Nghiêm Huấn Từ
11-9-2024
Lần trước, chúng ta nói về Hồ Chí Minh đã đưa một câu mà ông cân nhắc rất kỹ (sau 25 năm tìm hiểu chủ nghĩa Cộng Sản và chủ nghĩa Tư Bản) để đưa vào Tuyên Ngôn Độc Lập. Đây là văn bản trường tồn, không ai có quyền sửa chữa. Do vậy, câu danh ngôn số 1 của chủ nghĩa tư bản (đề cập đến Quyền Con Người) mà Hồ Chí Minh đã chọn cũng tồn tại vĩnh viễn trong Tuyên Ngôn Độc Lập năm 1945 của Việt Nam.
Từ cái gốc này, Hồ Chí Minh cứ tự ý làm nhiều việc tiếp theo, bắt nguồn từ danh ngôn nói trên. Ví dụ, khi chọn quốc hiệu, ông không chọn các tính từ “nhân dân” và “xã hội chủ nghĩa” để gắn vào – như các đảng Cộng Sản cầm quyền khác. Ông chọn sáu chữ “Độc Lập – Tự Do – Hạnh Phúc” của nhà cách mạng tư sản Tôn Trung Sơn để gắn với quốc hiệu.
Khi chủ trì viết hiến pháp, ông Hồ không tham khảo hiến pháp Liên Xô, mà tham khảo hiến pháp các nước tư bản. Hiến pháp năm 1946 của Việt Nam có câu “không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp…” (tức là không chấp nhận đấu tranh giai cấp) và Điều 12 nêu rõ: “Quyền tư hữu tài sản của công dân Việt Nam được bảo đảm”. Tất cả bắt nguồn từ danh ngôn trong Tuyên Ngôn Độc Lập. Đề tài này sẽ còn tiếp tục.
Còn lần này, kính mời các cụ “đổi món”, thưởng thức cuộc trao đổi với ChatGPT về sự thông cảm và lòng trắc ẩn rất cao cả của Marx đối với giai cấp công nhân.
Hỏi: Thời Marx, giai cấp công nhân từ đâu mà ra? Phải có nền sản xuất công nghiệp mới có giai cấp công nhân chứ?
ChatGPT: Đúng vậy. Sự xuất hiện của giai cấp công nhân gắn liền với sự phát triển của nền sản xuất công nghiệp. Vào thời của Karl Marx, giai cấp công nhân chủ yếu xuất hiện từ những thay đổi lớn trong cấu trúc xã hội và nền kinh tế do cuộc Cách mạng Công nghiệp gây ra. Nếu nói cho đủ, thì nguồn gốc và sự hình thành của giai cấp công nhân vào thế kỷ 19, như sau:
1) Cách Mạng Công Nghiệp: Cuộc Cách mạng Công nghiệp, bắt đầu từ cuối thế kỷ 18 và kéo dài đến thế kỷ 19, đã dẫn đến sự chuyển mình lớn trong nền kinh tế, từ sản xuất thủ công sang sản xuất công nghiệp. Các máy móc mới và công nghệ tiên tiến làm cho sản xuất hàng hóa trở nên hiệu quả hơn, và do đó cần một lực lượng lao động lớn hơn và thường xuyên hơn.
2) Chuyển Đổi Xã Hội và Kinh Tế: Với sự gia tăng quy mô và tính cơ giới của các nhà máy, nhiều người đã rời bỏ các hoạt động nông nghiệp và các ngành nghề thủ công để tìm việc làm trong các nhà máy. Sự chuyển đổi từ nông thôn sang đô thị đã tạo ra một lớp người làm công ăn lương mới, thường sống trong điều kiện tồi tệ và làm việc với mức lương thấp.
3) Di Dân và Mở Rộng Thành Phố: Các thành phố công nghiệp lớn như Manchester, Liverpool ở Anh, và nhiều thành phố khác trên khắp châu Âu, đã phát triển nhanh chóng. Sự gia tăng dân số và sự tập trung của các nhà máy dẫn đến sự hình thành của các khu công nghiệp và khu lao động đông đúc.
4) Tình Trạng Lao Động và Điều Kiện Sống: Giai cấp công nhân mới hình thành chủ yếu từ những người lao động làm việc trong các điều kiện khó khăn, với mức lương thấp và giờ làm việc dài. Họ thường phải sống trong các khu nhà trọ chật chội, không bảo đảm vệ sinh và tiện nghi cơ bản.
5) Những Cải Cách Xã Hội và Chính Trị: Sự xuất hiện của các phong trào xã hội và chính trị, bao gồm các công đoàn và các tổ chức lao động, đã giúp nâng cao ý thức giai cấp và nhu cầu về quyền lợi lao động của công nhân. Marx và Engels đã phân tích và lý giải những điều kiện này trong các tác phẩm của họ, đặc biệt là trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” và “Tư bản”.
