Nhã Duy
4-7-2020
Nếu bất chợt hỏi một người Mỹ bình thường nào đó câu hỏi rằng: “Những giá trị Mỹ trong con người và văn hóa của bạn là gì”, ắt họ sẽ có phần lúng túng hay không diễn đạt trọn vẹn. Bởi phần lớn người Mỹ tin rằng, mỗi cá nhân là chủ thể riêng biệt, có những giá trị, niềm tin và hành xử khác nhau. Mặt khác, họ sống một cách tự nhiên với những giá trị này nên có thể không chú tâm cho câu trả lời mang tính hệ thống và đầy đủ.
Nhưng dẫu có khác biệt thế nào với mỗi cá nhân thì người Mỹ cũng có một số giá trị khá chung theo cách họ đã được hấp thụ và sống theo nền văn hóa của mình. Một cách ý thức hay vô thức. Nhân kỷ niệm lễ Độc Lập Hoa Kỳ, chúng ta thử xem lại những giá trị cốt lõi đó là gì? Và chúng liên quan hay khác biệt gì với cộng đồng gốc Việt tại Mỹ?
Giá trị đầu tiên có thể kể là quyền tự do cá nhân mà người Mỹ cổ súy và tôn trọng. Được bảo vệ bằng hiến pháp, người Mỹ có xu hướng suy nghĩ, nói và hành động theo chọn lựa của mình. Họ có những lối sống rất riêng biệt, từ trong thời trang, thị hiếu cho đến các thói quen, hành xử hàng ngày nên sẵn sàng bảo vệ, phản kháng một khi họ tin rằng những quyền tự do cá nhân này bị xâm phạm. Đó là lý do mà những quyền tự do mang tầm vóc lớn hơn như tự do ngôn luận và tự do báo chí là điều rất quan trọng trong văn hóa Mỹ.
Người Việt ngược lại, có xu hướng xem sự phục tùng, thỏa hiệp là điều quan trọng. Quyết đoán thay con cái, xem sự vâng phục của con cái là khuôn mẫu gia đình. Nên ngoài xã hội, họ thiếu sự tôn trọng quyền tự do người khác. Một chiếc váy dẫu khó xem của cô người mẫu nào đó cũng tạo nên cuộc tranh luận cộng đồng ồn ào. Hay xem việc tấn công số đông vào một vài nhân vật cộng đồng trong thời gian qua chỉ vì những người này nêu vài dữ liệu hay quan điểm cá nhân ôn hòa và khác biệt, là dăm ví dụ về điều này.
Giá trị thứ nhì là tính độc lập và tự lực. Đây là giá trị kéo theo từ giá trị tự do. Người Mỹ xem trọng sự độc lập và tự hào về sự tự lực của mình, chính điều này đã làm họ trở nên tự do, không bị phụ thuộc. Họ mong đợi người khác cũng có sự độc lập và tự lực, bắt đầu từ chính trong gia đình. Các gia đình Mỹ có con cái ra riêng, sống tự lập khi đến tuổi trưởng thành là khá phổ biến.
Trong khi đó, người Việt thiếu thói quen khuyến khích và huấn luyện con cái sự độc lập. Không ít người còn phụ thuộc, lạm dụng hệ thống an sinh và phúc lợi xã hội nếu hội đủ điều kiện trên giấy tờ hơn là có hoàn cảnh thật sự. Điều lớn hơn, họ mong đợi và kỳ vọng ngoại nhân trước những vấn đề dân tộc cần sự tự lực, tự cường của chính mình.
Giá trị rất quan trọng khác trong văn hóa Mỹ là sự bình đẳng, điều được xác quyết trong Tuyên ngôn Độc Lập Hoa Kỳ rằng, “mọi người sinh ra đều bình đẳng”. Sự bình đẳng này không mặc nhiên hiện diện theo như tuyên ngôn mà đã trải qua nhiều tranh đấu bằng máu và nước mắt của người dân Mỹ trong thời gian dài để đạt đến những điều mà người di dân được mặc nhiên thừa hưởng khi đến nước Mỹ. Quyền bình đẳng để thăng tiến, để đạt được thành công. Quyền bình đẳng trong pháp luật, hãng sở, học đường, giới tính…
Đây là một trong những giá trị được trân trọng nhất tại Mỹ và nhiều phần khác biệt với văn hóa Á Đông. Bởi không ít người gốc Việt còn đặt nặng, phân biệt đối xử theo vị thế xã hội, mức độ thành công hay sự giàu nghèo, ngoại hình… của người khác. Chưa hiểu giá trị bình đẳng, cộng đồng Việt nhìn chung mang dấu hiệu xem thường các cộng đồng bạn, nên tình trạng xúc phạm, mạ lỵ cộng đồng người da đen, Mỹ La Tinh… là khá phổ biến hiện nay.
