Tác giả: Pjotr Sauer và Andrew Roth, từ Moscow
Cù Tuấn, dịch
8-10-2022
Tóm tắt: Các nhân vật chủ chốt bao gồm Yevgeny Prigozhin của Wagner Group đang tận dụng các thất bại quân sự để làm suy yếu vị thế của Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu.
Bạn bè, đối thủ cạnh tranh và kẻ thù đã an tọa trong Cung điện Kremlin khi Vladimir Putin tập hợp tinh hoa của đất nước Nga để chính thức hóa việc Nga sáp nhập bất hợp pháp bốn vùng bị chiếm đóng ở Ukraine.
Buổi lễ sáp nhập được tổ chức nhằm biểu dương sức mạnh và sự đoàn kết, nhưng trong vòng 24 giờ nó đã bị lu mờ bởi những thất bại của Nga trên chiến trường. Những tổn thất này, tiếp tục kéo dài trong tuần này trên các mặt trận phía nam và phía đông ở Ukraine, đã dẫn đến sự rạn nứt lớn chưa từng có trong nội bộ giai cấp cầm quyền khi Điện Kremlin tìm kiếm vật tế thần cho một loạt các thất bại về mặt quân sự.
Bài tường thuật sau đây dựa trên 15 cuộc phỏng vấn với các cựu quan chức chính phủ và quốc phòng, thành viên quân đội, nhà quan sát chính trị, nhà báo, thành viên phe đối lập và một tù nhân tại nhà tù nơi người sáng lập Wagner Group Yevgeny Prigozhin đến để tuyển mộ binh lính tham gia nhóm lính đánh thuê của mình ở Ukraine.
Các nguồn tin cho biết, cuộc xâm lược kéo dài 7 tháng của Nga đối với nước láng giềng đã khiến giới cầm quyền Nga rơi vào tình trạng không chắc chắn, và giới tinh hoa Nga ngày càng hiểu rằng cuộc chiến này là không thể thắng được.
Một số quan chức đầy tham vọng đã nhìn thấy cơ hội trong tình trạng hỗn loạn, và đã thuyết phục Điện Kremlin tìm cách xoay chuyển một cuộc chiến thất bại và một cuộc tổng động viên đang gây căng thẳng. Những người khác thì cố nằm im thở khẽ, tìm cách nắm giữ quyền lực hoặc tránh bị trừng phạt. Các cơ quan tình báo phương Tây đã báo cáo mức độ bất mãn cao trong quân đội Nga và giới tinh hoa của đất nước này. Một số thậm chí đã gợi ý một cuộc đảo chính có thể xảy ra.
Hai trong số các đồng minh nổi tiếng nhất của Vladimir Putin, Prigozhin và nhà lãnh đạo Chechnya Ramzan Kadyrov, đã công khai tuyên chiến với Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu, người trung thành với Putin, và các tướng lĩnh hàng đầu của ông sau một loạt thất bại thảm hại khiến quân đội Nga phải rút chạy.
Một cựu quan chức Bộ Quốc phòng nói với Guardian: “Putin là một người có tính cách rất phá hoại, ông ấy sẽ để các phe phái dưới quyền đánh nhau và lựa xem kết quả tốt nhất sẽ như thế nào. Ông ấy không biết cách sửa chữa các mối quan hệ, vì vậy cuối cùng, ai đó sẽ trở thành nạn nhân. Putin chỉ muốn tận dụng điều gì là tốt nhất cho ông ấy và cuộc chiến ở Ukraine ”.
Marat Gabidullin, một cựu chỉ huy của Wagner, người biết Prigozhin từ thời Gabidullin còn làm ở nhóm này, cho biết anh không “ngạc nhiên khi thấy Prigozhin bước ra ánh đèn sân khấu” vào lúc này.
“Trên làn sóng yêu đất nước hiện tại, Prigozhin muốn đặt mình vào vị trí một người bảo vệ Tổ quốc cuồng nhiệt, người đã tạo ra một tổ chức quân sự chuyên nghiệp. Anh ấy muốn chứng tỏ rằng anh ấy có thể chiến đấu tốt hơn cả quân đội chính quy. Chúng tôi luôn có căng thẳng với Bộ quốc phòng, chúng tôi đã thực sự không ưa họ.”
