Vũ Ngọc Yên
20-11-2018
Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (Asia Pacific Economic Cooperation- APEC) lần thứ 26 đã diễn ra trong trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Cộng (TC) vào ngày 17. 11. 2018 tại thủ đô Port Moresby của Papua New Guinea (PNG) với sự tham dự của lãnh đạo 21 quốc gia thành viên. Sau hai ngày thảo luận chung về những chương trình hợp tác kinh tế, hội nghị đã kết thúc mà không công bố một tuyên bố chung.
Justin Trudeau, thủ tướng Gia Nã Đại cho biết, lý do hội nghị đã không tìm được đồng thuận cho một tuyên bố chung vì những quan điểm dị biệt về vấn đề thương mại. Thay vào đó Zhang Xiaolong, phát ngôn nhân bộ ngoại giao TC loan báo, Thủ tướng Peter O’Neill của nước chủ nhà thừa sự ủy nhiệm các nước tham dự sẽ cho ra tuyên bố Chủ tịch (Chairman’s Statement) với nội dung các quốc gia thành viên cam kết chống lại chủ nghĩa bảo hộ dưới mọi hình thức cũng như các biện pháp cản trở thương mại, đồng thời tiếp tục thương thảo việc thành lập Hiệp định Thương mại tự do của châu Á – Thái Bình Dương, khu vực chiếm 40% dân số thế giới, chiếm một nửa thương mại toàn cầu về số lượng và khoảng 60% về kinh tế thế giới.
Hai gã khổng lồ hiện diện trong Hội nghị
Các cuộc thảo luận trở nên căng thẳng vì sự tranh caải tay đôi giữa Mỹ và TC. Hai bên chỉ trích mạnh mẽ lẫn nhau về chính sách thương mại trong các bài phát biểu. Phó tổng thống Mỹ Mike Pence cáo buộc TC muốn đưa các quốc gia kém phát triển vào vòng lệ thuộc qua sáng kiến “một vành đai, một con đường”. Pence cảnh báo các quốc gia tham dự không nên ủy thác cho TC xây dựng các dự án hạ tầng cơ sở: “Xin đừng nhận tín dụng của TC vì nó sẽ đưa đến nguy cơ cho chủ quyền quốc gia”. Hãy gìn giữ sự độc lập và nên hành xử như Mỹ là luôn đặt quyền lợi quốc gia trên hết. Pence dọa Mỹ sẽ áp thuế quan tiếp đối với TC: “Chúng tôi đã áp thuế vào lượng hàng trị giá 250 tỉ USD và có thể tăng số này gấp đôi nếu TC không thay đổi đường lối thương mại”.
Đáp lại những phê bình của Pence, Chủ tịch ĐCS và nhà nước Tập Cận Bình cáo buộc Mỹ theo đuổi một chính sách ích kỷ. Tập kêu gọi các nước bác bỏ chủ nghĩa bảo hộ kinh tế và chủ nghĩa đơn phương, đồng thời cảnh cáo Mỹ: “Lịch sử minh chứng, mọi cuộc xung đột bất cứ dưới dạng chiến tranh lạnh hay chiến tranh thực sự cũng sẽ không có kẻ thắng”.
Các tham dự viên Hội nghị than phiền sự tranh chấp giữa hai cường quốc kinh tế đã gây ra tai hại cho nhiều quốc gia khác rồi. Và Thủ tướng Peter O’Neill nhắc nhở Mỹ và TC: “Cả thế giới đang lo sợ và mong đợi hai cường quốc phải ngồi lại tìm một giải pháp”. Ông cáo buộc Hội nghị không có tuyên bố chung: “Nguyên do là có hai gã khổng lồ trong phòng họp”.
Úc và Mã Lai Á chỉ trích
Trong phần phát biểu, Thủ tướng Úc Scott Morrison nhấn mạnh, “không có quốc gia nào muốn bảo hộ hay chiến tranh thương mại cả”. Mahathir Mohamad, thủ tướng Mã Lai Á so sánh tranh chấp giữa Mỹ và TC đã tạo thiệt hại cho nền thương mại tự do trong khu vực, tương tự như quyết định Anh rời Liên minh Âu châu. Thủ Tướng Nga Dmitri Medvedev cũng lên tiếng cảnh báo hậu quả của chủ nghĩa bảo hộ.
Bên lề hội nghị, Phó tổng thống Pence hứa giúp nước PNG xây dựng một mạng lưới điện. Dự án kéo dài đến năm 2030, tham gia còn có Nhật, Úc và Tân Tây Lan. Đến nay chỉ có 13% dân nước này được cung cấp điện. Trong những năm tới, dự án hy vọng sẽ cấp điện cho 70% dân chúng. Ngoài ra, Pence loan báo, Mỹ sẽ cùng Úc thiết lập một căn cứ quân sự mới ở PNG.
Mặc dù tranh chấp, TC vẫn đạt xuất siêu đối với Mỹ trong tháng 9 (34,12 tỉ USD) và tháng 10 (31,78 tỉ USD). Trước ngày khai mạc Hội nghị APEC, Tổng thống Trump cho biết, TC đã chấp nhận danh sách 142 điểm mà Mỹ đòi hỏi, nhưng chưa đầy đủ. Ông sẽ thảo luận với Tập trong Hội nghị G20 của 20 nước kỹ nghệ lớn dự kiến tổ chức tại Á Căn Đình vào cuối tháng 11 này và hy vọng sẽ tìm được giải pháp cho cuộc tranh chấp thương mại giữa hai nước.
Đảo quốc PNG ở Thái Bình Dương, nhưng về phương diện điạ lý lại thuộc châu Úc, có khoảng 8 triệu dân và là quốc gia nghèo nhất trong số 21 thành viên của Cộng đồng kinh tế APEC. Phần lớn dân PNG sống trên đồi núi, hay các vùng hẻo lánh. PNG là một trong nhiều quốc gia đã ký thỏa ước gia nhập sáng kiến “một vành đai, một con đường” và đã nhận nhiều tài trợ cho các dự án xây dựng hạ tầng cơ sở, trong đó Đại sảnh Hội nghị do các công ty TC xây cất.