Một giá trị quan trọng khác trong văn hóa Mỹ có thể ghi nhận là tính khai phá, thích cạnh tranh và đề cao việc tự do kinh doanh. Đây là đặc tính và giá trị đã tạo ra sự thành công của giới trẻ Hoa Kỳ cho đến sự phát triển của các tập đoàn đa quốc gia. Luôn sáng tạo tìm tòi, không đi theo khuôn mẫu truyền thống, nhiều bức phá kỹ thuật cống hiến cho nhân loại hiện nay là do giới trẻ Mỹ tạo nên. Người Việt xem ra thiếu tinh thần khai phá, thích không gian an toàn và dễ thỏa mãn với thành công giới hạn.
Người Mỹ trực tính, thẳng thắn nhưng cởi mở và chân thật. Quan hệ giữa chủ-nhân viên, vợ-chồng, cha mẹ-con cái cùng các mối quan hệ xã hội thường đặt trên nền tảng của những giá trị này. Bởi chúng có lợi cho các bên và nhắm đến mục tiêu tích cực cuối cùng. Người Việt ngược lại hay vòng vo, thường né tránh vấn đề trong giao tiếp hay công việc nếu chúng gây bất lợi cho mình.
Người Mỹ xem sự chính xác của thời gian là điều quan trọng. Bất cứ sự kiện quan trọng hay hàng ngày đều diễn ra đúng giờ và nhanh gọn, chính xác theo thời gian biểu. Đây là đặc tính của xã hội phát triển cao vì nó thể hiện năng suất, hiệu quả công việc cùng tính khoa học, kỷ luật. Liệu có khác biệt với việc luôn vội vã, hấp tấp, chen lấn cắt hàng thường diễn ra nhan nhãn nhưng lại hay trễ nãi, rườm rà trong mọi sinh hoạt của cộng đồng Việt?
Và cuối cùng, nhưng ắt còn có thể kể thêm, người Mỹ luôn nhìn đến tương lai với tinh thần lạc quan. Nước Mỹ không phải không từng trải qua những thử thách nhưng chính sự phát triển của quốc gia đã làm người dân Mỹ tin rằng tương lai sẽ tốt đẹp hơn. Tự lực và tin vào cá nhân mình để hướng về tương lai hơn là tin vào số phận, định mệnh. Đó là điều giúp họ luôn chuẩn bị, hoạch định tương lai, ngắn hay dài hạn.
Người Việt thì hay nhắc chuyện xưa và thường lấy quá khứ để xét đoán hiện tại và tương lai. Lo xa nhưng tùy tiện, không hề có kế hoạch ngắn hay dài hạn, cả trong đời sống cá nhân, vấn đề công việc cho đến dự án, chiến lược mang tầm mức quốc gia.
Có thể chưa đầy đủ, nhưng những niềm tin, giá trị, suy nghĩ, hành xử chính yếu kể trên đã tạo nên một văn hóa Mỹ như hiện nay. Kể ra và so sánh không nhằm mục đích tôn vinh hay hạ thấp giá trị của nền văn hóa nào, bởi phạm trù văn hoá của một dân tộc không mang tính đúng-sai rõ ràng vì chúng có những mặt tích cực lẫn tiêu cực, thích hợp hay không thích hợp với nền văn hóa khác.
Tuy nhiên khi tiếp xúc hay đã sống trong một văn hóa và xã hội có những giá trị như vậy, người ta cần biết và hiểu để có thể hành xử thích hợp. Để nhìn các vấn đề xã hội và người chung quanh bằng sự tôn trọng và công tâm, công bằng hơn, không bị thiên lệch hay mang tính bài bác, cực đoan.
Nhầm lẫn giữa vài thành công cá nhân với sức mạnh cộng đồng, nếu không thẳng thắn nhìn nhận, học hỏi và thay đổi theo các giá trị trong văn hóa Mỹ kể trên, thì cộng đồng gốc Việt tại Hoa Kỳ không những sẽ khó bắt kịp các cộng đồng bạn, mà còn lạc lõng, ngược dòng nơi mình đang cư ngụ.