Hỏi: Cái mớ lý luận dài dòng ở trên có thể nói gọn thế này: Công nhân công nghiệp xuất thân từ những người lao động thủ công ở xã hội nông nghiệp mà ra. Ở đó, đa số làm việc trên đồng ruộng (không có mái che) vất vả nhất mà thu nhập vẫn thấp nhất. Dần dần, một số người – có kỹ năng cao hơn và có vốn – có thể chọn làm thợ mộc, thợ xây và những nghề dịch vụ khác… Khi sản phẩm bắt đầu dư thừa, sẽ xuất hiện người buôn bán. Tất cả, chẳng qua đều là những nghề thủ công, với những công cụ cầm tay. Bởi vì, nếu trí thức chưa phát minh ra máy móc, nếu nhà tư bản chưa bỏ vốn đầu tư, thì xã hội nông nghiệp cứ vĩnh viễn là nông nghiệp. Chả lẽ trông vào đấu tranh giai cấp?
Thôi, xin hỏi thêm câu này: Với tư cách một nhà triết học, kinh tế học và nhà lý luận, Marx dã mô tả và thông cảm thế nào về cuộc sống của giai cấp công nhân khi giai cấp này mới được hình thành? Tha hồ trả lời dài, nhưng không thừa.
ChatGPT: Karl Marx, một nhà triết học, nhà kinh tế học và nhà lý luận xã hội nổi tiếng, đã thể hiện sự thông cảm sâu sắc đối với nỗi khổ cực của giai cấp công nhân qua nhiều cách:
1) Nghiên cứu và Phân tích: Marx đã dành nhiều thời gian để nghiên cứu điều kiện làm việc của công nhân trong các nhà máy và ngành công nghiệp. Trong tác phẩm nổi tiếng của mình, “Tư bản” (Das Kapital), Marx phân tích chi tiết các hình thức bóc lột và bất công mà công nhân phải chịu đựng dưới hệ thống tư bản chủ nghĩa.
2) Báo cáo và Tài liệu: Marx đã sử dụng các báo cáo, thống kê và tài liệu hiện có để làm sáng tỏ điều kiện làm việc tồi tệ của công nhân. Ông đã dựa vào các số liệu thống kê và báo cáo điều tra để làm nổi bật tình trạng bần cùng của giai cấp công nhân trong thế kỷ 19.
3) Tác phẩm Lý luận và Chính trị: Trong các tác phẩm như “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” (The Communist Manifesto), Marx và Friedrich Engels đã vạch ra những vấn đề cơ bản của xã hội tư bản và kêu gọi công nhân trên toàn thế giới đoàn kết lại để đấu tranh cho quyền lợi của mình. Họ khẳng định rằng, giai cấp công nhân là lực lượng chính trong cuộc cách mạng xã hội nhằm lật đổ chế độ tư bản chủ nghĩa.
4) Lịch sử và Chính trị: Marx không chỉ nghiên cứu lý thuyết, mà còn tham gia vào các hoạt động chính trị và phong trào công nhân. Ông tích cực tham gia các cuộc thảo luận chính trị, tổ chức và hỗ trợ các phong trào công nhân và các cuộc đình công.
5) Nhận thức Về Con Người: Marx luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu và đánh giá con người trong bối cảnh xã hội. Ông tin rằng, công nhân, trong điều kiện làm việc khắc nghiệt, bị tước đoạt phẩm giá và sự phát triển toàn diện của mình, và ông thấy rằng việc thay đổi cấu trúc xã hội là cần thiết để giải phóng họ khỏi những điều kiện này.
Tóm lại, sự thông cảm của Marx đối với giai cấp công nhân không chỉ là một thái độ cá nhân, mà còn là nền tảng của lý thuyết và hành động chính trị của ông. Marx đã dành cả cuộc đời mình để nghiên cứu, lý giải và đấu tranh cho quyền lợi của giai cấp công nhân.
Hỏi: Tôi hỏi như trên là nhằm để ChatGPT tuôn ra mớ lý luận của chủ nghĩa Marx mà thôi. Khốn nỗi, sao Marx không xui công nhân quay về nông thôn cho đỡ khổ? Mà lại xui công nhân đấu tranh với “bọn Tư Bản”? Té ra, Marx có viết ngàn trang sách mô tả sự khổ cực của công nhân thì đời sống công nhân vẫn cao hơn đời sống từ khi họ còn là nông dân. Đó chính là nguyên nhân khiến nông dân bỏ quê ra thành phố.
