Từ vụ buôn lậu thuốc ung thư giả: Từ chức – Vấn đề thể chế – Nguyên lý và thực tế

TS Nguyễn Sỹ Phương, CHLB Đức

19-9-2017

Vụ án xử công ty VN Pharma tội danh buôn lậu thuốc ung thư “giả“ liên quan đến tính mạng đông đảo người bệnh đã tạo nên một làn sóng bất bình nóng bỏng truyền thông, tranh cãi liên quan tới phần trách nhiệm hành pháp và hành chính của Bộ Y tế, đặc biệt chức vụ Bộ trưởng xoay quanh vấn đề từ chức đã được đặt ra chính thức từ cách 2 năm trước. Để có thể giải toả và làm căn cứ khoa học cho cách giải quyết trong tương lai, trước hết cần làm rõ khái niệm Từ chức bằng luận thuyết khoa học và kiểm nghiệm qua thực tiễn ta và thế giới.

* Phạm trù “Từ chức“

Từ chức là một phạm trù văn hoá trong chính trị, nội hàm mang 5 dấu hiệu: (1) Tự mình (2) chấm dứt chức vụ hiện tại (3) do bầu hoặc bổ nhiệm (tức chức vụ lãnh đạo, có quyền lực) (4) trước thời hạn, (5) do đòi hỏi của dư luận, chính trường.

Bản chất Từ chức là (1*) Từ bỏ mọi quyền lợi trách nhiệm cá nhân gắn với chức vụ đó để (2*) chứng tỏ họ là người chủ động, (3*) để xã hội nhìn nhận đúng thực chất vấn đề dẫn tới việc buộc họ phải từ chức, (4*) hoặc để thể hiện quan điểm họ về các mối quan hệ trong bộ máy chính quyền mà họ là một mắt xích, hay (5*) về các chuẩn mực giá trị của một xã hội hoặc chí ít một phần của xã hội đó, (6*) và cuối cùng nhưng mấu chốt nhất là thể hiện được nhân phẩm của mình (được tôn trọng là người có văn hoá). Về mặt xã hội, từ chức sẽ giải toả được bất ổn do người giữ chức vụ đó gây ra hoặc có thể gây ra (như ốm đau, già lão). Tổng hợp lại, từ chức đối với các nhân vật lãnh đạo trong bộ máy đảng và nhà nước phản ảnh trách nhiệm chính trị cá nhân họ, tự họ quyết định không do luật điều chỉnh chế tài, nên nhân cách được tôn trọng. Trong khi đó, cách chức là hình phạt do luật về bầu cử bổ nhiệm chế tài, nên bị lên án. Cả hai đều mất chức vụ, nhưng từ chức vẫn được phép thừa hưởng lợi ích từ chức vụ cũ đem lại, cách chức thì không; từ chức cánh cửa sự nghiệp, tương lai vẫn rộng mở, cách chức thì ngược lại. Sự khác nhau trên trở thành động lực và buộc phải ưu tiên lựa chọn cách hành xử từ chức, tránh cách chức, tạo nên nếp sống văn hoá đặc trưng của một nền chính trị văn minh, gọi là văn hoá từ chức (trong chính trị).

Mặc dù vậy, từ chức luôn là một quyết định khó khăn nhất của các chính khách nên không hiếm chính khách “lần chần“ đợi tới khi tình thế bắt buộc thì đã quá muộn. Điển hình như ở Đức, trường hợp Bộ trưởng Môi trường Röttgen (Đảng CDU), năm 2012 bị thất cử trong kỳ bầu cử ở Tiểu bang NRW do ông dẫn đầu. Chủ tịch Đảng CDU, Thủ tướng Mekel đòi ông từ chức; ông từ chối (thiếu văn hoá từ chức) lập tức bị cách chức Bộ trưởng (theo luật). Hay Bộ trưởng Quốc phòng Rudolf Scharping (Đảng SPD) bị Thủ tướng Gerhart Schröder thải hồi năm 2002, do bị cáo buộc lạm dụng máy bay trực chiến của quân đội sang Mallorca để tranh thủ du lịch cùng vợ đang ở đó; và nhận ở ông Moritz Hunzinger (Chủ tịch tập đoàn  infas Holding AG) quà tặng một bộ đồ Comle đắt giá, bị các đảng phái đồng loạt lên tiếng đòi từ chức. Ông từ chối, còn cáo buộc lại phe đối lập tung tin nói xấu.

