Khi Trung Quốc chọn Biển Đông để “chuyển lửa” ra ngoài

Trần Việt Trung

15-8-2021

Qua màn đấu khẩu của hai Ngoại trưởng Trung Quốc và Hoa Kỳ, việc Trung Quốc gây xung đột trên Biển Đông để giảm bớt các mâu thuẫn về nội trị là chuyện có thể xảy ra. Chỉ những ai quên bài học lịch sử cũng như chưa giải mã thấu đáo các thông điệp của Bắc Kinh lâu nay mới mơ hồ về việc Trung Quốc sẽ “ra tay” ở Biển Đông.

Mỹ phản đối hiếp đáp của Tàu

Biển Đông hiện nay đã trở thành một trong những điểm nóng nổi bật, thách thức quan hệ Mỹ – Trung đầy cam go. Washington bác bỏ điều mà họ gọi là “tuyên bố chủ quyền lãnh thổ phi pháp của Bắc Kinh” tại vùng biển giàu tài nguyên thiên nhiên này.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã báo động động công luận về việc Trung Quốc ngày càng hiếp đáp trên Biển Đông và cảnh báo Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc rằng một cuộc xung đột có thể mang lại những hậu quả nhiêm trọng toàn cầu về an ninh và thương mại.

“Một quốc gia (như Trung Quốc) không gánh chịu hậu quả khi phớt lờ các quy tắc thì ngày càng có nhiều nước khác (theo đuôi mà) không bị trừng phạt và gây bất ổn ở khắp nơi”. Ông Blinken nhấn mạnh tại phiên họp của HĐBA/LHQ về an ninh hàng hải ngày 9/8/2021.

Trung Quốc tuyên bố chủ quyền trên hầu hết Biển Đông, trùng với những vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, Malaysia, Brunei, Indonesia và Philippines. Hàng tỉ đô la thương mại mỗi năm đi qua hải lộ này, cũng là nơi giàu trữ lượng cá và những mỏ dầu khí.

“Chúng ta đã chứng kiến những cuộc chạm trán nguy hiểm giữa các tàu bè trên biển và những hành động khiêu khích để thúc đẩy các tuyên bố chủ quyền hàng hải bất hợp pháp.”

Ngoại trưởng Mỹ phát biểu như trên và cho biết thêm, Washington quan ngại trước các hành động “đe dọa và ức hiếp các nước khác không cho tiếp cận hợp pháp các nguồn tài nguyên biển của họ. Và chúng tôi cùng các nước khác, bao gồm cả các bên tranh chấp Biển Đông, đã phản đối hành vi như vậy và các yêu sách hàng hải trái pháp luật ở Biển Đông”.

Trước tuyên bố của Ngoại trưởng Blinken 3 ngày, hôm 5/8/2021, trang web của Bộ Ngoại giao Trung Quốc đăng toàn văn bài phát biểu của Ngoại trưởng Vương Nghị về vấn đề Biển Đông mà ông ta vừa công bố trước đó một ngày.

Đấy là bài phát biểu trong cuộc họp trực tuyến với các đồng nhiệm ASEAN ngày 3/8. Bài phát biểu được cho là đề cập các nguyên tắc cần tôn trọng là: sự thật lịch sử, luật pháp quốc tế, sự đồng thuận để giải quyết vấn đề Biển Đông dựa trên cơ sở hòa bình và tôn trọng các nước trong khu vực để tránh bị bên ngoài “can dự”.

Tuy nhiên, thực tế hoàn toàn trái ngược với tuyên bố của Vương Nghị! Trong khi Việt Nam, Hoa Kỳ và nhiều nước khác lâu nay đều tôn trọng 4 nguyên tắc trên, thì Trung Quốc hành động ngược lại. Báo chí trong nước nêu đích danh Trung Quốc khi tố cáo Ngoại trưởng Vương Nghị, không chỉ bóp méo sự thật mà còn đánh tráo khái niệm.

Năm 2016, Tòa trọng tài quốc tế ở The Hague đã đưa ra phán quyết bác bỏ chủ quyền “đường lưỡi bò” của Trung Quốc. Vốn dĩ, tòa phân xử khi đó được thành lập dựa theo các thủ tục đề ra tại Phụ lục VII của UNCLOS 1982. Chính vì thế, phán quyết vừa nêu được nhiều nước thừa nhận như một căn cứ pháp lý quốc tế.

