Làm thế nào một vụ đầu độc ở Bulgaria vạch trần các sát thủ Nga ở châu Âu

New York Times

Tác giả: Michael Schwirtz

Dịch giả: Mai V. Phạm

22-12-2019

Lời người dịch: Bài điều tra dưới đây của New York Times cung cấp cho bạn đọc thông tin quan trọng về các hoạt động phá hoại và ám sát của Nga nhằm loại bỏ kẻ thù và gây bất ổn cho các nước dân chủ phương Tây. Theo báo cáo mới nhất của cộng đồng tình báo Mỹ, “các hoạt động tình báo của Nga sẽ nhắm vào Mỹ, tìm cách thu thập thông tin tình báo, làm lung lay nền dân chủ Mỹ, làm suy yếu các chính sách quốc gia và các mối quan hệ đối ngoại của Mỹ, cũng như tăng vị thế và ảnh hưởng toàn cầu của Moscow”.

Tuy nhiên, từ lúc nhậm chức tổng thống cho đến nay, Trump chưa một lần nghiêm túc chỉ trích các hoạt động phá hoại bầu cử Mỹ năm 2016 của Nga. Ngược lại, Trump lại liên tục bênh vực Putin, trong khi tấn công các nước đồng minh thân cận, cũng như tấn công các cơ quan tình báo Mỹ. Hành động khó hiểu này khiến nhiều người tự hỏi: Putin đang nắm giữ bí mật gì của Trump, để khiến ông ta liên tục cúi đầu trước Putin? Theo thăm dò gần đây nhất của công ty uy tín Morning Consult, 51% cử tri tin rằng Putin đang nắm giữ thông tin bất lợi đối với Trump.

***

Trong nhiều năm, các thành viên của một nhóm bí mật, Đơn vị 29155, hoạt động mà không một quan chức an ninh phương Tây nào biết đến. Nhưng một cuộc tấn công vào nhà buôn bán vũ khí ở thủ đô Sofia, Bulgaria, đã giúp thổi bay mặt nạ của họ.

SOFIA, Bulgaria – Kẻ ám sát người Nga đã sử dụng bí danh Sergei Fedotov vào Bulgaria mà không bị phát hiện, đến ở tại một khách sạn gần văn phòng của nhà sản xuất vũ khí địa phương, là nhà cung cấp đạn dược cho Ukraine.

Ông Sergei Fedotov dẫn đầu một tiểu đội gồm ba người đàn ông.

Trong vài ngày, một người đàn ông đã lẻn vào một gara, bôi thuốc độc vào tay cầm cửa xe của nhà sản xuất vũ khí, ông Emilian Gebrev, sau đó biến mất mà không bị phát hiện, ngoại trừ những hình ảnh mờ được camera giám sát quay lại. Ngay sau đó, ông Emilian Gebrev, đã gặp gỡ các đối tác kinh doanh tại một nhà hàng trên tầng thượng, thì ông bắt đầu thấy ảo giác và nôn mửa.

Vụ đầu độc khiến ông Emilian Gebrev, 65 tuổi, phải nhập viện một tháng. Con trai ông cũng bị đầu độc, và một giám đốc cao cấp tại công ty cũng bị đầu độc. Khi ông Emilian Gebrev xuất viện, những kẻ ám sát đã đầu độc ông và con trai ông thêm một lần nữa, tại ngôi nhà nghỉ hè của họ ở Biển Đen (Black Sea). Cả 3 người đều sống sót, mặc dù doanh nghiệp của ông Emilian Gebrev vẫn chưa phục hồi hoàn toàn.

Các vụ ám sát năm 2015 rất đáng chú ý không chỉ vì sự xấc xược và kiên trì của nhóm sát thủ, mà còn bởi vì các quan chức an ninh và tình báo phương Tây đã không thể phát hiện ra. Các công tố viên Bulgaria đã xem xét vụ án, nhưng không tìm thấy bất kỳ bằng chứng nào, nên đã gác lại cuộc điều tra.

Hiện tại, các quan chức tình báo và an ninh phương Tây cho biết vụ đầu độc ở Bulgaria là đầu mối quan trọng giúp vạch trần một chiến dịch của điện Kremlin và mạng lưới hoạt động tình báo rộng lớn của Nga, nhằm loại bỏ kẻ thù ở nước ngoài và gây bất ổn cho phương Tây.