*Công trình khoa học

Năm 2007, nhà sử học Đức Michael Philipp công bố một công trình nghiên cứu khoa học về Từ chức trong lĩnh vực chính trị mang tựa đề rất nhân văn “Persönlich habe ich mir nichts vorzuwerfen (Cá nhân tôi không thể kết tội gì đối với một ai)“ bằng cách khảo sát tổng cộng 250 chính khách lãnh đạo cao cấp Đức, từ những nhân vật tên tuổi, đứng đầu, Chủ tịch Đảng, Tổng thống, Thủ tướng (cấp Liên bang) đến Thủ hiến, Bộ, Thứ trưởng Tiểu bang, từ chức từ năm 1950 (tức trong 57 năm, bình quân mỗi năm ít nhất 4 người), được chia ra 2 dạng thức từ chức bình thường và từ chức trong trường hợp bê bối, và phân nhóm theo các dấu hiệu về nguyên nhân, như (1**) do vụ lợi, (2**) sai trong hành xử, (3**) tự nhận trách nhiệm chính trị (mặc dù họ không có lỗi trực tiếp), (4**) để phản đối, (5**) lý do riêng, (6**) tự thấy không còn thích hợp, (7**) muốn thay đổi vị trí, hoặc nghề nghiệp (đây là trường hợp ngoại lệ không thuộc bản chất từ chức)… Có thể tìm hiểu từng nguyên nhân cụ thể trên để thấy được bản chất Từ chức qua các trường hợp điển hình dưới đây.

*Văn hoá từ chức ở Đức

– Otto Graf Lambsdorff – Bộ trưởng Kinh tế, Chủ tịch Đảng FDP  từ chức ngày 27.6.1984 vì bị đòi điều tra cáo buộc tội tìm cách cho tập đoàn Flick-Konzern được hưởng ưu đãi thuế 850 triệu DM đổi lại nhận được tiền tập đoàn quyên góp cho Qũy Đảng FDP 135 triệu DM (thuộc nhóm 1**) .

–  Lothar Späth (Đảng CDU) – Thủ hiến kỳ cựu Tiểu bang Baden-Württembergs được các doanh nghiệp mời nhiều chuyến du lịch miễn phí, buộc phải từ chức 13.01.1991, tới  30.07 thôi luôn chức nghị sỹ tiểu bang (nhóm 1**).

–  Jürgen Möllemann – Chủ tịch Đảng FPD giữ chức Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Kinh tế, ứng viên Thủ tướng,  từ chức tháng 1.1993, chỉ vì dùng tờ giấy mẫu công văn của bộ, đặt mua hàng cho vợ (nhóm 1**).

– Günther Krause (Đảng CDU), Bộ trưởng Giao thông lúc 40 tuổi giữ chức Thứ trưởng Chính phủ Đông Đức và trở thành Bộ trưởng Liên bang phụ trách những vấn đề đặc biệt từ năm 1990, năm 1993 từ chức do vợ xin tiền trợ cấp sai, chuyển nhà xin 6000 DM tiền hỗ trợ không đúng tiêu chuẩn (Nhóm 1**).

– Gerhard Glogowski (Đảng SPD) – Thủ hiến Tiểu bang Niedersachsen từ chức năm 1999 bởi đã rút một phần tiền trong qũy từ thiện do các doanh nghiệp quyên góp chi cho đám cưới của mình (1**).

– Kurt Biedenkopf (Đảng CDU) – Thủ hiến Tiểu bang Sachsen từ chức tháng 4.2002 vì bị cáo buộc thuê căn hộ trong nhà khách chính phủ với giá thấp qúa mức. Mua hàng tại hãng bán đồ xây dựng Ikea-Einkauf nhận được phiếu giảm giá bất thường (1**).

– Gregor Gysi – Chủ tịch Đảng PDS, tháng 7.2002 từ chức Bộ trưởng Kinh tế  Berlin vì bị cáo buộc sử dụng quyền được hưởng giảm giá do mua nhiều vé (cho các chuyến bay công vụ) để mua vé máy bay cho công việc cá nhân (nhóm 1**).

– Cem Özdemir – Một chính khách đang lên của Đảng Xanh Grünen đã phải từ bỏ ứng viên nghị sỹ Liên bang vào năm 2002 lỗi tương tự Gysi thừa nhận mình đã thiếu thận trọng (nhóm 1**).