Tuyên bố đi đôi với hành động

Nước Mỹ không tuyên bố suông, nói đi đối với làm. Các nước, vì vậy, không chỉ hoan nghênh mà còn ủng hộ sự hiện diện quân sự của Mỹ ở Biển Đông trong bối cảnh Bắc Kinh quân sự hóa các thực thể nhân tạo, đồng thời quân sự hóa cả những đội tàu tuần duyên và tàu đánh cá trên vùng biển này.

Một quan chức Nhà Trắng mới đây khẳng định trên báo chí: “Chúng tôi không muốn thấy bất kỳ nước nào thống trị khu vực hoặc ‘cậy thế cậy quyền’ để gây phương hại đến chủ quyền của các nước khác”. Trong nhiều năm gần đây, Mỹ đã đặt đối trọng với Trung Quốc trong chính sách an ninh quốc gia của mình và chính quyền Biden xem sự cạnh tranh với Bắc Kinh là “thử thách địa chính trị lớn nhất” trong thế kỷ này.

Chuyến viếng thăm của bà Harris tới châu Á (20 – 24/8/2021) cho thấy quyết tâm mới của chính quyền Biden đối với sự hung hăng từ Trung Quốc. Phó Tổng thống Mỹ sẽ nhấn mạnh đến tự do hàng hải trên toàn Biển Đông và rằng, không một nước nào được chèn ép lợi ích của các nước khác.

Theo một số nhà phân tích chính trị từ Hà Nội, nếu chiến tranh xảy ra trên Biển Đông thì Đức sẽ bảo vệ Mỹ, đồng minh của mình. Chiến hạm Đức vào Biển Đông cũng từ từ, không có gì đặc biệt. Không như Anh hoặc Pháp. Tàu ngầm Pháp cách đây mấy tháng, khi vào Biển Đông thì họ tuyên bố khá mạnh mẽ.

Việt Nam có lý do để hoan nghênh những nước này, bởi những hoạt động của họ trên Biển Đông thứ nhất là phù hợp với luật pháp quốc tế, thứ hai, đó là những tín hiệu về chính trị để nhắc nhở Trung Quốc phải tôn trọng luật pháp quốc tế.

Tập Cận Bình muốn theo chân Mao đi vào lịch sử. Kể từ khi lên cầm quyền, Chủ tịch Trung Quốc đi theo di sản của “Người cầm lái vĩ đại” đến mức được đặt biệt danh “Người cầm lái vĩ đại 2.0”. Ông Tập hiện nay tứ bề thọ địch để giữ được quyền lực thêm một nhiệm kỳ thứ ba trong Đại hội ĐCSTQ sang năm. Trong nội bộ Đảng, đang có một cuộc đấu đá không hồi kết giữa các phe nhóm.

Báo Vision Times đưa tin, trang web của Ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương Trung Quốc vào ngày 7/8/2021 thông báo, trong nửa đầu năm nay, hơn 90 quan chức cấp cao của hệ thống Chính trị và Pháp luật đã bị điều tra và xử lý, trong đó có cả quan chức cấp cao đã nghỉ hưu.

Để thoát khỏi thế “gân gà” hiện nay, cần “rút củi dưới nồi”, cần hạ bớt các mâu thuẫn trong nội bộ, do đó, ông Tập có thể “ra tay” ở Biển Đông.

Vẫn trong phát biểu tại phiên họp của HĐBA/LHQ, Ngoại trưởng Blinken xác quyết vai trò và lợi ích của Washington trong việc giải quyết cách tranh chấp lãnh hải ở Biển Đông.

Ông nói: “Một số ý kiến cho rằng việc giải quyết tranh chấp ở Biển Đông không phải là việc của Hoa Kỳ hay bất kỳ quốc gia nào không phải là bên có tuyên bố chủ quyền đối với các đảo và vùng biển. Nhưng đây là sứ mệnh, và hơn thế nữa, là trách nhiệm của mỗi quốc gia thành viên trong việc bảo vệ các quy tắc mà tất cả chúng ta đã đồng thuận tuân thủ và giải quyết các tranh chấp hàng hải một cách hòa bình”.

