Tác giả: Bertrand Benoit và Georgi Kantchev
Cù Tuấn, biên dịch
5-7-2023
Tóm tắt: Tuyên truyền của Matxcơva nhắm vào những người nói tiếng Nga đã tạo ra sự rạn nứt trong các gia đình, khiến mọi người thuộc nhiều thế hệ và hoàn cảnh chống lại nhau.
BERLIN—Khi Nga tiến quân vào Ukraine năm ngoái, họ đã tìm cách tập hợp những người nói tiếng Nga ở nước ngoài để đối đầu với phương Tây. Sau đó, những người nói tiếng Nga đã tấn công lại.
Cuộc đấu tranh giành trái tim và khối óc của cộng đồng người Nga hải ngoại tập trung vào Đức, quê hương của 3,5 triệu người nói tiếng Nga, nhóm người Nga lớn nhất bên ngoài Liên Xô cũ và là cộng đồng di cư lớn nhất ở Đức.
Vài ngày sau cuộc xâm lược toàn diện của Matxcơva vào Ukraine, hàng trăm lái xe đã tập trung tại các thành phố lớn của Đức, treo cờ Nga trong các cuộc diễu hành rầm rộ.
Những người chỉ trích Tổng thống Nga Vladimir Putin trong cộng đồng cũng hành động nhanh chóng không kém, khiến chính quyền cấm một số cuộc biểu tình bằng ô tô, tổ chức các cuộc biểu tình phản đối chiến tranh, vạch trần việc tuyên truyền trực tuyến và đưa những người biện hộ cho Putin ra tòa. Bây giờ những người chỉ trích Điện Kremlin nghĩ rằng họ đang chiếm thế thượng phong.
Michael Rubin, 50 tuổi, nói: “Hiện có ít cuộc biểu tình [thân Nga] hơn và đó là vì xã hội dân sự Đức không im lặng và công lý Đức đang vạch ra một ranh giới nhất định”. Rubin là một chính trị gia Frankfurt đến từ Belarus, và vẫn nói tiếng Nga ở nhà với người vợ Ukraine. “Mọi người vẫn gặp gỡ nhưng ít công khai hơn, trực tuyến hơn”.
Trung tâm của cộng đồng nói tiếng Nga ở Đức là Russlanddeutsche, hay “Người Đức gốc Nga”, những người Đức thuộc các sắc tộc có tổ tiên định cư ở Nga vào thế kỷ 18, bị bức hại dưới thời Stalin và bắt đầu quay trở lại Đức với số lượng lớn vào thập niên 1980.
Ngoài ra còn có những người gốc Nga thật sự—bao gồm cả vợ hoặc chồng của Russlanddeutsche—khoảng 120.000 người Do Thái từ Liên Xô cũ, công dân Ukraine, Belarus và các nước thuộc Liên Xô cũ khác, và không bao gồm khoảng một triệu người Ukraine tị nạn chiến tranh, nhiều người trong số họ nói tiếng Nga.
Cuộc chiến Ukraine đã chia rẽ sâu sắc cộng đồng này. Trong một cuộc khảo sát vào tháng 4 cho đài truyền hình quốc gia Deutsche Welle, công ty nghiên cứu Dimap đã hỏi những người nói tiếng Nga phải chịu trách nhiệm về cuộc chiến ở Ukraine không, gần 40% cho biết, một mình Nga phải chịu trách nhiệm và 27% cho rằng Kiev và Matxcơva phải chịu trách nhiệm ngang nhau. Khoảng 44% cho rằng, Đức nên tăng cường hợp tác với Nga.
Một nghiên cứu năm 2020 của Dịch vụ truyền thông di cư, một nền tảng thông tin do các chuyên gia nhập cư tạo ra, cho thấy khoảng 88% người nhập cư từ Nga và con cái của họ ở Đức sử dụng tiếng mẹ đẻ là tiếng Nga hoặc nói thông thạo tiếng Nga. Các nhà chức trách ở đây từ lâu đã lo ngại về những nỗ lực của Nga nhằm gây ảnh hưởng đến cộng đồng này.
Natalie Pawlik, ủy viên chính phủ phụ trách người Đức tái định cư, nói rằng kể từ cuộc xâm lược, Nga đã tăng cường nỗ lực tuyên truyền nhằm phá hoại các thể chế phương Tây.
“Chính phủ Nga đang cố gắng thuyết phục [những người nói tiếng Nga ở Đức] rằng họ không phải là một phần của xã hội chúng tôi”, Pawlik, bản thân là người Russlanddeutsche, nói. “Họ đang lan truyền câu chuyện sai sự thật rằng những người nói tiếng Nga sẽ không an toàn”.
