Ông Tô Lâm đi Mỹ: Gần 100 trí thức kêu gọi trả tự do cho nhà báo Huy Đức

Nhân chuyến công tác của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm tới Mỹ, gần 100 trí thức trong và ngoài nước đã ký vào thư kêu gọi chính quyền Việt Nam trả tự do ngay lập tức cho nhà báo Huy Đức.

Nhà báo Huy Đức, tên thật là Trương Huy San, là tác giả bộ sách nổi tiếng Bên thắng cuộc và còn được biết đến với bút danh Osin. Ông là cây viết chính luận hàng đầu Việt Nam.

Vào chiều tối 7/6, Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an thông báo đã khởi tố ông Trương Huy San tội “Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân” theo Điều 331 Bộ luật Hình sự. Đây là điều luật đã khiến nhiều nhà báo, luật sư, blogger, doanh nhân, nhà hoạt động vào tù.

Trong danh sách ký tên vào thư ngỏ ngày 20/9 kêu gọi trả tự do cho nhà báo Huy Đức, có các tên tuổi như nhà văn Phạm Thị Hoài (Đức), nhà kinh tế Vũ Quang Việt (Mỹ), Giáo sư Tường Vũ (Mỹ), dịch giả Nguyễn Nguyệt Cầm (Mỹ), nhà văn Thomas A. Bass (Mỹ), nhà báo Katrin Bennhold (New York Times, Mỹ), Giáo sư Ben Kerkvliet (Úc)…

Giáo sư sử học Peter Zinoman từ của Đại học California ở Berkeley là một trong những học giả ký tên trong thư kiến nghị.

Trả lời phỏng vấn BBC News Tiếng Việt ngày 20/9, ông nói rằng nhóm của ông sẽ cố gắng chuyển thư ngỏ tới Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm khi nhà lãnh đạo Việt Nam đến New York.

Ông Tô Lâm dự kiến sẽ có bài phát biểu quan trọng tại Hội nghị Thượng đỉnh Tương lai và Đại hội đồng Liên Hợp Quốc khóa 79 tại New York, theo thông báo chính thức từ Hà Nội.

Bên cạnh đó, có thông tin cho biết Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm sẽ dự một diễn đàn kinh doanh vào ngày 23/9, với sự tham gia của đại diện các doanh nghiệp Mỹ. Cùng ngày, ông có buổi tọa đàm tại Đại học Columbia ở New York.

Hãng tin Reuters cho biết ông Tô Lâm còn có các cuộc gặp riêng với lãnh đạo các tập đoàn công nghệ Google và Meta.

Người đứng đầu Đảng và Nhà nước cũng sẽ gặp gỡ lãnh đạo chính quyền, Quốc hội, các đảng và một số người đứng đầu bộ, ngành của Mỹ.

Tuy nhiên, đây không phải là một chuyến thăm Mỹ chính thức của ông Tô Lâm.

‘Yêu sách của nhân dân An Nam’

Từ Mỹ, nhà nghiên cứu độc lập Thái Văn Cầu, người ký tên vào thư ngỏ, chia sẻ với BBC News Tiếng Việt vào ngày 21/9:

“Chúng tôi muốn phương Tây nhận thức được nhu cầu cấp bách thúc ép Việt Nam cải thiện hồ sơ nhân quyền và để những người bị bỏ tù chỉ vì dám nói lên chính kiến của mình không bị lãng quên.”

“Chúng tôi lên tiếng cho quyền lợi của Huy Đức và của những người Việt Nam khác, về bản chất giống với Yêu sách của nhân dân An Nam (Thỉnh nguyện thư của dân tộc An Nam) mà những người yêu nước Việt Nam, trong đó có thanh niên Nguyễn Tất Thành (sau này là ông Hồ Chí Minh), gửi đi vào năm 1919, cách đây hơn 100 năm.”

Thư ngỏ của gần 100 trí thức đa phần sống ở nước ngoài, gồm những giáo sư các trường đại học, tiến sĩ, nhà nghiên cứu độc lập và viên chức ngoại giao Mỹ cùng các nhà báo của The New York Times, The Guardian, The Atlantic.

Nhóm này bày tỏ “quan ngại sâu sắc” trước việc chính quyền Việt Nam bắt giam ông Trương Huy San. Thư ngỏ chuyển đến Tứ Trụ Việt Nam, các báo cáo viên đặc biệt của Liên Hợp Quốc và các đại sứ quán tại Việt Nam có đoạn:

“Chúng tôi kêu gọi chính quyền Việt Nam tuân thủ những điều khoản của hiến pháp Việt Nam và các hiệp định quốc tế mà Việt Nam đã ký kết, và trả tự do cho ông Huy Đức ngay lập tức.”

“Chúng tôi cũng mạnh mẽ yêu cầu chính quyền Việt Nam chấm dứt các hành động sách nhiễu, đe dọa hoặc ngược đãi dưới mọi hình thức những người phát biểu ý kiến và thể hiện quan điểm một cách ôn hòa.”