Trong trường hợp Trung Quốc chuyển lửa ra Biển Đông, Việt Nam có thể đứng ngoài cuộc? Rõ ràng là không! Bởi vì Biển Đông gắn liền với chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và lãnh hải của Việt Nam. Lợi ích quốc gia đòi hỏi Việt Nam phải hành động. Hãy nghe “nhạc hiệu” để “đoán chương trình”!

Tối 6/8, tiếp tục buổi làm việc của Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 54 (AMM-54), Hội nghị diễn đàn khu vực ASEAN lần thứ 28 (ARF-28), Ngoại trưởng Bùi Thanh Sơn đã tái khẳng định lập trường nguyên tắc của Việt Nam, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thúc đẩy lòng tin, kiềm chế không có các hành động làm phức tạp thêm tình hình và gây tổn hại tới môi trường biển.

Lập trường của Việt Nam

Việt Nam mong muốn các nước tham gia tích cực và đóng góp xây dựng vào đối thoại và hợp tác, vì hòa bình và an ninh bền vững ở khu vực. Lập trường Việt Nam trình bày sau phát biểu của Ngoại trưởng Vương Nghị với các đồng nhiệm ASEAN (ngày 3/8) và trước bài nói của Ngoại trưởng Blinken tại ĐHĐ/LHQ (ngày 9/8) hầu như chẳng chuyển tải bất cứ một đột phá nào trong câu chữ.

Thậm chí, mặc dù Vương Nghị khẳng định chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông, chỉ trích Mỹ và Phương Tây, Thứ trưởng Ngoại giao Nguyễn Quốc Dũng vẫn cho rằng, Trung Quốc giờ đây đã chấp nhận quan điểm của ASEAN. Điều đó sẽ định hướng quá trình thương lượng COC thời gian tới.

Khác với phát biểu theo kiểu “mõ làng” của Ngoại giao, các quan chức Bộ Quốc phòng Việt Nam nhìn nhận tình hình Biển Đông có phần nghiêm trọng hơn nhiều.

Trong một diễn biến mới nhất hồi đầu hè năm nay, sự việc khoảng 200 tàu Trung Quốc neo đậu dài ngày, từ tháng 3 đến tháng 4 năm nay, ở Bãi Ba Đầu thuộc quần đảo Trường Sa, một lần nữa xới lên những xung đột cũ và tiềm tàng những xung đột mới.

Theo các chuyên gia, Bãi Ba Đầu nằm trong phạm vi lãnh hải của đảo Sinh Tồn Đông do Việt Nam kiểm soát, do đó thuộc chủ quyền của Việt Nam. Trong khi đó, phía Trung Quốc luôn coi tất cả những gì nằm trong phạm vi “đường lưỡi bò” là thuộc về họ.

Lúc bấy giờ trên cương vị là Tổng Tham mưu trưởng Quân đội, tại một Hội nghị trực tuyến toàn quốc ngày 28/3/2021, Thượng tướng Phan Văn Giang đã đánh giá môi trường chính trị, an ninh khu vực và thế giới nói chung tiếp tục phức tạp, khó lường. Tranh chấp chủ quyền lãnh thổ, trên biển, đảo diễn ra căng thẳng, quyết liệt hơn.

Hòa bình, ổn định, tự do an ninh, an toàn hàng hải, hàng không trên Biển Đông đứng trước những thách thức lớn, tiềm ẩn nguy cơ xung đột, vẫn theo ý kiến ông Giang, người hiện nay là Bộ trưởng Quốc phòng và vừa được phong hàm Đại tướng.

Về Biển Đông, ông Giang phân tích thêm là đang có những diễn biến căng thẳng, đặt ra thách thức lớn trong bảo vệ chủ quyền biển đảo. Hiện đang có sự tranh chấp giữa các nước có liên quan đến Biển Đông như vùng tranh chấp, vùng chồng lấn, vùng chưa phân định rõ ràng, vùng nước lịch sử, vùng cùng đánh cá, thềm lục địa… chưa giải quyết được.