Theo một cựu quan chức quốc phòng cấp cao từng làm việc với Shoigu và Prigozhin, sự cạnh tranh giữa hai người này là một mối thù lâu dài có từ khi thành lập Wagner Group vào năm 2014 sau khi sáp nhập Crimea. Người này cho biết mâu thuẫn càng trầm trọng hơn khi Shoigu gần đây sa thải Thứ trưởng Quốc phòng Dmitry Bulgakov, một quan chức được cho là đã giúp Prigozhin có được những hợp đồng béo bở cung cấp nhân sự cho quân đội.
“Prigozhin giờ sẽ dùng tất cả mọi cách để trả thù Shoigu,” người đó nói. Anh mô tả Prigozhin là một người “không có đạo đức, không có lương tâm và không có sở thích… Anh ta là một cỗ máy theo nghĩa xấu của từ này”.
Prigozhin đã tìm thấy một đồng minh không ngờ tới, đó là Kadyrov, nhà lãnh đạo đầy biến hóa của Chechnya, người đã thành lập nước cộng hòa Bắc Caucasus như một đất phong cá nhân để đổi lấy sự trung thành với Nga. Tuy nhiên, trong cuộc xung đột gần đây, ông đã nổi lên như một trong những người chỉ trích Bộ Quốc phòng Nga gay gắt nhất, tuyên bố rằng binh lính của chính ông có thể chiếm Kyiv trong vòng vài ngày ngay cả khi quân đội Nga bị đẩy lui.
Ngay sau thất bại của Nga vào tuần trước tại Lyman, một trung tâm đường sắt quan trọng ở vùng Donetsk, Kadyrov đã chỉ trích tới tấp đối với Bộ tổng tham mưu Nga và chỉ huy quân khu trung tâm Alexander Lapin chịu trách nhiệm phòng thủ thành phố này.
Kadyrov viết trên Telegram: “Điều đáng xấu hổ không phải là Lapin không đủ năng lực. Đó là việc anh ấy được ban lãnh đạo trong Bộ Tổng tham mưu che chắn từ phía trên. Nếu tôi có quyền, tôi sẽ bắt anh ta xuống làm binh nhì, tước bỏ huy chương của anh ta, đưa cho anh ta một khẩu súng trường và đẩy anh ta ra mặt trận để rửa sạch sự xấu hổ bằng máu. “
Ông nói thêm: “Việc ưu đãi người thân thuộc trong quân đội sẽ không dẫn đến điều gì tốt lành cả.”
“Chơi đẹp đấy, Ramzan, cứ tiếp tục nhé,” Prigozhin nói tiếp. “Những tên du thủ du thực này nên được đưa ra chiến trường, đi bằng chân trần, tay cầm súng máy.”
Putin trong nhiều năm đã khiến những người dưới quyền của mình chống nhau để ngăn cản họ đoàn kết chống lại ông. Kể từ đầu cuộc chiến, các tin đồn đã lan truyền khắp Matxcơva về các cuộc đánh nhau tay bo tại Điện Kremlin của Shoigu với các quan chức khác (không được xác nhận).
Marat Gelman, cựu cố vấn của Vladimir Putin và hiện là nhà phê bình lãnh đạo Điện Kremlin, cho biết: “Trò chơi cân bằng này có thể hoạt động tốt trong thời bình, nhưng hiện tại nó làm mất tập trung vào các nỗ lực chiến tranh.”
Dmitry Oreshkin, một nhà khoa học chính trị kỳ cựu của Nga, nói: “Chúng tôi chưa từng thấy một trận chiến công khai giữa các tầng lớp tinh hoa như vậy trước đây, chỉ nhằm để thu hút sự chú ý của Putin.”
Một người theo dõi Chechnya nói rằng những lời chỉ trích của Kadyrov đối với quân đội phản ánh tham vọng của Kadyrov trở thành “một cái gì đó hơn chỉ là người đứng đầu một khu vực”. Tương tự, cựu quan chức quốc phòng này nói rằng Kadyrov đang nhắm tới một vai trò cấp cao trong chính phủ.
“Kadyrov biết rằng chiến tranh là thời điểm để anh ta tỏa sáng, và anh ta phải tấn công ngay bây giờ,” cựu quan chức quốc phòng này nói.
Farida Rustamova, một nhà báo Nga từng viết về những chia rẽ trong giới tinh hoa Nga cho biết: “Mọi người đang chơi trò đổ lỗi và Kadyrov là người đi đầu trong số đó.“ Kadyrov đã tự coi mình là một trong những thủ lĩnh của cuộc chiến. Giống như một đứa con trai bị thất lạc của Putin. Tình trạng giống như một quả cầu tuyết ngày càng lớn hơn sau mỗi trận thua”.
