sự đánh đổi chung giữa mức độ lây nhiễm và mức độ gây chết người của nó. SARS và SARS-CoV-2 là những điểm so sánh minh họa: Virus SARS đã giết chết bệnh nhân cao hơn nhiều, nhưng nó không lây nhiễm dễ dàng. Và điều mà một loại virus cuối cùng muốn làm là tiếp tục lây lan, điều này dễ thực hiện hơn từ một vật chủ đang sống, đi lại, hơn là một vật chủ đã chết.

Vineet Menachery, một nhà nghiên cứu virus corona tại Medical Branch của Đại học Texas, nói: “Bạn biết đấy, trong một sự phối hợp lớn, một vật chủ đã chết thì không giúp được gì cho virus”. Bốn loại virus corona khác cũng có thể ít gây tử vong hơn vì chúng ta đều đã bị chúng lây nhiễm khi còn nhỏ và ngay cả khi khả năng miễn dịch của chúng ta không thể ngăn chúng ta bị lây nhiễm trở lại, nó vẫn có thể ngăn ngừa bệnh nặng. Tất cả những điều này, cùng với khả năng miễn dịch từ vaccine, có nghĩa là Covid-19 có khả năng trở nên ít gây rắc rối hơn.

Cúm có thể là một điểm so sánh hữu ích khác. “Cúm” không chỉ là một loại virus, mà là một số chủng virus khác nhau, lây nhiễm theo mùa. Sau các đại dịch như cúm H1N1 hồi năm 2009, còn được gọi là cúm heo, chủng đại dịch không đơn chỉ giản biến mất. Ngược lại, nó biến thành một chủng cúm mùa, lây nhiễm quanh năm nhưng cao điểm trong mùa đông. Một hậu duệ của chủng dịch cúm H1N1 2009 vẫn là bệnh cúm mùa hiện nay. Các đỉnh dịch cúm mùa không bao giờ đạt đến độ đại dịch vì tạo ra khả năng miễn dịch trong dân số. Cuối cùng, một chủng mới mà mọi người không có miễn dịch, xuất hiện và gây ra một đại dịch mới, rồi sau đó nó trở thành chủng vượt trội mới, xuất hiện theo mùa.

Theo cách này, triển vọng dài hạn cho Covid-19 có thể mang lại một số hy vọng cho sự trở lại bình thường. Ruth Karron, một nhà nghiên cứu vaccine tại Johns Hopkins, nói với tôi: “Tôi nghĩ rằng, virus này sẽ theo cùng chúng ta đi tới tương lai. Nhưng cũng như cúm đi cùng chúng ta, đa phần, cúm không đóng cửa xã hội của chúng ta. Chúng ta chế ngự nó”.