Một quan chức an ninh châu Âu giấu tên cho hay: “Trường hợp Bulgaria, có một thời điểm chúng tôi nhận ra sự việc. Chúng tôi đã xem xét và suy nghĩ, chết tiệt, mọi thứ đều trùng khớp”.

Bước vào thập kỷ thứ ba cầm quyền, Tổng thống Vladimir V. Putin của Nga đang nỗ lực tái lập nước Nga thành một cường quốc thế giới. Nga không thể cạnh tranh về kinh tế hoặc quân sự với Hoa Kỳ và Trung Quốc, vì vậy Putin đang tiến hành một cuộc chiến tranh bóng tối bất đối xứng. Lính đánh thuê Nga đang chiến đấu ở Syria, Libya, và Ukraine. Tin tặc Nga đang gây chia rẽ bằng các chiến dịch gieo rắc thông tin sai lệch và tìm mọi cách để phá hoại các cuộc bầu cử.

Những kẻ ám sát người Nga cũng bận rộn.

Hồi tháng 10, báo New York Times tiết lộ rằng một nhóm tình báo Nga thuộc Đơn vị 29155, trong nhiều năm qua đã được giao nhiệm vụ thực hiện các vụ giết người và các chiến dịch gây rối chính trị ở châu Âu. Các quan chức tình báo và an ninh nói rằng, đơn vị 29155 đứng sau vụ ám sát ông Sergei V. Skripal, một cựu điệp viên người Nga ở Anh hồi năm ngoái; một chiến dịch thất bại năm 2016 để kích động một cuộc đảo chính quân sự ở Montenegro; và một chiến dịch nhằm gây ra sự bất ổn ở Moldova.

Các cơ quan tình báo phương Tây hiện biết tên của viên sĩ quan chỉ huy đơn vị 29155, Thiếu tướng Andrei V. Averyanov, và địa điểm của trụ sở chính tại thủ đô Moscow. Các cuộc phỏng vấn với các quan chức ở châu Âu và Mỹ cho biết rõ ràng các vụ ám sát ông Emilian Gebrev ở Bulgaria đã giúp các cơ quan tình báo phương Tây phát hiện ra Đơn vị 29155 và giải mã mối đe dọa của nó.

Kể từ bài viết đầu của New York Times, nhiều thông tin đã được đưa ra ánh sáng, bao gồm danh tính thực sự của một số thành viên và các hoạt động khác ở Tây Ban Nha và Pháp. Trong tháng này, Đức đã trục xuất hai nhà ngoại giao Nga như một hình phạt cho vụ ám sát một cựu chỉ huy phiến quân Chechen giữa ban ngày ở Berlin, mặc dù không rõ liệu các điệp viên của đơn vị 29155 có liên quan đến vụ ám sát này hay không.

Các quan chức an ninh và tình báo vẫn đang tìm cách giải mã, làm thế nào và tại sao đơn vị 29155 được chỉ định một số mục tiêu nhất định. Ngay cả vào lúc này, các nhà điều tra vẫn chưa xác định được động cơ chính xác trong vụ ám sát ông Emilian Gebrev ở Bulgaria. Các quan chức tình báo cho biết, có nhiều khả năng ông Gebrev trở thành mục tiêu vì hoạt động kinh doanh của ông khiến điện Kremlin giận dữ: Bán vũ khí cho Ukraine, cũng như công ty ông dám xâm nhập vào các thị trường do Nga thống trị và tìm cách mua một nhà máy vũ khí mà một tài phiệt Nga dòm ngó.

Ông Emilian Gebrev cho biết ông cũng tin rằng các đối thủ kinh doanh ở Bulgaria hoặc các chính trị gia có thể liên quan đến vụ ám sát ông. Ông nói trong một cuộc phỏng vấn: “Tôi đã bị ném vào bầy sói. Tuy nhiên, tại sao và như thế nào, tôi vẫn đang tự hỏi mình”.

Chuyến viếng thăm thế giới bên kia

Chất độc ngấm từ từ.

