Thuế quan, cơ hội hay rủi ro cho hàng xuất cảng Việt Nam?

Nhã Duy

24-8-2025

Tuần trước, tình cờ tôi đọc được một bài viết của tác giả Vũ Kim Hạnh được chia sẻ lại qua Facebook. Bài viết có tựa đề là “Cơ hội vàng ở Mỹ sau mức thuế đối ứng 20%”, trong đó bà nhắc riêng về kỹ nghệ xuất cảng gỗ của Việt Nam sang Hoa Kỳ và thế giới.

Trước khi đi vào chi tiết của bài viết, có thể nhắc sơ về bà Vũ Kim Hạnh ắt đã quen thuộc với nhiều người trong nước. Bà từng là Tổng Biên Tập báo Tuổi Trẻ, cũng như nằm trong nhóm sáng lập tờ tuần báo Sài Gòn Tiếp Thị, từng là những tờ báo khá thành công tại Việt Nam.

Trong bài viết nói trên, bà Kim Hạnh cho rằng xuất cảng gỗ vào thị trường Hoa Kỳ đạt được “cơ hội vàng” trong trận chiến thuế quan của Mỹ một khi hàng gỗ xuất cảng của Trung Quốc bị chậm lại. Bà Kim Hạnh dẫn, rằng trong sáu tháng đầu năm nay, Việt Nam đã qua mặt Trung Quốc để trở thành nhà xuất cảng hàng gỗ lớn nhất vào Hoa Kỳ.

Thật ra, theo số liệu xuất nhập cảng của Hoa Kỳ, Việt Nam đã qua mặt Trung Quốc từ năm 2024 vừa qua khi đứng đầu các quốc gia xuất cảng hàng gỗ vào Mỹ với tổng giá trị là 6.81 tỉ đô la, chiếm 25.1%, so với Trung Quốc theo sau là 6.4 tỉ đô la, chiếm 23.6%.

Quan điểm này khá giống một nhóm trong nước ủng hộ Donald Trump khi bào chữa, xem việc áp đặt thuế quan lên Việt Nam như một “cơ hội” hay tiềm năng phát triển quốc gia mà tôi từng bắt gặp đó đây, dù không rõ quan điểm cá nhân của bà Kim Hạnh.

Tôi chỉ nghĩ không lẽ Việt Nam chưa từng có cơ hội xuất cảng cho đến khi bị Donald Trump tăng thuế? Há không phải Việt Nam đã phát triển việc xuất cảng rất mạnh mẽ từ hàng chục năm qua và trở thành một trong 10 quốc gia xuất cảng vào Mỹ cao nhất, chính xác là quốc gia hàng thứ sáu và dẫn đầu ngành gỗ trong năm 2024 vừa qua?

Ở đây chúng ta thử xem xét những dữ liệu về kỹ nghệ xuất cảng gỗ của Việt Nam nói riêng trong cuộc chiến thuế quan của Donald Trump với thế giới hiện nay có là cơ hội và tín hiệu hy vọng và lạc quan hay không?

Đối với Hoa Kỳ, hàng furniture, tức bàn ghế, tủ giường, đồ gỗ nội thất… là chủng loại hàng nhập cảng được tiêu thụ khá mạnh, không thua kém đồ chơi, hàng gia dụng, điện máy… tại Mỹ. Khoảng một phần ba hàng gỗ gia dụng xuất cảng trên thế giới là được tiêu thụ tại thị trường Mỹ, một thị trường vốn có sức tiêu thụ khổng lồ. Chỉ riêng trong sáu tháng đầu năm nay, Hoa Kỳ đã nhập cảng khoảng 20 tỉ đô la, phần lớn từ Việt Nam, Trung Quốc, Mexico, Canada và Ý cùng một số các quốc gia khác.

Trước nhu cầu này, Việt Nam đã và đang là một trong những quốc gia đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực xuất cảng hàng gỗ cho Hoa Kỳ và thế giới. Việt Nam có những thế mạnh trong kỹ nghệ đồ gia dụng gỗ này để trở thành một nhà xuất cảng toàn cầu quan trọng. Nguồn nhân công có tay nghề về hàng gỗ dồi dào, giá nhân công lại rẻ là lý do chính để nhiều hãng đồ gia dụng lớn đặt hàng.

Tuy nhiên ngành gỗ Việt Nam, tương tự các ngành dệt may, giày dép… cũng phụ thuộc vào nguyên liệu thô phải nhập cảng và dừng lại ở việc chỉ gia công cho các hãng nước ngoài nên lợi nhuận khá thấp. Mặt khác, ngành gỗ Việt nam chỉ phát triển mạnh ở xuất cảng trong khi tiêu thụ nội địa lại không được như vậy.

Tôi không có số liệu về lợi nhuận của ngành gỗ Việt Nam, nên xem qua lợi nhuận của các nhà sản xuất hay bán lẻ ngành đồ gỗ tại Mỹ như thế nào để suy đoán dựa trên luận cứ. Theo số liệu từ tổ chức những chủ nhân bán lẻ (The Retail Owners Institute), lợi nhuận gộp (gross profit margin) của kỹ nghệ đồ gỗ tại Mỹ vào khoảng trên dưới 40%. Tuy nhiên sau khi trừ chi phí vận hành và lãi xuất cùng thuế, lãi ròng (net profit margin) chỉ đạt mức từ 3 đến 6%, tùy thuộc sự biến động của thị trường và nhà sản xuất hay phân phối.