Ngay sau khi ngồi vào ghế Bộ trưởng Quốc phòng, ông Phan Văn Giang đã có cuộc gặp với Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Austin và cho biết Việt Nam tiếp tục hợp tác lâu dài trong việc giải quyết các vấn đề di chứng chiến tranh như khắc phục chất độc da cam, hỗ trợ nhân đạo cho nạn nhân chất độc dioxin và rà phá bom mìn, như cũng như nâng cao năng lực thực thi pháp luật hàng hải.

Ba lĩnh vực hợp tác mới đã được thống nhất: quân y để chống lại COVID-19; các cuộc thảo luận trong tương lai để khám phá nhu cầu và khả năng của nhau trong ngành công nghiệp quốc phòng; và Bản ghi nhớ về việc Hoa Kỳ hỗ trợ Việt Nam tìm kiếm, xác định danh tính và hồi hương hài cốt quân nhân Việt Nam mất tích trong chiến tranh Việt Nam.

Được biết tại chuyến thăm Việt Nam cuối tháng này của Phó Tổng thống Mỹ, Washington và Hà Nội có thể sẽ công bố những quyết định quan trọng, quan hệ Mỹ – Việt có thể được nâng cấp sau chuyến thăm lịch sử sắp tới, trong bối cảnh chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (FOIP) của Tổng thống Biden sẽ có những triển khai căn cơ trên thực địa.

Một số nhà nghiên cứu về Biển Đông có vể quan ngại, vì thời gian qua những căng thẳng do Trung Quốc gây ra trong khu vực ít được thế giới nhắc đến nhiều như so với vài năm trước đây. Lý do là vì, có quan niệm cho rằng, các bên hầu như đã chấp nhận hiện trạng tại đây. Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Nguyễn Nam Dương, Phó viện trưởng Viện Biển Đông, Học viện Ngoại giao Việt Nam, hiện trạng do Trung Quốc tạo ra trên Biển Đông là bất hợp pháp.

Tại Hội thảo lần thứ 11 do Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế & Chiến lược (CSIS / Washington) tổ chức hôm 30/7/2021 ông Dương kiến nghị, Biển Đông phải là trọng tâm trong chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (FOIP) của Hoa Kỳ. TS. Dương đánh giá việc Philippines kiện Trung Quốc cách đây 5 năm là hành động dũng cảm. Về khả năng Việt Nam áp dụng công cụ pháp lý tương tự, ông khẳng định: “Chính phủ Việt Nam không bao giờ nói rằng chúng tôi từ bỏ công cụ pháp lý này. Cho đến nay chúng tôi coi đó như một giải pháp tùy thuộc vào tình hình ở Biển Đông. Tôi tin rằng quyến lợi hàng hải của chúng tôi có cơ sở pháp lý vững chắc”.

Trong một diễn tiến khác liên quan đến hợp tác quốc phòng đa phương, hôm 11/8/2021, truyền thông quốc tế loan tin, Việt Nam sẽ có mặt các cuộc tập trận quân sự Hợp tác và Đào tạo (SEACAT) của 21 nước, do Hoa Kỳ dẫn đầu đang diễn ra tại khu vực Đông Nam Á.

Đây là năm thứ 20 cuộc tập trận hàng năm này được tổ chức bao gồm các nước Úc, Bangladesh, Brunei, Canada, Pháp, Đức, Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản, Malaysia, Maldives, New Zealand, Philippines, Hàn Quốc, Singapore, Sri Lanka, Thái Lan, Đông Timor, Vương quốc Anh, Hoa Kỳ và Việt Nam .

Trong một tuyên bố khác, Hạm đội 7 của Hải quân Hoa Kỳ cho biết các cuộc tập trận được thiết kế để khuyến khích các quốc gia sử dụng lực lượng hàng hải của họ để nâng cao hiểu biết về môi trường hoạt động, xây dựng năng lực cho các sứ mệnh hỗ trợ nhân đạo, và tuân thủ luật pháp và chuẩn mực quốc tế.

Tin còn cho biết, trong các cuộc tập trận SEACAT, một trạm điều hành tại Trung tâm Hợp nhất Quốc tế ở Singapore sẽ đóng vai trò là trung tâm điều phối khủng hoảng và chia sẻ thông tin.