– Ulla Schmidt (Đảng SPD), năm 2009 từ chức Bộ trưởng y tế do sử dụng xe công và tài xế đưa đi du lịch cá nhân rồi để xe bị trộm cuỗm luôn (nhóm 1**).

– Tổng thống Christian Wulff từ chức Ngày 17.12.2012 với lý giải do uy tín bị mất. Một ngày trước đó, Viện Kiểm sát tiểu bang Hannover đệ đơn lên quốc hội đòi hủy quyền miễn trừ của Tổng thống để có thể điều tra cáo buộc tội vụ lợi (năm 2007 khi đang làm thủ hiến tiểu bang Niedersachsen được nhà làm phim David Groenewold trả tiền khách sạn cho ngày nghỉ cuối tuần ở Syl 258 Euro/tối và tới năm 2008 được chủ khách sạn miễn phí cho con nhỏ đi cùng hơn 750 Euro khi làm khách danh dự ngày Hội Tháng 10 ở München) (nhóm 1**).

– Franz Josef Strauß (CSU) – Bộ trưởng Quốc phòng, năm 1962 vướng bê bối với tờ báo Spiegel. Tờ báo này đăng bài chỉ trích quân đội lập tức toà soạn bị khám xét, Tổng biên tập  Rudolf Augstein bị bắt giam điều tra, gây nên một làn sóng phản đối từ báo chí đến các đảng phái buộc Josef Strauß phải từ chức (thuộc nhóm 2**).

–  Björn Engholm – Chủ tịch Đảng SPD giữ chức Thủ hiến Tiểu bang Schleswig-Holsteins, năm 1993 tuyên bố rút ra khỏi mọi chức vụ, lý do ân hận vì đã khai báo sai có chủ đích trong vụ điều trần trước Quốc hội Tiểu bang xảy ra từ năm 1983 liên quan tới vụ khủng hoảng mang tên của đối thủ chính trị Uwe Barschel của Đảng CDU tranh cử chức Thủ hiến với ông lúc đó, làm Đảng CDU bị thua phiếu và ông này tự vẫn năm 1987 gây chấn động chính trường (nhóm 2**).

– Philipp Jenninger (Đảng CDU) – Bộ trưởng Phủ Thủ tướng từ năm 1982, tới nhiệm kỳ tiếp theo giữ chức Chủ tịch Hạ viện. Đến tháng 11.1988, ở tuổi 50 ông từ chức ngay, sau khi phát biểu “lỡ lời“ (nhóm 2**) tại lễ tưởng niệm nạn nhân vụ sát hại đồng loạt người Do Thái tháng 11.1938, bị giới truyền thông và các chính khách, đảng phái đối lập phản ứng sôi sục. Vụ thảm sát cấp quốc gia này làm ô nhục nước Đức với hơn 400 người bị giết tại chỗ, 30.000 người bị bắt vào lò thiêu tập trung, 1400 nhà cửa, công ty, nhà thờ Do Thái bị phá, đốt. Philipp Jenninger đã dùng từ  “buổi tưởng niệm về sự cố“ (trong khi đây là vụ diệt chủng).

– Karl-Theodor zu Guttenberg (Đảng CDU) từng làm Bộ trưởng Kinh tế Liên bang từ năm 38 tuổi, tiếp đó làm Bộ trưởng Quốc phòng, và từ chức tháng 2.2011 sau khi bị phát hiện đạo văn hồi làm luận án Tiến sỹ (nhóm 2**).

– Willy Brandt – Chủ tịch Đảng SPD, Thủ tướng, từ chức ngày 24.04.1974 sau khi cộng sự thân cận ông Günter Guillaume bị phát hiện là điệp viên của Đông Đức. Đơn từ chức ông cho biết tự nhận trách nhiệm chính trị do không phát hiện kịp thời điệp viên Guillaume (nhóm 3**).

– Philipp Rösler – Chủ tịch Đảng FDP, Phó Thủ tướng gốc Việt đang ở tuổi 40, kỳ bầu cử Quốc hội ngày 22.09.2013 Đảng ông lần đầu tiên trong lịch sử bị thất cử, thì ngay ngày hôm sau 23.09.2019 ông tuyên bố từ chức Chủ tịch (nhóm 4**).