Hai người này không phải là những người duy nhất dẫn đầu làn sóng chỉ trích chống lại quân đội Nga. Các nhà tuyên truyền trên truyền hình như Margarita Simonyan và Vladimir Soloviev đã công khai chỉ trích việc thực hiện lệnh tổng động viên, cáo buộc quân đội gây bất ổn trong nước bằng cách cố gắng tuyển mộ những người Nga không phù hợp vào quân ngũ.
Andrei Kartapolov, một cựu tướng quân đội và là người đứng đầu ủy ban quốc phòng của Duma Quốc gia, nói: “Người dân của chúng tôi không ngu ngốc,” trong khi cáo buộc quân đội nói dối trong các bản cập nhật hàng ngày về chiến tranh. “Họ có thể thấy rằng họ không được tiếp cận sự thật.”
Một quan chức do Nga dựng lên ở Ukraine thậm chí còn đề nghị Shoigu nên tự bắn mình vì thất bại trong cuộc xung đột Ukraine.
Các đợt chỉ trích trên vào Bộ Quốc phòng diễn ra vào một trong những thời điểm nguy hiểm nhất trong cuộc chiến, sau khi quân đội Nga mất hàng nghìn dặm vuông lãnh thổ và không thể ổn định phòng tuyến của mình ở Kharkiv, Donetsk hay bây giờ là ở khu vực Kherson.
“Điện Kremlin đang tìm kiếm vật tế thần. Đã có ba thất bại rõ ràng: bắt đầu chiến tranh, thất bại quân sự mới nhất và thất bại của lệnh tổng động viên”, Gelman, cựu cố vấn của Putin, nói.
Shoigu và các quan chức quân sự hàng đầu khác là mục tiêu rõ ràng. Từng được công chúng Nga coi là người đã hiện đại hóa quân đội Nga và giám sát chiến dịch thành công ở Crimea năm 2014, Shoigu hiện đang phải đối mặt với phản ứng dữ dội vì những thất bại của quân Nga. Và có nhiều động lực để sa thải ông ta.
Một nhà quan sát chính trị có mối quan hệ tốt tại Matxcơva, người yêu cầu giấu tên khi thảo luận về quân sự cho biết: “Luôn có nhiều cách để giảm bớt áp lực. Chúng tôi có một bộ trưởng quốc phòng tuyệt vời. Một tổng tham mưu trưởng quân đội tuyệt vời. Nếu thất bại tiếp tục… luôn có khả năng [sa thải họ]. Và mọi người sẽ ủng hộ việc đó. Họ sẽ nói [Putin] cuối cùng cũng đã hành động cứng rắn, trừng phạt kẻ có tội.”
Cảm giác có thể là cả hai chiều. Theo cựu quan chức quốc phòng trên, “là người biết rõ Shoigu, tôi thực sự tin rằng anh ấy sẽ rất vui khi bị sa thải ngay bây giờ. Anh ấy muốn thoát khỏi mớ hỗn độn này”.
Người gốc Tuva luôn là một người ủng hộ nhiệt tình cho cuộc chiến năm 2014 ở Donbas nhưng đã bị một nhóm các cố vấn diều hâu của Điện Kremlin bao gồm Nikolai Patrushev, chỉ trích. Ông cũng không ủng hộ các “cuộc sáp nhập” gần đây của các lãnh thổ Ukraine bị chiếm đóng, ông nói thêm.
Tuy nhiên, ông Putin biết rằng ông có thể tin tưởng Shoigu và việc sa thải Shoigu sẽ là vô cùng xấu hổ.
“Ngay cả khi Shiogu không hài lòng với những gì đang xảy ra, ông ta sẽ luôn trung thành với Putin và làm công việc của mình”, người này nói. “Ông Putin biết rằng ông ấy có thể hoàn toàn tin tưởng vào Shoigu.”
Điều đó phản ánh ý thức của một số giới tinh hoa Nga rằng bất chấp những thách thức đặt ra bởi những người mới, sức nặng của các bộ chính của Nga: quân đội, FSB, cảnh sát và những bộ khác sẽ vượt xa mối đe dọa do họ gây ra.
Kadyrov không có thẩm quyền yêu cầu Putin thay thế Bộ trưởng quốc phòng, một cựu quan chức hàng đầu cho biết. Và Kadyrov gây ấn tượng nhiều hơn trong các tương tác riêng tư với Putin hơn là trong các tuyên bố công khai của Kadyrov, người này nói. Prigozhin, trong khi đó, chỉ là một “người chuyên điều hành”.