Giáo sư sử học Peter Zinoman nói với BBC rằng, nhóm các trí thức tập hợp lại để gửi thư ngỏ vào thời điểm này là vì truyền thông sẽ quan sát, theo dõi sát sao chuyến công tác tại Mỹ của Tô Lâm và điều này sẽ giúp thu hút sự chú ý đến những quan ngại của nhóm về vụ bắt giữ ông Huy Đức, nhất là khi ông Huy Đức là một người trong hàng ngũ của nhóm.

“Với tư cách là những học giả và nhà nghiên cứu chuyên về Việt Nam, chúng tôi viết đơn thỉnh nguyện phản đối việc bắt giữ ông Huy Đức để đưa ra một tiếng nói tập thể phản đối việc đàn áp một thành viên của cộng đồng Việt Nam học.

“Huy Đức là tác giả của cuốn sách Bên thắng cuộc, cuốn sách lịch sử hay nhất về Việt Nam thời hậu chiến và ông ấy được xem là một thành viên xuất sắc của nhóm chúng tôi. Ông ấy đã sát cánh cùng chúng tôi tại các hội nghị quốc tế và cho chúng tôi lời khuyên về các dự án nghiên cứu khác nhau.”

Giáo sư sử học từ Đại học California ở Berkerly còn cho rằng việc bắt giữ ông Huy Đức là điều vô cùng bất công bởi lẽ ông đề xuất những cải cách ôn hòa, những giải pháp chống quan chức tham nhũng, mở rộng dân chủ và tăng cường pháp quyền.

“Ông ấy chưa bao giờ cổ xúy cho bạo lực dưới bất kỳ hình thức nào. Thật là đáng phẫn nộ khi ông ấy bị bắt chỉ vì viết bài chỉ trích chính quyền. Tôi cho rằng một chính quyền có sự tự tin sẽ không bao giờ ứng xử với một nhà phản biện trong nước lên tiếng một cách ôn hòa theo cách này,” ông Zinoman nói.

Trong những bài phát biểu gần đây, ông Tô Lâm liên tục nhấn mạnh rằng “Việt Nam sẽ tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”. Đây dường như là diễn ngôn mang dấu ấn cá nhân của ông Tô Lâm trên cương vị nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước, ông đã nhấn mạnh cụm từ “kỷ nguyên vươn mình” trong cuộc họp Thường trực Tiểu ban Văn kiện Đại hội 14 của Đảng vào ngày 13/8, Lễ kỷ niệm 79 năm Ngày Quốc khánh nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam diễn ra tối 29/8 và cuộc họp Bộ Chính trị, Ban Bí thư vào 30/8.

Theo nhà nghiên cứu Thái Văn Cầu, chỉ cần Việt Nam thực sự là nhà nước pháp quyền và các quyền cơ bản của công dân được tôn trọng thì bạn bè Việt Nam trên toàn thế giới sẽ làm mọi cách để giúp đất nước nhanh chóng bước sang kỷ nguyên mới, 50 năm sau khi chấm dứt chiến tranh.

Từ Hà Nội, nhà văn Trần Thanh Cảnh nói với BBC rằng: “Nhìn vào danh sách 91 học giả uy tín, có tên tuổi ở nước ngoài trong thư ngỏ này, tôi, với tư cách là một người bạn của Huy Đức thấy ấm lòng. Đặc biệt, trong đó có cả nhà báo nổi tiếng của New York Times, một tờ báo lớn, có uy tín trên thế giới, vừa mở văn phòng đại diện tại Việt Nam, sắp chính thức đi vào hoạt động.

“Với sự lên tiếng của các học giả nổi tiếng từ các cơ quan thông tấn, các trường đại học, các tổ chức lớn trên thế giới như vậy, tôi tin rằng trong bối cảnh Việt Nam cần phải hội nhập sâu rộng hơn nữa vào thế giới văn minh, nhà nước sẽ phải lưu ý đến những tiếng nói này.

“Vả lại, từ khi ông Tô Lâm lên nắm quyền lãnh đạo tối cao của Đảng cộng sản và nhà nước Việt Nam, có nhiều tín hiệu cho thấy ông không như người tiền nhiệm, mà sẽ hướng về sự cởi mở xã hội hơn. Nên tôi hy vọng thư ngỏ này sẽ được quan tâm,” ông Cảnh nhận định.

Ngay sau khi Bộ Công an thông tin về việc khởi tố, bắt giam ông Huy Đức, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), Tổ chức Ân xá Quốc tế Amnesty International, Tổ chức Bảo vệ Ký giả (CPJ) và Văn bút Mỹ (PEN America) cũng đã kêu gọi chính quyền Việt Nam trả tự do “ngay lập tức”.