– Sabine Leutheusser-Schnarrenberger – Bộ trưởng Tư pháp từ chức ngày 14.12.1995 sau khi Đảng FDP của bà lấy trưng cầu đảng viên về đề xuất chính sách cho phép cơ quan điều tra tội phạm và mật vụ được giám sát khẩn cấp mà theo bà chính sách đó đã hướng sang một nhà nước độc tài, xâm phạm quyền cơ bản đã hiến định (nhóm 4**).

– Oskar Lafontaine – Chủ tịch Đảng SPD, Bộ trưởng Tài chính Liên bang tháng 3.1999 đột ngột tuyên bố từ chức đối với mọi chức vụ trong Đảng lẫn Nhà nước, do tranh cãi chính sách thuế khoá với Thủ tướng  Gerhard Schröder (Đảng SPD), và trở thành nhà chỉ trích chính sách của Thủ tướng Gerhard Schröder (cũng là người kế nhiệm chức Chủ tịch Đảng) (nhóm 4**).

– Tổng thống Horst Köhler, ngày 31.05.2010 tuyên bố từ chức ngay chỉ vì trả lời phỏng vấn báo chí cho rằng quân đội Đức đồn trú tại Afghanistan vì quyền lợi ngoại thương Đức, lập tức bị chính trường sôi sục chỉ trích phát biểu vi hiến. Ông lý giải từ chức để phản đối những chỉ trích đó làm ông không còn uy tín  trong vai trò nguyên thủ quốc gia (nhóm 4**).

– Franz Müntefering – Chủ tịch Đảng SPD, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Lao động và Xã hội, ngày 13.11.2007 đệ đơn từ chức với lý do gia đình. Phát biểu từ chức của ông đã làm cả quốc hội xúc động, nhiều người không cầm được nước mắt khi ông nói, vợ ông từ bảy năm nay đã phải qua 5 lần phẫu thuật và hiện đang phải nằm điều dưỡng chưa biết mệnh hệ thế nào. Ông phải đứng trước lựa chọn hoặc tiếp tục công việc bộ trưởng hoặc phải luôn chu toàn bên cạnh vợ như ông đã từng hưá (nhóm 5**).

– Hans-Dietrich Genscher, sau 23 năm nắm giữ qua các chức vụ Chủ tịch Đảng FDP, Bộ trưởng Nội vụ Liên bang, Bộ trưởng Ngoại Giao, Phó Thủ tướng, tới năm 1992 từ chức ở  tuổi 65. Ông cắt nghĩa, phải dừng lại ngay cả khi ở đỉnh cao nếu đã giữ chức vụ một thời gian dài (nghĩa là không còn thích hợp – nhóm 6**), bởi theo ông “dân chủ có nghĩa giữ chức vụ có thời hạn“ (được hiểu tài năng rất nhiều, ai cũng có quyền đảm nhiệm, không thể ưu tiên người nào quá lâu).

– Richard von Weizsäcker (Đảng CDU) – Thủ hiến Berlin, từ chức năm 1983 để ứng cứ Tổng thống (nhóm 7**) .

*Tương lai sau từ chức

– Philipp Rösler chỉ sau 4 tháng từ chức, trở thành Giám đốc điều hành, phụ trách quan hệ với các chính phủ của Diễn đàn Kinh tế Thế giới WEF.

– Richard von Weizsäcker trúng cử Tổng thống.

– Franz Josef Strauß, nhiệm kỳ sau trở thành Bộ trưởng Tài chính rồi Thủ hiến Tiểu bang Bayern, ứng viên Thủ tướng.

– Lothar Späth, từ năm 2004 thuộc Hội đồng trao giải doanh nhân Entrepreneur des Jahres. Từ năm 2008 đến 2012, Chủ tịch Hội  Denkmalstiftung Baden-Württemberg, và Hội Marion Ermer Stiftung hỗ trợ nghệ thuật và văn hoá Liên bang. Ông được trao tặng nhiều danh hiệu, như Công dân Danh dự thành phố Jena 1997, Giải Con gà vàng năm 2002, Huy chương Tiểu bang Thüringen 2003, Tiến sỹ Danh dự Đại học Tổng hợp Ulm 2006.

– Horst Köhler hiện là người bảo trợ cho nhiều tổ chức thiện nguyện lớn như  Wettbewerbs Jugend hay Deutschen Roten Kreuzes (DRK).