“Tôi không thể tưởng tượng rằng FSB sẽ cho phép Prigozhin hoặc Kadyrov có được bất kỳ quyền lực chính trị nào”, Yevgenia Albats, một nhà báo điều tra người Nga và là biên tập viên của New Times, nói. “Điều đó là không thể.”
Albats, người gần đây đã rời Nga sau nhiều lần bị nhắm mục tiêu vì các bài báo của cô, nói rằng các cuộc tiếp xúc của cô giữa các quan chức Nga ước tính rằng ít nhất 70% các quan chức hàng đầu – những người mà cô gọi là nomenklatura – đều phản đối chiến tranh.
Một nhà báo có các mối quan hệ tốt khác làm việc trên đài truyền hình nhà nước nói rằng “nỗi sợ hãi quá mức” đã khiến phần lớn giới tinh hoa chính trị Nga không dám làm gì.
“Càng leo cao, bạn càng cảm thấy tuyệt vọng. Giờ đây, có sự hiểu biết chung trong giới tinh hoa, rằng cuộc chiến là không thể thắng được.”
Albats nói rằng hiện tại, sự phản đối cuộc chiến đã diễn ra giữa các quan chức cấp cao không có khả năng đe dọa chính Putin.
“Họ rất sợ hãi. Ngay cả những người tôi quen cả đời, quen biết mấy chục năm, bạn bè của tôi. Chúng tôi không còn có thể gặp nhau vì tôi đã trở nên quá độc hại ”.
Albats nói: “Để có một cú thay đổi ý thức hệ, mọi người cần phải ngừng sợ hãi. Nhưng những người này sẽ gặp nhau ở đâu? Điện thoại họ đã bị nghe trộm, căn hộ của họ cũng đã bị nghe trộm.”
Nhà khoa học chính trị Oreshkin cho biết rủi ro đối với bất kỳ bên nào chống lại Putin đơn giản là quá cao.
“Toàn bộ hệ thống này được xây dựng xung quanh một vozdh, một nhà lãnh đạo. Nếu bạn loại bỏ Putin, bạn phải có khả năng mang lại kết quả nhanh chóng, nhưng mọi người đều biết rằng điều đó là không thể vào lúc này”.
Ở một khía cạnh khác, các nhân vật Kadyrov và Prigozhin hung hãn dường như đã được đẩy vào Điện Kremlin. Một người biết Sergei Kiriyenko, một nhân vật trong chính quyền tổng thống, người từng được giao nhiệm vụ quản lý chính trị ở các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng, cho biết quyết định ăn mặc với vẻ ngoài mệt mỏi để đến thăm khu vực của Kadyrov có lẽ được truyền cảm hứng từ chính Kadyrov: “Vào thời kỳ của những kẻ kỳ quặc, bạn cũng phải ăn mặc như mọi người, ”anh nói.
Valery Fyodorov, người đứng đầu trung tâm bỏ phiếu WCIOM do nhà nước điều hành, nói rằng Prigozhin phần lớn vẫn chưa được biết đến, và cho đến khi một video quay cảnh anh ta tại một nhà tù xuất hiện vào tháng trước, Prigozhin vẫn là một “người đàn ông không có mặt”.
Nhưng Kadyrov đã được người Nga đánh giá cao, ông nói. “Kadyrov toàn nói những lời đạo lý… Anh ta thể hiện mình là một người lính đi theo Putin. Và đó là cách mọi người nhìn nhận về Kadyrov… anh ta không tự định vị mình như một chiến binh Chechnya, mà là một chiến binh Nga ”.
Và trong thời điểm mà các quan chức quân sự Nga được coi là đều nhạt nhẽo và nói dối thành thạo, một kẻ cựu tù ngang nhiên có quân đội riêng của mình có thể là rất nguy hiểm.
Ivan, một tù nhân tại trại hình sự số 8 ở vùng Tambov cho biết: “Prigozhin đã nói với chúng tôi, với sự tự tin đáng kể. Tất cả chúng tôi đều lắng nghe khi ông ấy nói, và thật sự là không dễ dàng gì để có thể đánh lừa được đa số tù nhân. Suy cho cùng thì ông ấy cũng là một người trong số tù nhân chúng tôi, ông ấy cũng là một cựu tù. Tôi nghĩ rằng nhiều người đã đăng ký nhập ngũ vì họ tin tưởng Progzhin. Họ không tin tưởng vào các nhà chức trách, nhưng họ tin Prigozhin khi ông ấy nói với các tù nhân rằng họ sẽ được tự do sau khi chiến đấu.”
