Khoa học và nhà khoa học Việt Nam: Chính sách đầu tư nghiên cứu khoa học

Chu Mộng Long

7-11-2023

Tôi chưa có điều kiện lấy số liệu cụ thể, nhưng qua báo cáo tài chính của một trường đại học, đủ thấy ngân sách chi nghiên cứu khoa học cho đại học ở Việt Nam không nhỏ so với các hoạt động khác. Nhưng việc phân bố và hiệu quả như thế nào thì ai cũng biết. Phân bố tiền vào túi một nhóm người và hiệu quả cũng chỉ để tô son cho các học hàm, học vị. Cần giải thiêng cái “đền thiêng” này bắt đầu từ sự lãng phí trong chi phí nghiên cứu khoa học mà nhiều giáo sư tiến sĩ coi đó là niềm vinh quang.

Với số tiền hàng chục tỉ, trường đại học nào cũng cố gắng chi hết (vì nếu không hết sẽ bị trả lại hoặc bị cắt giảm năm sau). Vì thế, ngoài chi cho đề tài trọng điểm, còn lại phân bố theo mặt trận. Trọng điểm thì chi hàng trăm triệu đến bạc tỉ, còn mặt trận thì chia nhỏ đến mươi triệu. Kết quả, đa số các công trình dù là trọng điểm hay mặt trận đều mang tính đối phó. Nhiều đề tài đối phó đến mức cóp chép hoặc xào nấu lại các công trình trước đó, nhưng khi nghiệm thu phải cho qua. Rất ít cá nhân làm một cách tâm huyết.

Ngoài các đề tài khoa học cơ bản, không thể biết giá trị tới đâu, còn ứng dụng thì coi như con số không. Trừ các giảng viên biết ứng dụng trong công việc dạy học của mình hoặc làm tốt việc phổ biến trong nội bộ bộ môn, đại đa số bị nhốt trong kho và làm mồi cho mối mọt. Chỉ thấy một hiệu quả là giảng viên dùng để trừ giờ chuẩn nghiên cứu khoa học, để đáp ứng chuẩn giảng viên chính, và để phong học hàm phó giáo sư, giáo sư.

Nói nghiêm túc, nhiều công trình tiếng Việt thì dùng từ, viết câu sai tiếng Việt, đến Từ điển chính tả cũng sai chính tả. Nhiều công trình văn hoá thì phản văn hoá, tuyên truyền cổ vũ cả tập tục cổ hũ và mê tín dị đoan. Công trình khoa học công nghệ thì kém xa anh dân quê làm nấm sò và anh thợ cơ khí độ chế máy móc…

Một chính sách tệ hại mà khi ngồi hội đồng quy chế chi tiêu nội bộ, tôi phải lên tiếng nhiều lần. Rằng tại sao quy định của nhà nước cho phép lấy thừa giờ giảng dạy bù sang giờ nghiên cứu khoa học nếu thiếu, thì lại không được phép làm ngược lại? Nhiều giảng viên thừa đến cả ngàn giờ nghiên cứu khoa học, nhưng chẳng để làm gì cả nếu không có nhu cầu lấy số lượng công trình đó để làm phó giáo sư, giáo sư. Và hiển nhiên, khi đã có học hàm phó giáo sư, giáo sư, để công trình của mình không vô nghĩa, buộc người ta phải đem ra bán cho một trường đại học khác có nhu cầu xếp hạng cao. Tất nhiên là hạng ảo để lừa dân, vì thực lực trường đó có khi chỉ là… mấy cái lu nướng!

Lãng phí đầu tư nghiên cứu khoa học, kéo theo lãng phí nhân lực và chảy máu chất xám, nếu thành phần giảng viên đó có năng lực thật sự.

Viết một bài báo trong nước hay quốc tế, hiện nay đều phải chi tiền. In thành sách thì càng tốn nhiều tiền. Không nói ra, ai trong ngành cũng biết, nhiều tạp chí chuyên ngành trong nước lẫn “quốc tế” còn vòi tiền hoặc rao giá để người đăng bài bỏ nhiều tiền ra chạy. Còn muốn hoàn thành một bài báo hay công trình có chất lượng thì có khi mất sức ngang bằng hiến một quả thận. Nhưng bán thận còn được có tiền, ở đây đăng báo, in sách lại phải mất tiền. Vậy là buộc phải bán cho những kẻ gian lận. Có khi không chỉ để trường đại học không có năng lực được xếp hạng cao mà còn có thể bán cho nghiên cứu sinh, đưa vào hồ sơ tiến sĩ và bán cho tiến sĩ dỏm, làm phó giáo sư, giáo sư.

Nói quyền được hợp tác nghiên cứu khoa học là nói dối. Một cá nhân ở trường đại học này hợp tác ở một trường đại học khác thì cái trường đại học đó phải chủ trì, giữ bản quyền và bài báo đó phải đứng tên tập thể. Người nào từng hợp tác nghiên cứu với đại học ở nước ngoài, ắt biết rõ điều này. Không có chuyện hợp tác mà bài báo lại mang tên chỉ một cá nhân, cá nhân cơ hữu ở trường đại học này lại dạng chân đứng tên cơ hữu cho một trường đại học khác. Sự gian lận ấy không thể biện minh!

Việc đem bài báo của mình bán cho nghiên cứu sinh hay tiến sĩ làm phó giáo sư, phó giáo sư làm giáo sư, sự gian lận càng nghiêm trọng hơn, bởi chính nó đẻ ra toàn tiến sĩ dỏm, phó giáo sư, giáo sư dỏm!

Khi tiêu chuẩn mở ngành, tiêu chuẩn hướng dẫn luận văn, luận án, kể cả chỉ tiêu tuyển sinh dựa vào giảng viên cơ hữu có học hàm, học vị, thì những sự gian lận trên đã biến giáo dục thành cái chợ đen lừa đảo với sự công khai hàng giả, hàng lậu.

Từ khi Bộ Giáo dục và Đào tạo nâng tiêu chuẩn nghiên cứu sinh, phó giáo sư, giáo sư phải có bài báo quốc tế, tôi nói ngay là chỉ để làm sang mà không có hiệu quả gì. Tiêu chuẩn cao so với năng lực vốn có, ắt vô số kẻ chạy bài báo hoặc tìm cách mua cho bằng được. Hiệu quả, dẫu là một bài báo có chất lượng quốc tế, chắc gì đã ích nước lợi dân? Một bài báo đăng tạp chí trong nước mà có khi không có người đọc, huống hồ là đăng ở tạp chí quốc tế khi mà trí thức Việt chẳng mấy ai đọc được tiếng Anh. Có phải trưởng giả học làm sang không?

Tôi thử đọc một bài báo khoa học xã hội nhân văn đăng trên tạp chí quốc tế thì thấy rởm hơn cả đăng tạp chí trong nước. Sơ sài có 4 trang mà 7 người đứng tên với các chuyên ngành khác nhau. Cú pháp tiếng Anh thì chỉ trình độ A. Nội dung sơ sài đến mức như một bài văn miêu tả tiểu học. Giá trị học thuật gần như không có, nhưng không hiểu sao vẫn được đăng? Có phải vì chuyện xó bếp của xứ Việt được thằng Tây lông cho là mới mẻ?

Việc khoe bài báo quốc tế để làm sang như vậy chẳng khác mấy mụ nhà quê chân đất mặc váy ngắn đi nhảy đầm!