Ông Emilian Gebrev lần đầu tiên nhận ra điều gì đó không ổn vào tối 27 tháng 4 năm 2015, khi mắt phải đột nhiên “chuyển sang màu đỏ như màu đỏ trên lá cờ Nga”. Ông cảm thấy, như thể ai đó đã đổ một thùng cát vào đồng tử của mắt mình.

Chiều tối hôm sau, ông Emilian Gebrev đến nhà hàng yêu thích của mình trên tầng 19 của khách sạn Marinela, một nơi sang trọng ở thủ đô Sofia, Bulgaria, nơi khách hàng có thể chụp ảnh với những con công đi lại tự do xung quanh quán bar. Vào bữa tối, ông Emilian Gebrev bắt đầu nôn mửa dữ dội và được đưa đến bệnh viện quân đội. Tại bệnh viện, ông bắt đầu nhìn thấy những vụ nổ có màu sắc sống động. Sau đó, thị giác của ông đột nhiên chuyển sang màu đen và trắng. Khi tình trạng ảo giác của ông tăng cao, ông đã tưởng tượng những sinh vật giận dữ, kỳ quái đe dọa sẽ lôi ông đi.

Ông nói: “Theo ước tính, tôi đã đến thăm thế giới bên kia 2 lần. Các bác sĩ nói họ gần như không thể cứu tôi”.

Một ngày sau, giám đốc sản xuất của công ty, ông Valentin Tahchiev, cũng phải nhập viện. Vài ngày sau đó, con trai của ông Emilian Gebrev, anh Hristo, người đang chuẩn bị lãnh đạo công ty của cha mình, cũng được đưa đi cấp cứu.

“Khi họ loại bỏ tôi và con trai tôi, công ty sẽ bị phá hủy. Ai sẽ ký các hợp đồng? Ai có quyền?” Ông Emilian Gebrez nói.

Trong tháng tiếp theo, khi ông Gebrev hồi phục trong bệnh viện, chính quyền Bulgaria cũng đạt được ít tiến triển trong vụ án. Tại một quốc gia được cho là thuộc Liên Xô cũ với lịch sử lâu năm giết người theo hợp đồng, các phương tiện truyền thông Bulgaria hầu như không chú ý đến vụ ám sát này. Tổng công tố viên Bulgaria cho rằng, ông Emilian Gebrev đã bị bệnh do bị nhiễm độc thực phẩm. Nhưng, cuối cùng, các quan chức cũng kết luận rằng cả ba người đều bị đầu độc.

Vào cuối tháng 5 năm 2015, ông Emilian Gebrev đã được xuất viện cùng con trai và nghỉ hè tại một ngôi nhà ở vùng Biển Đen. Tại đó, hai người lại bị đầu độc thêm một lần nữa. Lần này, các triệu chứng ít nguy hiểm hơn và họ tự lái xe trở lại thủ đô Sofia để kiểm tra tại bệnh viện quân đội trước đó trong khoảng hai tuần.

Mặc dù đã có 2 vụ đầu độc, nhưng các công tố viên Bulgaria đã không tìm được bất kỳ manh mối hay bằng chứng nào. Các cơ quan tình báo Bulgaria không bao giờ báo cáo đã phát hiện ra một nhóm ám sát người Nga, và có thể họ không bao giờ nhận ra sự hiện diện của nhóm ám sát này ở Bulgaria.

Ông Rosen Plevneliev, cựu tổng thống Bulgaria tại thời điểm xảy ra vụ đầu độc, cho hay: “Bất cứ khi nào sự việc có liên quan đến Nga, tình báo Bulgaria rất bất lực. Tình báo chúng tôi chưa sẵn sàng để chống lại tình báo Nga và chiến tranh công nghệ”.

Khi bệnh viện quân đội không xác định được chất độc sử dụng trong vụ ám sát, ông Emilian Gebrev đã nhờ một phòng thí nghiệm của Phần Lan, Verifin, nơi đã phát hiện ra 2 hóa chất trong nước tiểu của ông, bao gồm diethyl phosphonate, thường được tìm thấy trong thuốc trừ sâu. Còn các hóa chất khác không thể được xác định.

Đến mùa hè năm sau, chính quyền Bulgaria đã phải bỏ vụ án. Họ dường như không biết sự tồn tại của Đơn vị 29155 ở Bulgaria. Ngay cả các quan chức tình báo và an ninh ở châu Âu cũng không biết.