“Một giá trị quan trọng khác trong văn hóa Mỹ có thể ghi nhận là tính khai phá, thích cạnh tranh và đề cao việc tự do kinh doanh. Đây là đặc tính và giá trị đã tạo ra sự thành công của giới trẻ Hoa Kỳ cho đến sự phát triển của các tập đoàn đa quốc gia. Luôn sáng tạo tìm tòi, không đi theo khuôn mẫu truyền thống, nhiều bức phá kỹ thuật cống hiến cho nhân loại hiện nay là do giới trẻ Mỹ tạo nên. Người Việt xem ra thiếu tinh thần khai phá, thích không gian an toàn và dễ thỏa mãn với thành công giới hạn.”
Những người Pilgrim trên chuyến tàu Mayflower chạy trốn tới Tân Thế Giới để có thể hành đạo theo ý mình đã tạo ra 1 nền văn hóa mới cho Tân Thế Giới. Họ đã không còn theo những giá trị củ (văn hóa, lễ nghĩa theo vương quyền phong kiến…) 1 cách mù quáng mà chỉ giữ những gì mà họ cho là có ý nghĩa như nhân quyền, bác ái, bình đẳng, mạo hiểm, CỞI MỞ và khai phá.
Chính những phong tục tập quán từ xưa được đặt ra với mục đích là để giữ cho xả hội yên ổn mà phục vụ cho vương quyền đã trói chặt những ý kiến về cải cách, khám phá, Nó cũng làm cho người ta cứ theo lề củ mà đi, chứ ít có người dám nghĩ “khác người”, như Galileo với khám phá Mặt trời là trung tâm của Thái Dương hệ đã bị giam tại gia và Nguyễn Trường Tộ cũng bị dèm pha về những ý kiến cải cách và canh tân đất nước. Trong khi đó thì dân Mỹ ngày nay vì không có lịch sử lâu dài và những “hào quang hùng vĩ” hay không còn giữ lại phong tục tập quán như những dân tộc khác nên họ đã tiến xa hơn những xứ khác mặc dù họ là hậu duệ của những người đến từ những quốc gia đó.
Bài phân tích khá chính xác. Cám ơn tác giả.
>> Người Việt xem ra thiếu tinh thần khai phá..
Ai cũng phải sống theo hiến pháp và đặc biệt có điều 4 hiến pháp. Điều 4 này, bắt dân phải sống theo chỉ huy của “lực lượng lãnh đạo nhà nước và xã hội”, thì lấy đâu ra “khai phá”
Đời Sống Mỹ ..
*************
Tận miền Ngũ Đại Hồ (1) này
Bà «Nga» lấy chồng người Mỹ
Mở tiệm ăn Việt «Sài Gòn»
Quê chồng nông thôn hoang vắng
Chỉ tối đến thì buồn lắm
Sau khi đóng cửa tiệm ăn
Về nhà ông ôm tivi
Coi phim bạo động đài Mỹ !
Bà luyện tivi phim chưởng Tàu !
Không ai nói với ai một câu !
Như «Nga» với Mỹ Chiến tranh Lạnh !
Không biết nửa đêm chiến-tranh-nóng không ?
Như bà con hai bên phía vợ phía chồng ..
Đánh xáp lá cà — bám sát lưng nhau !
Chiến thuật «cài răng lược» .. Đồng Xoài Bình Giã ..
TRIỆU LƯƠNG DÂN VIỆT
1. The five Great Lakes: Lake Michigan, Lake Huron, Lake Superior, and Lake Erie ..
Đời Sống Mỹ ..
*************
Tận miền Ngũ Đại Hồ (1) này
Bà «Nga» lấy chồng người Mỹ
Mở tiệm ăn Việt «Sài Gòn»
Quê chồng nông thôn hoang vắng
Chỉ tối đến thì buồn lắm
Sau khi đóng cửa tiệm ăn
Về nhà ông ôm tivi
Coi phim bạo động đài Mỹ !
Bà luyện tivi phim chưởng Tàu !
Không ai nói với ai một câu !