– Karl Theodor zu Guttenberg, hiện là cố vấn danh dự cho Ủy hội EU. Ông đang dự định sẽ ứng cử Nghị viện EU sắp tới.

– Ulla Schmidt từ năm 2010 là nghị sỹ thuộc Đảng SPD, thành viên nghĩ sỹ tham gia hội đồng của Nato, thành viên danh dự của Ủy ban UNESCO.

– Kurt Biedenkopf tham gia Hội đồng quản trị Viện khoa học Kinh tế và Xã hội Bonn; từ năm 2011 là Giáo sư tại Trung tâm Khoa học Berlin.

– Franz Müntefering hiện là Chủ tịch Hiệp hội Phụ lão Liên bang BAGSO, Chủ tịch một ủy ban của Diễn đàn Dân số học Berlin.

– Oskar Lafontaine, năm 2005 ra khỏi Đảng SPD, thành lập và lãnh đạo đảng WASG, tiếp đó liên kết với Đảng PDS (chuyển đổi từ Đảng Cộng sản Đông Đức) thành Đảng Linken-PDS. Ông từ chức lần 2 ngày 17.11.2009 vì bệnh ung thư (Nhóm 5**). Sau khi điều trị khỏi bệnh, ông hoạt động chính trị trở lại ở cấp tiểu bang, hiện là Chủ tịch khối nghị sỹ đảng Linken tiểu bang Saarland.

– Gregor Gysi hiện đang lãnh đạo phe đối lập trong Hạ viện và Chủ tịch Liên minh đảng Linke châu Âu.

– Cem Özdemir hiện đang thành công trên chính trường làm Chủ tịch Đảng Xanh.

*Từ chức trong chính trường Đức gần đây

– Cách 3 tháng trước, ngày 14.05.2017 Bà Hannelore Kraft 56 tuổi – Phó chủ tịch Đảng SPD Liên bang, Chủ tịch Đảng SPD và Thủ hiến của Tiểu bang  Nordrhein-Westfalen, tuyên bố từ bỏ mọi chức vụ chỉ 2 tiếng sau khi kết thúc ngày bỏ phiếu bầu cử tiểu bang với kết qủa sơ bộ thua đảng đối lập với số phiếu thấp kỷ lục xưa nay 30,6% (chính thức 31,2%). Bà tuyên bố tôi phải chịu trách nhiệm cá nhân đối với kết quả đó do không chiếm được lòng tin của cử tri, chỉ giữ lại chức nghị sỹ tiểu bang và xoá trang web cá nhân (nhóm 3**).

– Một tháng sau, Erwin Sellering (Đảng SPD) – Thủ hiến nổi tiếng của Tiểu bang Mecklenburg-Vorpommern 9 năm nay từ chức vì lý do bị ung thư tuyến bạch huyết phải nghỉ điều trị (nhóm 5**).

– Hiện chính trường Đức đang xôn xao hiện tượng Jens Spahn (CDU) Thứ trưởng Bộ Tài chính từ năm 2015 ở tuổi 35. Ông được cho là một tài năng chính trị trẻ, nhắm tới vị trí Thủ tướng trong tương lai, ấy thế mà hiện đang bị dư luận, các đảng phái, chính khách lên tiếng đòi từ chức. Lý do, chức vụ hiện ông đang nắm gây xung đột lợi ích, bởi ông tham gia công ty hợp doanh Politas quảng cáo cho các hãng dược, trong khi ông là Ủy viên Hội đồng Sức khoẻ Hạ viện. Dư luận càng sôi sục hơn khi tháng trước ông đầu tư vào công ty Pareton GmbH chuyên sản xuất phần mềm để khai báo thuế, trong khi ông là Thứ trưởng Bộ Tài chính (có thể hiểu xung đột lợi ích như tỷ phú Trump làm Tổng thống phải bàn giao kinh doanh cho con).