Tuy nhiên, vì vụ án của ông Emilian Gebrev vẫn còn mới, các điệp viên của Đơn vị 29155 đã rất bận rộn, theo một phần hồ sơ du lịch được New York Times phân tích. Từ năm 2016 đến 2018, các điệp viên của Đơn vị 29155 đã thực hiện ít nhất 20 chuyến đi từ thủ đô Moscow đến các quốc gia châu Âu khác nhau. Hoạt động của họ ở Bulgaria rất có thể sẽ không bao giờ bị phát hiện. Tuy nhiên, sau đó lại có một vụ ngộ độc khác.

Đột phá bất ngờ

Vào tháng 3 năm 2018, một cựu điệp viên người Nga tên Sergei V. Skripal đã bị đầu độc bởi một chất độc thần kinh gây chết người ở thị trấn Salisbury của Anh. Ông Sergei V. Skripal bắt đầu kêu la tại một nhà hàng và rơi vào trạng thái hôn mê trước khi được cứu sống. Đó cũng là lần đầu tiên vũ khí hóa học được ghi nhận sử dụng ở châu Âu kể từ Thế chiến II, và nó cũng mở ra một cuộc điều tra nghiêm trọng để đánh giá mức độ của mối đe dọa.

Các công tố viên Anh kết luận, Cơ quan Tình báo Quân đội Nga GRU đứng sau vụ ám sát. Chính quyền Anh hợp tác với các đồng minh châu Âu phân tích hồ sơ du lịch của các điệp viên nổi tiếng của Nga. Có một người thu hút nhiều sự chú ý nhất đó là một người đàn ông sử dụng hộ chiếu Nga mang tên Sergei Fedotov.

Trong 5 năm, Sergei Fedotov đã đi du lịch nhiều nơi ở châu Âu, thăm Serbia, Tây Ban Nha và Thụy Sĩ. Ông ta đã ở London vài ngày trước khi ông Sergei Skripal bị đầu độc, và lập tức rời khỏi London ngay sau vụ ám sát đó. Chính quyền Anh hiện đã xác định Sergei Fedotov là chỉ huy của nhóm đã đầu độc ông Sergei Skripal.

Người ta phát hiện ra rằng, chính viên chỉ huy Sergei Fedotov cũng ở Bulgaria năm 2015, gồm 3 chuyến thăm vào tháng Hai; tháng Tư, khi ông Emilian Gebrev bị đầu độc; và một lần nữa vào cuối tháng 5, trùng khớp với vụ ngộ độc thứ hai.

Các nhà điều tra của tạp chí Bellingcat, có trụ sở ở Anh, đã xác định người đàn ông sử dụng bí danh Sergei Fedotov là Denis V. Sergeev, một sĩ quan tình báo cao cấp của Cơ quan Tình báo Quân đội Nga, đồng thời là một cựu chiến binh Nga. Chính quyền Anh cũng xác nhận tính chính xác của báo cáo này.

Thông tin ông Denis V. Sergeev có liên quan đến các vụ đầu độc ở cả Anh và Bulgaria là rất quan trọng trong việc giúp các quan chức phương Tây kết luận rằng, các vụ ám sát này không phải là các cuộc tấn công thông thường của Nga, mà là một phần của chiến dịch phối hợp do Đơn vị 29155 điều hành.

Trong những tuần gần đây, một hoạt động khác có thể liên quan đến bí danh Sergei Fedotov đã xuất hiện ở Tây Ban Nha. Tòa án hình sự cao nhất của Tây Ban Nha đang điều tra xem liệu ông Fedotov và các thành viên khác có thể có liên quan đến các cuộc biểu tình gây bất ổn cho Catalonia hồi tháng 10 năm 2017 hay không. Các hồ sơ du lịch cho thấy, ông Fedotov đã đến Barcelona vài ngày trước khi vùng Catalonia tổ chức cuộc trưng cầu dân ý đòi độc lập.

Trong các chuyến viếng thăm Bulgaria 2 năm trước đó, ông Sergei Fedotov đã tham gia cùng các sĩ quan Nga khác. Theo hai quan chức an ninh châu Âu giấu tên, trong vụ đầu độc tháng 4 năm 2015, có hai người đàn ông sử dụng bí danh Georgi Gorshkov và Sergei Pavlov. Người đàn ông sử dụng bí danh Sergei Pavlov cũng đã đến London một năm trước trong vụ đầu độc cựu điệp viên người Nga Sergei Skripal, có thể để chuẩn bị cho cuộc ám sát.