Berlin đang làm việc để chống lại tuyên truyền của Nga. Chính phủ Đức kiểm tra tính xác thực của tin giả bằng tiếng Đức và tiếng Nga, đồng thời hỗ trợ các nhà báo độc lập đã rời khỏi Nga và Belarus. Vào tháng 5, sau khi Matxcơva trục xuất hàng loạt nhân viên nhà nước Đức, Berlin đã đóng cửa 4 trong số 5 lãnh sự quán Nga tại nước này.
Berlin cho biết Nga đã sử dụng các cơ quan đại diện ngoại giao của mình để khiến những người Đức nói tiếng Nga mất lòng tin vào chính quyền Đức, chẳng hạn như thiết lập một đường dây nóng để báo cáo các trường hợp phân biệt đối xử chống Nga sau khi bắt đầu chiến tranh vào năm ngoái.
Đại sứ quán Nga tại Berlin cho biết: “Một trong những nhiệm vụ chính của bất kỳ cơ quan đại diện ngoại giao nào là bảo vệ lợi ích và quyền lợi hợp pháp của đồng bào”. Đại sứ quán Nga cũng nói thêm rằng họ đã nhận được báo cáo về bạo lực thể xác, mất việc làm, lăng mạ và đe dọa.
Đại sứ quán Nga cũng cho biết, khi trở về Đức, người Đức gốc Nga trở thành “cầu nối giữa Nga” và Đức.
Đức, giống như các nước phương Tây khác, đã cấm truyền hình tiếng Nga ra nước ngoài của Matxcơva, nhưng các kênh như Russia-1 và Russia-24 vẫn có thể truy cập trực tuyến hoặc qua vệ tinh. Phương tiện truyền thông xã hội cũng là một nơi phổ biến cho các tuyên truyền của điện Kremlin. Một số kênh Telegram tập trung vào những người nói tiếng Nga ở Đức đưa lên các hình ảnh kỷ niệm các ngày lễ yêu nước, chuyển tiếp tuyên truyền và thảo luận về các thuyết âm mưu chống phương Tây.
Năm ngoái, chỉ vài giờ sau cuộc xâm lược của Nga, IDRH, một nhóm Russlanddeutsche ở bang Hessen, đã chỉ trích “cuộc tấn công bất hợp pháp của quân xâm lược Putin” và cam kết đoàn kết với Ukraine. Nhóm này đã nhanh chóng làm cân bằng những nỗ lực phủ đầu của Điện Kremlin nhằm thiết lập tuyên truyền giữa những người Đức nói tiếng Nga.
Albina Nazarenus-Vetter, giám đốc điều hành của IDRH cho biết: “Trong nhiều năm, Nga đã tiến hành một chiến dịch gây ảnh hưởng lớn ở đây”.
Ảnh hưởng đó trở nên rõ ràng vào năm 2016 trong sự kiện mà ngày nay được gọi là sự cố Lisa. Năm đó, các cuộc biểu tình của những người nói tiếng Nga đã nổ ra ở Berlin và các nơi khác để tố cáo chính quyền không hành động sau vụ cưỡng hiếp một cô gái nói tiếng Nga của một người tị nạn Trung Đông ở Berlin. Tin tức này sau đó hóa ra là giả mạo, đã không xuất hiện trên các phương tiện truyền thông chính thống của Đức nhưng đã được đăng tải không ngừng trên các phương tiện truyền thông nhà nước Nga.
Nazarenus-Vetter nói: “Chính Điện Kremlin đã sử dụng tình cảm chống người nhập cư để nói với người Russlanddeutsche rằng: ‘Hãy nhìn xem, người Đức không quan tâm đến các bạn nhưng chúng tôi thì có'”.
Maria Shestakov, người cùng gia đình chuyển đến Đức vào những năm 1990, cho biết bà yêu “nước Nga bằng cả trái tim”. Ở nhà, bà nói tiếng Nga với con cháu để truyền lại di sản Nga của mình. Nhưng bà nói rằng “chiến tranh không phải là việc của tôi”.
Shestakov nói: “Chúng ta phải ngừng gửi vũ khí cho Ukraine và ngồi xuống bàn đàm phán. Chính xác thì tại sao Đức lại cung cấp xe tăng Leopard và nhiều loại vũ khí khác và đâu là lý do khiến Mỹ chủ động như vậy… Không phải Ukraine đang có chiến tranh với Nga, mà cả thế giới đều thông qua Ukraine [để chiến với Nga]”.
Ira Peter, một tác giả và nhà báo đã viết nhiều về cộng đồng, cho biết cô ước tính khoảng một phần ba Russlanddeutsche có quan điểm ủng hộ Điện Kremlin. Nhưng bà nói rằng điều này không khác với công chúng Đức nói chung.
“Có những người chỉ trích gay gắt chế độ của Putin”, Roman Friedrich, một nhân viên xã hội người Đức gốc Nga sinh ra ở Siberia, cho biết. “Nhưng cũng có những người, nếu không biện minh cho hành động của Nga, thì ít nhất cũng nói về tiêu chuẩn kép của phương Tây… và không hài lòng với việc Nga bị biến thành quỷ dữ trong mắt người khác”.