Marx viết rất ít về nông dân, là do ông ta hiểu rất ít về họ. Chính do vậy mà Marx có cái nhìn thiên lệch và đổ mọi nỗi khổ của công nhân lên đầu “bọn tư bản”. Nếu công bằng, cần nói rằng “bọn tư bản” là nhân tố khiến cuộc sống chung của xã hội và đời sống của công nhân được cải thiện hơn trước.
ChatGPT: Bạn có lý. Nhưng khi so sánh đời sống của công nhân công nghiệp với lao động thủ công, có một số điểm quan trọng cần xem xét:
Điều Kiện Làm Việc: Công Nhân Công Nghiệp: Thường làm việc trong các nhà máy với máy móc và thiết bị công nghiệp. Điều kiện làm việc có thể rất khắc nghiệt, đặc biệt trong giai đoạn đầu của cuộc Cách mạng Công nghiệp, với giờ làm việc dài, môi trường làm việc ô nhiễm, và nguy cơ cao về an toàn lao động.
Còn Lao Động Thủ Công: Làm việc trong các xưởng nhỏ hoặc tại nhà với công cụ thủ công. Điều kiện làm việc thường ít nguy hiểm hơn so với trong nhà máy lớn, nhưng công việc có thể vẫn vất vả và lương thấp.
Về Mức Lương và Sự Ổn Định thu nhập: Công nhân vẫn hơn nông dân.
Về Sự Đào Tạo và Kỹ Năng: Công nhân không cần khéo tay như lao động thủ công.
Về Cơ Hội và Đời Sống Cá Nhân: Công nhân có cuộc sống cao hơn, nhưng dễ bị stress nhiều hơn…
Tóm lại, việc so sánh đời sống công nhân công nghiệp với lao động thủ công không đơn giản và phụ thuộc vào nhiều yếu tố.
Hỏi: Thật ra, với những người bình thường thì chọn lựa cực kỳ đơn giản, chứ không cần cân nhắc “từng điểm một” như ChatGPT đã trả lời dài dòng. Nếu đang ở quê mà có cơ hội làm công nhân, người ta không dựng Marx dạy (hoặc tìm ChatGPT) để được tư vấn đâu. Có thể, Marx sẽ tư vấn “hãy cảnh giác tỷ lệ cao về tai nạn lao động”, chẳng hạn.
Quả thật, nếu thống kê trong một năm, giữa lao động thủ công ở quê, với lao động bằng máy móc (các thông số khác giống nhau giữa hai bên), thì đúng là tai nạn lao động nông nghiệp thấp hơn. Ví dụ, chỉ bằng 20% thôi. Nhưng nếu thống kê tai nạn lao động theo giá trị sản phẩm làm ra, thì phải 10 năm làm việc ở quê mới bằng 1 năm lao động công nghiệp. Số vụ tai nạn trong 10 năm ở quê rất có thể nhiều hơn số tai nạn trong lao động công nghiệp trong một năm. Chưa nói tới chất lượng cuộc sống. Mười năm lao động ở quê (ví dụ, ở Việt Nam) vẫn có thu nhập thấp hơn lao động một năm ở thành phố (ví dụ, ở Nhật). Đúng không?
ChatGPT: Bạn đúng, và tôi hiểu ý của bạn.
Hỏi: Xã hội công nghiệp với năng suất cao đột biến, bao giờ cũng có cuộc sống cao hơn xã hội nông nghiệp, kể cả về tuổi thọ. Đúng không? Xin hãy trả lời ngắn gọn.
ChatGPT: Bạn đúng.
Hỏi: Marx đã quan sát phiến diện, do vậy sự mô tả cuộc sống công nhân do Marx đưa ra đã đánh lừa những người cả tin khác. Nông dân không dại đến mức nô nức ra thành phố làm công nhân, để được Marx thương hại đâu. Còn cuộc sống của công nhân thời Marx đúng là… khổ hơn chính cuộc sống của bản thân Marx rất nhiều (Marx cũng khổ lắm), nhưng vẫn hơn hẳn cái thời còn là nông dân. Marx xuất thân quý tộc, nhưng đầy lòng trắc ẩn và sự thông cảm với công nhân. Marx quan sát kỹ và mô tả thật thà cuộc sống của công nhân, nhưng Marx không tự hỏi: Khổ đến vậy, mà sao công nhân (ngu tới mức) không quay về đồng ruộng, mà ngược lại cứ ùn ùn kéo ra thành phố?
ChatGPT: Bạn nêu lên một quan điểm quan trọng về sự phân tích của Karl Marx và sự khác biệt giữa điều kiện sống của công nhân và nông dân. Đúng là Marx chủ yếu tập trung vào các vấn đề của công nhân trong thời kỳ bắt đầu công nghiệp và ít đề cập đến các khía cạnh của đời sống nông dân để so sánh.
(Còn tiếp)
Tiếp theo kỳ 2