Nếu các nhà sản xuất hay bán lẻ của Mỹ chỉ dừng lại ở lợi nhuận 3-6% nói trên thì lợi nhuận của kỹ nghệ gia công hàng gỗ nói riêng hay các kỹ nghệ gia công khác tại Việt Nam sẽ là bao nhiêu, ắt khó lòng cao hơn mức này khi chỉ là những nhà gia công hoặc sản xuất tìm kiếm lợi nhuận nhờ vào giá nhân công rẻ.

Đó là tình trạng trước khi thế giới bị đối diện thuế quan và nguồn cung ứng nguyên vật liệu chưa bị rối loạn hay lạm phát như hiện nay. Trong khi như đã nói trên, ngành gỗ Việt Nam lại phụ thuộc vào nguyên vật liệu thô nhập cảng, đang tiếp tục tăng giá và chi phí vận chuyển cũng đã tăng cao.

Nếu ngành xuất cảng gỗ nói riêng cùng kỹ nghệ xuất cảng hàng hóa, đồ điện tử của Việt Nam phát triển mạnh mẽ trong các năm qua nhờ vào một chính sách thuế quan ổn định và nỗ lực bình thường hóa quan hệ thương mại, bao gồm việc xóa bỏ nhiều rào cản thương mại từ Hoa Kỳ dành cho Việt Nam ở thời kỳ tiền Donald Trump thì với mức thuế đối ứng 20% hiện nay, các nhà xuất cảng Việt Nam sẽ gánh chịu một phần thuế quan này cùng với các nhà nhập cảng và khách tiêu thụ tại Mỹ. Điều này sẽ gây nên khó khăn lớn hơn cho kỹ nghệ gia công hàng xuất cảng của Việt Nam khi biên độ lợi nhuận của hàng xuất cảng từ Việt Nam vốn đã thấp, nay gánh thêm một phần mức thuế quan 20 % này mà vẫn hy vọng sẽ tồn tại và phát triển.

Chưa hết, ngành gỗ Việt Nam sẽ không dừng ở khó khăn vừa dẫn trên. Trong ngày thứ Sáu vừa qua, Donald Trump đã tuyên bố sẽ xem xét lại và áp dụng khung thuế nặng nề hơn với riêng hàng gỗ gia dụng nhập cảng trong vòng 50 ngày tới. Donald Trump đưa ra tuyên bố này nhằm lấy lòng nhóm cử tri tại các tiểu bang Cộng Hòa, vốn từng sản xuất hàng gia dụng gỗ rất mạnh tại Mỹ như North Carolina, South Carolina, Texas, Mississippi, Indiana… và nay gặp khó khăn khi các hãng gia tăng việc gia công tại nước ngoài.

Liệu mức thuế này sẽ tăng lên 30, 40 hay 50%, chưa biết được nhưng điều chắc chắn là sẽ ảnh hưởng nặng nề đến những quốc gia xuất cảng hàng gỗ sang Mỹ như Việt Nam, thậm chí phá sản nếu không tìm được thị trường thay thế, điều đang xảy ra với thị trường dệt may gia công tại Bangladesh cũng chịu mức thuế quan 20% như Việt Nam.

Không quốc gia nào thoát khỏi những hệ lụy trước cuộc chiến thuế quan hiện nay, kể cả chính người dân Mỹ cũng phải gánh chịu trong chính sách này. Giá cả thực phẩm, hàng hóa thiết yếu và dịch vụ tại Mỹ đang tiếp tục tăng cao một cách đáng lo ngại so với thu nhập người dân lao động.

Trung Quốc dẫu có thiệt hại thế nào thì họ vẫn đang có những đối sách đối đầu với Mỹ, đang tìm kiếm những liên minh và thị trường mới. Trên thực tế, chính Mỹ đã phải nhượng bộ trước Trung Quốc trong cuộc chiến lần này và chưa đạt được thỏa thuận giao thương với Trung Quốc cho đến nay. Mỹ tăng mức thuế lên Ấn Độ đến 50% với lý do mua dầu của Nga, trong khi lại né tránh việc Trung Quốc cũng là nhà nhập cảng dầu lớn nhất của Nga.

Việt Nam không đủ vị thế và cũng khó thoát khỏi sự ảnh hưởng của Trung Quốc, từ bình diện chính trị, kinh tế để mà có thỏa thuận riêng với Hoa Kỳ, đừng nói đến việc đối đầu.

Hy vọng rằng chính sách thuế quan của Donald Trump có thể triệt tiêu quốc gia này và giúp cơ hội phát triển cho quốc gia khác, trong trường hợp ở đây là Việt Nam sẽ thủ lợi một khi Trung Quốc bị ảnh hưởng nặng nề, có lẽ là chỉ những lạc quan cá nhân mang dân tộc tính hơn là những gì đang thật sự xảy ra.

Tuy nhiên sự lạc quan này không xóa được rủi ro của những nhà sản xuất lớn nhỏ tại Việt Nam nếu thuế quan tăng cao và kéo dài hay những hãng nước ngoài lại một lần nữa, tìm kiếm những thị trường nhân công ít bị ảnh hưởng hơn Việt Nam.

Ngành gỗ Việt Nam cũng không là ngoại lệ.