Một bài viết khác có nhan đề Một quốc gia không thể phát triển dựa trên sự sợ hãi trên Facebook Truong Huy San nói về quyền lực của Bộ Công an trong hệ thống chính trị và điều hành nhà nước, và góp ý ông Tô Lâm nên “tư duy như một nguyên thủ chứ không phải tư duy như một người nắm chắc Bộ Công an”.

 

Đánh giá sức ảnh hưởng của cây bút Huy Đức, Giáo sư sử học Zinoman nhắc đến những bài báo điều tra của ông Huy Đức khi còn làm phóng viên của báo Tuổi Trẻ. Theo đó, ông Huy Đức đã vạch trần nhiều vụ bê bối tham nhũng lớn, trong đó các quan chức chính phủ, gia đình của họ và các doanh nhân.

Những bài viết, bài báo về tham nhũng của ông Huy Đức được cho là đã đưa ra lời cảnh báo hữu ích cho nhà cầm quyền tại Việt Nam rằng tính chính danh của họ có thể sẽ bị xói mòn trong mắt công chúng, thậm chí các nhà lãnh đạo có thể phải chịu hậu quả pháp lý vì lòng tham không đáy và các hành động phi pháp của mình.

“Theo tôi, những bài viết ấy đã có sức đánh động, mang lại hy vọng cho người dân rằng báo chí, truyền thông có thể được sử dụng như một công cụ đem lại sự công bằng xã hội chứ không chỉ là cơ quan ngôn luận răm rắp nghe theo chỉ đạo của một chính quyền phi dân chủ. Tôi có cảm giác chính quyền không thích những điều trung thực và đầy thú vị trong các bài viết của Huy Đức,” Giáo sư Zinoman nói với BBC.

Nhà báo Huy Đức là ai?

Nhà báo Huy Đức khi còn làm báo và cả sau này là cây bút chính luận hàng đầu Việt Nam.

Ông tên thật là Trương Huy San, sinh 1962, quê quán tại Hà Tĩnh.

Ông từng tham gia quân đội với hơn 3 năm ở Campuchia trong giai đoạn chiến tranh giữa Việt Nam với chính quyền Khmer Đỏ.

Ông từng là phóng viên của báo Thanh Niên, Tuổi Trẻ, Thời báo Kinh tế Sài Gòn.

Bút danh Huy Đức được công chúng biết đến nhiều trong thời gian ông làm báo Tuổi Trẻ.

Ông từng làm cho tờ Sài Gòn Tiếp Thị và bị sa thải vào năm 2009 vì bài viết Bức tường Berlin mà ông đăng trên blog cá nhân.

Sau khi rời các cơ quan báo chí nhà nước, ông trở thành một cây viết chính trị-xã hội nổi tiếng trên mạng xã hội với bút danh Osin.

Năm 2012, ông nhận học bổng một năm của chương trình Nieman trao cho một số phóng viên tu nghiệp và nghiên cứu tại Đại học Harvard.

Là tác giả sách, ông được biết đến với bộ sách Bên thắng cuộc ra mắt độc giả vào năm 2012. Tác phẩm gồm hai cuốn là Giải phóng và Quyền bính, với trọng tâm là những diễn biến chính trị tại Việt Nam từ những năm 1950, đặc biệt là từ năm 1975 đến cuối những năm 1990.

Theo Giáo sư Zinoman, Bên thắng cuộc giúp làm sáng tỏ những vấn đề gây tranh cãi ở Việt Nam thời hậu chiến vốn đã bị đục khỏi sách giáo khoa lịch sử phổ thông, như hệ thống trại cải tạo tàn bạo, hoàn cảnh khốn cùng của các thuyền nhân, sự quản lý kinh tế yếu kém của đất nước, nạn tham nhũng và những băng nhóm giang hồ.

“Không giống như lịch sử trong sách giáo khoa ở Việt Nam mô tả Chiến tranh Việt Nam là cuộc xung đột giữa Việt Nam và Mỹ, Bên thắng cuộc khẳng định rằng đó là nồi da xáo thịt, cuộc nội chiến huynh đệ tương tàn, để cả bên chiến thắng lẫn bại trận đều là người Việt Nam.”

“Trong số nhiều khía cạnh độc đáo và đáng ngưỡng mộ của cuốn Bên thắng cuộc, có lẽ đặc biệt nhất với tôi là cuốn sách là một trong những tác phẩm hiếm hoi thể hiện sự cảm thông chân thành với phía thua cuộc ở miền Nam, được một người thuộc bên thắng cuộc miền Bắc chấp bút.”

Bên cạnh sự nghiệp viết, ông Trương Huy San cũng được biết đến với nhiều hoạt động xã hội.

Ông tham gia điều hành chương trình Nhịp cầu Hoàng Sa nhằm hỗ trợ các gia đình tử sĩ, thương phế binh Hải chiến Hoàng Sa năm 1974 và các gia đình liệt sĩ, các cựu chiến binh, thương binh Trường Sa.

Gần đây, ông tham gia một số hoạt động trồng cây bảo vệ môi trường.