Một vụ án gần đây đã phơi bày một số mâu thuẫn này.
Vào tháng 6, Elena Kolbasnikova, quốc tịch Ukraine và cư trú lâu năm ở Đức, đã bị tòa án ở Cologne phạt 900 euro, tương đương khoảng 980 đô la, vì những bình luận công khai bảo vệ hành động của Nga, mà tòa án cho rằng có thể làm xáo trộn hòa bình. Luật sư của Kolbasnikova cho biết bà sẽ kháng cáo bản án.
Vụ việc đã làm trầm trọng thêm sự e ngại mà một số người nói tiếng Nga nói rằng họ cảm thấy muốn nói ra chính kiến của họ hoặc tiết lộ rằng họ có gốc Nga. Vào một buổi sáng gần đây tại Mix Markt ở phía đông bắc Berlin – một siêu thị cung cấp các sản phẩm của Nga như trứng cá hồi và kvass, một loại nước giải khát làm từ bánh mì lên men – một số người mua hàng cho biết họ sợ bị phân biệt đối xử.
“Tôi không phải là người ủng hộ bất kỳ cuộc chiến nào, nhưng luôn có hai bên trong mọi cuộc xung đột và tôi không nghĩ người dân ở Đức thực sự hiểu nước Nga”, Igor nói. “Nhưng tốt nhất là không nên nói về những điều như vậy vào lúc này”.
Edwin Warkentin, người đứng đầu bộ phận văn hóa của người Đức gốc Nga tại Bảo tàng Lịch sử Văn hóa Nga-Đức ở Detmold, cho biết những người lớn tuổi đặc biệt dễ bị tuyên truyền của Nga làm ảnh hưởng.
Warkentin, người chuyển đến Đức vào những năm 1990 từ Kazakhstan ngày nay, cho biết: “Các thế hệ cũ có những cảm xúc hoài cổ nhất định về nước Nga hoặc không gian hậu Xô viết vì họ đã dành cả tuổi thanh xuân của mình ở đó”.
Dimitry Peters, 35 tuổi, một nhà kinh tế học ở Frankfurt có gia đình rời Murmansk vào năm 1995, cho biết những sai lầm về kinh tế xã hội cũng là nguyên nhân khiến một số người dường như dễ bị ảnh hưởng hơn bởi thông điệp của Điện Kremlin.
“Nhiều người đến Đức vào cuối những năm 80 đã bị mất hết địa vị. Điều đó tạo ra sự bất bình và đây là những mảnh đất màu mỡ để tuyên truyền”.
Một số người nói tiếng Nga đã nhờ đến pháp luật để đẩy lùi các lực lượng thân Kremlin. Một nhà hoạt động giấu tên cho biết anh ta đang theo dõi các kênh Telegram thân Nga của Đức và dịch các bài đăng có ngôn từ kích động thù địch, một số trong số đó anh ta đã chuyển cho cảnh sát. Anh cho biết khoảng 2/3 số tin tức mà ông đã chuyển cho chính quyền đã dẫn đến các thủ tục tố tụng hình sự.
Một số cố gắng đẩy lùi ở cấp độ cá nhân hơn. Ngay sau cuộc xâm lược năm ngoái, Sergej Prokopkin, một thực tập sinh pháp lý 38 tuổi ở Berlin, người đã chuyển đến Đức cùng cha mẹ hơn hai thập kỷ trước, đã bắt đầu các cuộc họp Zoom trực tuyến dành cho những người Đức gốc Nga trẻ tuổi có gia đình ủng hộ Putin với mâu thuẫn xảy ra trong gia đình họ.
Và những người khác vẫn chiến đấu trên đường phố. Sau khi chiến tranh bắt đầu, Rubin, chính trị gia Frankfurt đến từ Belarus, đã chứng kiến các cuộc diễu hành xe hơi nhỏ ủng hộ Nga được nhân rộng trên khắp nước Đức. Rubin đã quyết tâm không cho những đoàn xe như vậy ra khỏi thành phố của mình.
Rubin đã cùng với những người nói tiếng Nga khác và những người ủng hộ Kyiv thành lập một nhóm gây áp lực đã vận động hành lang thành công để Frankfurt cấm một cuộc biểu tình bằng ô tô thân Nga vào tháng 4 năm ngoái. Thay vào đó, khi thành phố cho phép những người biểu tình thân Nga tập trung tại một quảng trường, Rubin và các đồng minh của ông đã gặp nhau ở đó trước và dán kín quảng trường bằng những áp phích ủng hộ Ukraine.
Rubin kể lại: “Đó là chiến thắng đầu tiên của chúng tôi”.