*Cần “cú hích“ về văn hoá từ chức ở ta

Do từ chức thuộc hành vi văn hoá trong lĩnh vực chính trị nên không thể chế tài bằng pháp luật mà phải tạo ra động lực cho nó như nguyên lý và thực tế ở Đức. Điều đó đã được Bộ Trưởng Nguyễn Thị Kim Tiến phát biểu cách đây 2 năm “nếu không đủ năng lực, chưa làm hết trách nhiệm, lương tâm và theo YÊU CẦU của trên … mà thấy mình không làm việc được nữa thì tôi… ra đi“ khi được phóng viên báo Lao động  phỏng vấn, “là Bộ trưởng, trước những dư luận xã hội gợi ý từ chức, bà nghĩ sao? (Pháp luật Tp HCM 30/4/2014). Qua đó, Bộ trưởng Nguyễn Thị Kim Tiến đã đặt ra tiền đề từ chức, trước hết cần có YÊU CẦU. Trường hợp Cựu Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng, nếu được YÊU CẦU từ chức đúng lúc sai phạm chắc không dẫn tới tận sau này mới bị cách chức “xoá tư cách nguyên bộ trưởng“, gây bàn tán sôi sục truyền thông như mới đây. Hay Bí thư và Chủ tịch Đà Nẵng Nguyễn Xuân Anh, Huỳnh Đức Thơ “vi phạm rất nghiêm trọng“ từ những năm trước nếu từ chức đã không để mãi tới giữa tháng này mới bị kỷ luật gây hậu hoạ “ảnh hưởng xấu đến uy tín của tổ chức đảng và cá nhân, gây bức xúc trong cán bộ, đảng viên và nhân dân“.

Tới năm 2016, tiền đề trên được đặt ra tại diễn đàn Quốc hội trong phiên chất vấn Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc ngày 17.11, được Đại biểu Dương Trung Quốc cụ thể hoá: “Về văn hoá từ chức, tôi đã nêu nhiều lần trước Quốc hội (lần đầu tiên chất vấn Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại kỳ họp thứ 4, QH khóa XIII – TPO 14.11.2012). Tôi cho rằng đã đến thời điểm chín muồi, Đảng phải có nghị quyết về việc này“, được Thủ tướng hưởng ứng “về văn hóa từ chức, tôi sẽ tiếp thu…“ (17/11/2016 Zing.vn). Nghĩa là, chỉ khi Đảng ra nghị quyết về từ chức YÊU CẦU bắt buộc mọi đảng viên nắm giữ bất kỳ chức vụ lãnh đạo nào cũng phải quán triệt thực hiện trách nhiệm chính trị từ chức (chức vụ bên chính quyền) không ngoại lệ, thì mới có thể có văn hoá từ chức (tức ĐIỀU KIỆN CẦN); về nguyên lý, hoàn toàn phù hợp với dấu hiệu (5) về nội hàm của phạm trù Từ chức “do đòi hỏi của chính trường“. Dấu hiệu (5) còn bao hàm“do đòi hỏi của dư luận“ được coi là ý nguyện cuả người dân đóng vai trò chủ nhân của đất nước – mục đích phụng sự, tôn chỉ của bất kỳ đảng nào trên thế giới (ít nhất nằm trên tuyên bố), nếu không đảng đó không thể tồn tại. Vì vậy một khi dư luận bùng phát, nghị quyết từ chức phải được nghiêm chỉnh thực hiện.

ĐIỀU KIỆN ĐỦ, để dù không muốn từ chức cũng phải lựa chọn từ chức, là phải sửa đổi luật về bầu cử và bổ nhiệm, luật công chức, bổ sung chế tài cách chức lập tức kèm theo tước bỏ mọi quyền lợi thừa hưởng từ chức vụ đó (khác với từ chức được giữ nguyên) đối với bất kỳ lãnh đạo nào vi phạm như thực tế Đức (trường hợp Röttgen hay Rudolf Scharping). Chỉ khi thoả mãn được 2 điều kiện toán học cần và đủ trên, thì từ chức mới được mọi lãnh đạo ưu tiên lựa chọn (kể cả chức vụ cao nhất cũng sẵn sàng như Chủ tịch Đảng, Thủ tướng Đức) hình thành nên nền văn hoá từ chức vốn mang ý nghĩa tiên quyết đem lại niềm tin ổn định mọi thể chế. Thiếu vắng nó sẽ rơi vào cảnh “thượng bất chính, hạ tất loạn“, nghĩa là một khi lãnh đạo dù chỉ vụ lợi 750 Euro như Tổng thống Wulff nếu vẫn tại chức, chưa nói như ở ta “ăn của dân không từ một thứ gì (phát biểu của Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan, TTO 11.09.2013)“, thì khó có thể đòi hỏi được mọi công chức trong bộ máy nhà nước phải “cần kiệm, liêm chính, chí công, vô tư“ cho dù thâm tâm họ rất hiểu và mong muốn điều đó!