Tiếp nhận những bằng chứng mới do quan chức Anh cung cấp, tổng công tố viên Bulgaria, Sotir Tsatsarov, đã mở lại vụ án hồi tháng 10 năm 2018. Gần như ngay lập tức, các nhà điều tra đã phát hiện ra manh mối mới. Trước vụ đầu độc đầu tiên, ông Fedotov và hai điệp viên khác của Đơn vị 29155 đã đăng ký ở khách sạn Hill, trong cùng khu vực với văn phòng của ông Emilian Gebrev. Các công tố viên cho biết 3 điệp viên Nga này muốn phòng khách sạn của họ có tầm nhìn ra lối vào của một garage ngầm, nơi các lãnh đạo công ty ông Emilian Gebrev giữ xe.

Trong garage, các công tố viên đã phát hiện ra đoạn phim nhòe, cho thấy một người ăn mặc chỉnh tề đang tiếp cận chiếc Nissan màu xám của ông Emilian Gebrev, cũng như chiếc xe của con trai ông Emilian Gebrev, và giám đốc sản xuất. Đoạn video cho thấy, người này dường như bôi quẹt một thứ gì đó trên tay cầm của cả ba chiếc xe. Các quan chức tình báo phương Tây đã phỏng đoán rằng, chất này là một chất độc.

Đoạn video này được hai quan chức an ninh mô tả với New York Times, nhưng chính họ cũng chưa được xem nó. Họ yêu cầu giấu tên bởi cuộc điều tra vẫn đang diễn ra. Trong tháng này, văn phòng của tổng công tố viên Tsatsarov đã xác nhận sự tồn tại của đoạn video, nhưng nói rằng đoạn video có chất lượng kém đã không thể giúp các nhà điều tra xác định nhân vật ăn mặc sang trọng đó. Ông Tsatsarov đã gửi đoạn video đến của Cục Điều tra Liên bang Mỹ FBI nhờ phân tích.

Thông tin du lịch được chia sẻ với New York Times cho thấy, cả 3 sát thủ thuộc Đơn vị 29155 ra khỏi Bulgaria vào ngày 28 tháng 4, khi ông Gebrev đang nằm trong bệnh viện ảo giác những con quái vật kỳ quái đang cố xé xác ông.

Độc dược

Dường như không có nghi ngờ gì về công việc của ông Emilian Gebrev, là sản xuất và bán đạn dược, vũ khí hạng nhẹ, đã đặt ông vào một vị trí đầy nguy hiểm, đặc biệt ở Bulgaria.

Trong những năm gần đây, điện Kremlin ngày càng lo lắng khi các quốc gia nhỏ hơn đã làm suy yếu sự thống trị của Nga trong ngành công nghiệp vũ khí. Trong một cuộc họp hồi tháng 6 với các quan chức an ninh cấp cao, Putin cảnh báo rằng, vị trí của Nga trong ngành công nghiệp vũ khí bị đe dọa.

Putin nói: “Các yếu tố mới làm phức tạp công việc của chúng ta với các đối tác trong hợp tác kỹ thuật và quân sự, bao gồm các cuộc cạnh tranh và việc sử dụng ngày càng mạnh mẽ các phương pháp tống tiền chính trị và cấm vận, đòi hỏi sự quan tâm và phản ứng xứng đáng. Chúng ta cần phải làm mọi thứ có thể để duy trì vị trí hàng đầu của Nga trên thị trường vũ khí thế giới”.

Bulgaria hiện bán hơn 1,2 tỷ euro, khoảng 1,3 tỷ đô la, vũ khí hàng năm, là một con số khá khiêm tốn trong lĩnh vực này, nhưng tổng số tiền đã thu hút được sự chú ý của Nga. Tihomir Bezlov, một nhà phân tích an ninh, nói rằng, ông tin chính điều đó đã khiến ông Emilian Gebrev trở thành mục tiêu của các điệp viên Nga.