Vì tiết kiệm nhân năng
Như Chính phủ Liên bang tiết kiệm năng lượng
Thay giờ mùa Đông tuyết đến để tắt bớt đèn điện ngoài đường
Ông bà không ai nói với ai một câu !
Chẳng phải bức tường ngôn ngữ
Bà nói tiếng Anh gốc Mỹ toàn cầu & hàng ngày (2) như gió thổi
Ăn McDonald mòn cả răng uống coca mòn cả lưỡi
Ông nói tiếng Việt như bão nổi
Ăn mắm tôm «em ơi cho anh chút «mậm» !»
Chấm nước mắm đến mòn cả đũa mòn cả chĩa inox
Nhưng không ai nói với ai một câu !!
Ông bà không ai nói với ai một câu !
Chẳng phải bức tường ngôn ngữ
Vì tiết kiệm nhân năng
Ngày mai lại tiếp tục cả hai cùng đô vật wrestling
Trong tiệm ăn Việt «Sài Ghềnh»
Cuối tháng thay phiên nhau «vượt biên» Gia Nã Đại — Hoa Kỳ
Chỉ để mua thuốc tây giá rẻ bên ấy
Bà tiểu đường
Ông áp huyết cao vào tuổi lục tuần
Một thuở thanh xuân bảo vệ Tự Do trong áo marine mũ nồi xanh (3)
Mà ông hay phàn nàn «sao chúng chết tiệt phiên dịch chuyển ngữ rắc rối đến thế ! »
Thủy quân lục chiến!
Lính thủy đánh bộ !
Như bà xã nhà tôi diabete
Đứa bảo đái đường đứa bảo tiểu đường
Đơn giản giản đơn cái gì dù sao cũng chỉ là «chất ngọt» !
«Sao chúng chết tiệt phiên dịch chuyển ngữ rắc rối đến thế ! »
Con tiểu đoàn tôi lùng địch bằng helicopter
Đứa bảo máy bay trực thăng thằng bảo máy bay lên thẳng
«Sao chúng chết tiệt phiên dịch chuyển ngữ rắc rối đến thế ! »
Đến «điên cái đầu» thấy bà !
Sau khi đóng cửa tiệm ăn
Về nhà ông ôm tivi
Coi phim bạo động đài Mỹ !
Bà luyện tivi phim chưởng Tàu !
Không ai nói với ai một câu !
Như «Nga» với Mỹ Chiến tranh Lạnh !
Không biết nửa đêm chiến–tranh–nóng không ?
Như bà con hai bên phía vợ phía chồng ..
Đánh xáp lá cà — bám sát lưng nhau !
Chiến thuật «cài răng lược» .. Đồng Xoài Bình Giã ..
Giấc mơ Mỹ còn xa vời hàng tỉ tỉ năm ánh sáng
Đời sống kinh tế chỉ số Dow Jones Nasdaq
Lên xuống đồng bóng thất thường
Cứ nhìn cái đầu hói láng bóng
Suy nghĩ trắng đêm của Ngài Greenspan (4) thì rõ !
Mỹ & Việt quay cuồng trong cơn gió lốc áo & cơm MacDo & jean
Ông bà chẳng làm tình cũng chẳng làm chiến tranh (5)
Cái chuyện rất con người muôn thuở dài dài
Nghe đâu bên nhà các cháu «nghiện nét» (6) thèm nhỏ dãi
Thế hệ hậu chiến lạc lõng (7) hay vào quán cà phê Internet
Cán bộ chiến sĩ bộ đội thời bình làm kinh tế «cò con !!!
Hay vào luôn trang web đen
sau khi quán bia ôm chưa đủ lượng
Nghĩ rất phàm tục rất người mà thương
Cẩn thận mang «áo mưa» vào !
Cho khỏi vồ phải «ếch» (8)
Hay tham nhũng tù chung thân hoặc án tử hình sờ mất gáy !
Chỉ vì không phải cán bộ đầu ngành
Chỉ kiểm điểm giáng chức sơ thôi
Tội cho người lương dân lũ dân ngu khu đen vô tội !!!!
TRIỆU LƯƠNG DÂN VIỆT
1. The five Great Lakes: Lake Michigan, Lake Huron, Lake Superior, and Lake Erie ..
2. American & global American English
3. Green beret
4. Chủ Tịch Ngân hàng Liên bang Hoa Kỳ
5. Make love, make war
6. Internet
7. The lost Generation (Hemingway)
8. HIV/AIDS