Bức tranh “Tự do dẫn đường cho nhân dân”

Phan Thành Đạt

25-4-2021

Bức tranh sơn dầu ‘Tự do dẫn đường cho nhân dân’ (la Liberté guidant le peuple), của hoạ sĩ Eugène Delacroix, trở thành biểu tượng của nền cộng hoà và của chế độ dân chủ Pháp. Tác phẩm nổi tiếng này được trưng bày tại bảo tàng Louvre. Bức tranh thể hiện tinh thần tự do, đại diện cho văn hoá, nghệ thuật và truyền thống của nước Pháp.

1. Hoàn cảnh ra đời của bức tranh

Tác phẩm được hoàn thành năm 1830, Eugène Delacroix lấy cảm hứng từ cuộc nổi dậy của quần chúng Paris, diễn ra trong ba ngày 27, 28 và 29 tháng 7 năm 1830. Bạo động nổ ra ở Paris, các tầng lớp nhân dân xuống đường, lập ra các chiến lũy, chiếm các cơ quan công quyền. Nhiều người với vũ khí trong tay sẵn sàng chiến đấu, bảo vệ tự do, chống lại chế độ quân chủ.

Người dân Paris yêu cầu vua Charles X thoái vị, họ tức giận vì vua Charles X ban hành bốn sắc lệnh bóp nghẹt tự do: Giải tán phe đối lập, giải tán quốc hội, hạn chế tự do báo chí, thiết lập bầu cử kiểu cũ để chọn ra các đại diện theo cách không công bằng như trước đây.

Tức giận vì những quy định vô lý này, người dân đã xuống đường phản đối. Bạo động đã diễn ra trong suốt ba ngày. Kết quả là Charles X phải từ chức. Louis-Philippe, người kế vị đã hứa sẽ không đụng đến các quyền tự do của dân. Sau này, người ta gọi ba ngày nổi dậy là ba ngày vẻ vang của lịch sử.

Hoạ sĩ Eugène Delacroix quan sát cuộc nổi dậy của quần chúng Paris. Ông là người ngoài cuộc, nhưng không vô tình với sự kiện này. Trong bức thư viết cho gia đình, ông thể hiện quan điểm của mình: “Tôi không trực tiếp chiến đấu vì tổ quốc nhưng tôi sẽ vẽ lại sự kiện này cho tổ quốc”.

2. Các nhân vật trong bức tranh

Trong bức tranh ‘Tự do dẫn đường cho nhân dân’, ta thấy có nhiều nhân vật đại diện cho các tầng lớp khác nhau trong xã hội. Ở trung tâm của bức tranh đó là hình ảnh nổi bật của một người phụ nữ, tay phải cầm lá cờ ba màu, tay trái cầm súng lưỡi lê, đầu đội mũ, ngực trần.

Người phụ nữ giương cao lá cờ, dẫn đường cho mọi người vượt qua chiến lũy, xông lên phía trước. Nhân vật này là một con người huyền thoại, con người lãng mạn theo trí tưởng tượng của Eugène Delacroix. Bà là biểu tượng của tinh thần tự do, của chủ nghĩa lãng mạn và lòng dũng cảm. Bà là nữ thần tự do dẫn đường cho con người đứng lên tranh đấu.

Hình ảnh nhân vật này là nguồn cảm hứng cho nhà điêu khắc Auguste Bartholdi tạc bức tượng Tự do chiếu sáng thế giới, “la Liberté éclairant le monde”. Sau này, người ta thường gọi là tượng “Nữ thần tự do”. Đây là món quà của nước Pháp tặng cho nước Mỹ nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Mỹ năm 1774. Nữ thần tự do thay vì cầm lá cờ, bà cầm ngọn đuốc giương cao, chiếu sáng thế giới và soi đường cho nước Mỹ.

Bên phải bức tranh là hình ảnh một thiếu niên hai tay cầm súng, miệng la hét, phía xa là hai ngọn tháp cao của Nhà thờ Đức Bà Paris. Nhân vật thiếu niên trong tranh là nguồn cảm hứng cho Victor Hugo sáng tạo ra nhân vật chú bé Gavroche, đứa trẻ lang thang của đường phố Paris trong tác phẩm ‘Những người khốn khổ’, cuốn tiểu thuyết theo chủ nghĩa lãng mạn được hoàn thành 30 năm sau đó.

Bên trái nữ thần là hình ảnh một trí thức khoác áo vest màu đen, đầu đội mũ, hai tay nắm chắc khẩu súng trường, đó có thể chính là hoạ sĩ Eugène Delacroix hay là chân dung một người có học, yêu tự do và tự nguyện đứng về phía quần chúng lao động. Góc ngoài cùng bên trái là hình ảnh một sinh viên của trường đại học bách khoa, người ta nhận biết qua chiếc mũ đặc trưng của sinh viên trường này.

Phía bên phải của người trí thức là hình ảnh một phụ nữ nông dân, quàng khăn hình chiếc mũ phrygien đang ngước nhìn lá cờ ba màu trong tay nữ thần tự do. Phía sau người trí thức là hình ảnh người công nhân đội mũ nồi, tay cầm gươm, theo sau, còn có nhiều người dân Paris khác.

Những người nổi dậy đại diện cho nhiều tầng lớp xã hội. Họ cùng đi theo nữ thần tự do. Đã có một số người ngã xuống, trong đó có cả những người lính dẹp loạn theo lệnh của nhà vua. Cảnh xung đột trong tranh diễn ra vào một buổi chiều trên đường phố Paris. Khói súng đại bác bao trùm khắp chiến lũy. Tuy nhiên, những người nổi dậy không chùn bước vì họ hiểu rằng tự do không hề miễn phí.

3. Ý nghĩa của bức tranh

Sau khi Eugène Delacroix hoàn thành tác phẩm ‘Tự do dẫn đường cho nhân dân’, vua Louis-Philippe đã mua lại với giá 3000 franc. Bức tranh được trưng bày ở bảo tàng hoàng gia, cung điện Luxembourg và Versailles. Từ năm 1874 đến nay, bức tranh được trưng bày tại bảo tàng Louvre.

Bức tranh mang một thông điệp mạnh mẽ về tinh thần cách mạng, về các giá trị tự do của nước Pháp: Tự do, bình đẳng, bác ái, câu khẩu hiệu ra đời sau cuộc cách mạng Pháp năm 1789. Khi Eugène Delacroix vẽ bức tranh này, nước Pháp vẫn còn chế độ quân chủ. Sau năm 1870, nước Pháp mới khôi phục lại nền cộng hoà. Những người theo phe bảo hoàng không thích bức tranh này vì thông điệp rõ ràng về bạo lực cách mạng để giành tự do.

Với thời gian, bức tranh ‘Tự do dẫn đường cho nhân dân’ trở thành biểu tượng của nền cộng hoà, của chế độ dân chủ. Bức tranh là biểu tượng của nước Pháp, được trưng bày khắp nơi trên thế giới.

Những người tham gia phong trào đấu tranh nhằm thay đổi xã hội, đã lấy cảm hứng từ tác phẩm này. Ví dụ những người trong phong trào áo khoác vàng ở Pháp đã lấy khung cảnh bức tranh thay các nhân vật trong tranh bằng những người mang áo khoác vàng…

Ở bảo tàng Louvre, kiệt tác này được trưng bày trong một gian phòng lớn bên cạnh các tác phẩm nổi tiếng khác như le Radeau de Méduse của Théodore de Géricault… Gian phòng này ở phía sau gian phòng, nơi có các bức tranh Mona Lisa và les Noces de Cana.