Ông Bezlov, thuộc Trung tâm nghiên cứu về dân chủ ở thủ đô Sofia cho biết: “Đây là một rắc rối lớn đối với Nga. Chúng tôi không sản xuất máy bay và xe tăng, nhưng trong lĩnh vực vũ khí hạng nhẹ này, đây là một sự cạnh tranh nghiêm trọng”.

Công việc kinh doanh vũ khí của ông Emilian Gebrev phát triển từ sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản. Khi cuộc tranh giành quyền kiểm soát các nhà máy vũ khí, chính phủ mới Bulgaria đã ngăn chặn những tài phiệt Nga mua lại và cấp giấy phép xuất khẩu cho những người như ông Emilian Gebrev. Kể từ đó, ông Emilian Gebrev đã thâm nhập vào các khu vực do Nga thống trị, bao gồm cả thị trường Ấn Độ.

Ông Gebrev cho biết: “Trong khi Nga đang xuất khẩu đạn dược trị giá hàng tỷ Euro, chúng tôi chỉ đang xuất khẩu hàng triệu hoặc hàng trăm triệu. Tuy nhiên, chúng tôi đã thắng các cuộc đấu thầu và họ đang mơ mộng và nghĩ rằng thị trường vũ khí thuộc về họ”.

Công ty Emco của ông Emilian Gebrev, cũng đã bán vũ khí cho Ukraine, vốn là kẻ thù lâu năm của Nga.

Theo lời kể của Sergii Bondarchuk, cựu lãnh đạo một nhà máy vũ khí của Ukraine do nhà nước kiểm soát, khi bắt đầu cuộc chiến giữa Ukraine với phe ly khai được Nga hậu thuẫn vào năm 2014, công ty Emco của ông Emilian Gebrev đã ký hợp đồng với chính phủ Ukraine để cung cấp đạn dược pháo binh cho quân đội Ukraine.

Sau các cuộc phản đối của Nga, chính phủ Bulgaria đã hủy hợp đồng vào năm 2015. Trong một tuyên bố với New York Times hôm thứ Tư, công ty Emco không đề cập đến áp lực từ Nga, nhưng cho biết họ đã đơn phương tạm dừng bán vũ khí cho Ukraine vào tháng 11 năm 2014. Ông Emilian Gebrev mô tả các hợp đồng của mình ở Ukraine là không đáng kể.

Ông Gebrev cũng dính vào một dự án khác có thể khiến Moscow không hài lòng. Không lâu trước khi bị đầu độc, ông Gebrev đã tìm cách mua lại Dunarit, một nhà máy sản xuất vũ khí lớn ở Bulgaria vốn được một tài phiệt Nga dòm ngó. Một bản ghi nhớ bí mật được viết cùng thời gian đã chi tiết kế hoạch Nga bàn giao Dunarit cho nhà tài phiệt người Nga, Konstantin Malofeev.

Mỹ và Liên minh châu Âu đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với nhà tài phiệt Konstantin Malofeev vì ông đã tài trợ cho phe ly khai được Nga hậu thuẫn ở miền đông Ukraine.

Hiện tại, ông Emilian Gebrev đã hồi phục thể chất, mặc dù hoạt động kinh doanh của công ty vẫn còn yếu kém. Hồi tháng 8 năm 2017, Bộ Kinh tế Bulgaria đã tạm thời thu hồi giấy phép xuất khẩu của ông. Bộ Kinh tế đang được lãnh đạo bởi Emil Karanikolov, người được đảng Ataka cực hữu đề cử vào chức vụ, là chính đảng từ lâu đã phải đối mặt với sự giám sát của công chúng về mối quan hệ thân thiết với Moscow.

Không giống như nhiều doanh nhân giàu có ở Bulgaria, ông Emilian Gebrev không có vệ sĩ và thích tự lái xe. Ông vẫn còn cảm thấy lo sợ. Mùa thu năm ngoái, một camera giám sát đã ghi được hình ảnh một nhân vật đeo mặt nạ rình mò bên ngoài nhà riêng của ông.

Ông Emilian Gebrev chia sẻ: “Tôi sẽ là người đàn ông hạnh phúc nhất trên trái đất nếu vụ đầu độc không xảy ra. Tôi không thấy mình quan trọng đến mức ai đó đã phải cố giết tôi”.