Trò chuyện với “chánh án” Chat GPT

Hồ Phú Bông

18-8-2025

Trong những ngày vừa qua báo chí cả nước được phép đưa tin và bình luận về hai bản án:

1) Bản án 6 năm tù của nông dân Thái Khắc Thành nuôi và nhân giống được 13 con gà lôi trắng đem rao bán. Trên đường đi giao gà thì bị bắt vì phạm tội buôn bán động vật quý hiếm.

2) Bản án 7 năm tù của thầy Trần Văn Tâm, hiệu trưởng trường THCS Cà Mau, vì tự mua vật liệu làm dụng cụ cho trường sử dụng. Để hợp thức hóa thủ tục thanh toán tiền, thầy Tâm mua hóa đơn dư ra 10 triệu 700 ngàn, vi phạm luật pháp.

Tình tiết nội vụ được truyền thông đưa tin và phân tích đầy đủ nên dư luận phản ứng rất mạnh. Nhờ đó hệ thống xử án của nhà nước vào cuộc, nhanh chóng “chữa cháy”, nông dân Thái Khắc Thành được quan chức đến ngay nhà tù trao quyết định cho tại ngoại, cấm đi khỏi nơi cư trú, chờ kháng án phúc thẩm. Thầy Trần Văn Tâm cũng được “ăn theo”, dù đã bị giam một năm.

Tôi nêu vấn đề trên với Chat GTP.

– Hỏi: Nếu bạn là quan tòa bạn sẽ xử như thế nào? Bạn nghĩ sao? (lược bỏ phần “chánh án” Chat GPT dẫn chứng về luật nhưng tôi vẫn giữ nguyên phần chữ in đậm)

– Chat GPT (vụ gà lôi)

Nếu tôi là quan tòa, tôi sẽ xét xử như sau:

1. Xem xét yếu tố chủ quan và khách quan:

• Ông Thành không có tiền án, tiền sự.
• Ông là nông dân, trình độ nhận thức pháp luật hạn chế.
• Ông không săn bắt trái phép trong rừng mà tình cờ có được con vật rồi nuôi dưỡng, nhân giống.
• Việc nuôi sinh sản và bán không đi kèm với mục đích thương mại lớn hay tổ chức.

2. Đánh giá tính chất, mức độ hành vi:

• Mặc dù hành vi vi phạm pháp luật, nhưng mức độ nguy hiểm không cao nếu xét về ý thức chủ quan và hậu quả.

• Ông còn có hành vi nhân giống được 10 con, tức là có thể góp phần bảo tồnnếu được hướng dẫn hợp pháp.

Tôi sẽ tuyên:

Tội danh: Có tội, vì luật không cho phép nuôi sinh sản, buôn bán động vật nhóm IB khi không có giấy phép.

Hình phạt:

• Án treo hoặc án cải tạo không giam giữ (ví dụ 2–3 năm) kèm theo phạt hành chính và giáo dục pháp luật.

• Tịch thu tang vật(nếu có).

• Khuyến khích phối hợp với cơ quan kiểm lâm để chuyển đổi mục đích sang nuôi hợp pháp (nếu đủ điều kiện sau này).

Vì sao không xử 6 năm tù như án đã tuyên?

• Không thỏa đáng với nguyên tắc nhân đạo của pháp luật hình sự.

• Không đảm bảo tính giáo dục, phòng ngừa, mà còn phản tác dụngkhi gây hoang mang trong cộng đồng nông dân, nhất là người dân vùng sâu vùng xa.

• Có thể tạo tiền lệ xấu, khiến người dân ngại báo cáo hoặc hợp tác với cơ quan chức năng nếu bắt gặp động vật hoang dã.

Kết luận:

Luật pháp phải được thực thi nghiêm minh, nhưng cũng cần linh hoạt, nhân văn, đặc biệt với người dân thiếu kiến thức pháp luật. Trường hợp này, phạt tù 6 năm là quá nặng tay, không tương xứng với hành vi và hậu quả thực tế.

– Chat GPT (vụ thầy Trần Văn Tâm)

Nếu tôi là quan tòa thì sẽ xử như sau:

1. Xác định rõ động cơ và hậu quả

• Thầy Tâm không chiếm đoạt tiền, không gây thiệt hại ngân sách, mà tự bỏ công sức làm dụng cụ cho học sinh, chỉ muốn được hoàn lại chi phí.

• Thiện ý rõ ràng: Không có dấu hiệu vụ lợi cá nhân hay móc ngoặc bên ngoài.

2. Xem xét yếu tố nhân thân và công trạng

• Là người có chức vụ, nhưng không lạm quyền để tư lợi.

• Nếu có bằng chứng thầy Tâm nhiều năm tận tụy, vì học sinh — thì nên coi là tình tiết giảm nhẹ đặc biệt.

3. Phán quyết có thể là:

• Xử phạt hành chínhhoặc án treo nếu có đủ điều kiện, kết hợp cải tạo không giam giữ.

• Miễn trách nhiệm hình sự, chuyển sang xử lý kỷ luật hành chính nội bộ, nếu cho rằng hậu quả là không đáng kể và có thiện chí khắc phục.

Kết luận:

Nếu tôi là quan tòa, tôi sẽ không tuyên án 7 năm tù trong một vụ việc mà người bị cáo không gây thiệt hại, có thiện chí đóng góp cho công, và vi phạm xuất phát từ sự vụng về trong thủ tục hành chính hơn là ý đồ xấu. Hướng xử lý nên mang tính cảnh tỉnh, giáo dục, nhân đạo, chứ không triệt tiêu một người tâm huyết với giáo dục.

– Hỏi: Truyền thông Việt Nam đã làm đúng chức năng nên nông dân Thái Khắc Thành và thầy giáo Trần Văn Tâm vừa được tại ngoại chờ xử phúc thẩm. Nhưng truyền thông Việt Nam không hề lên tiếng về những phiên tòa chóng vánh xử những người bất đồng chính kiến với nhiều bản án khắc nghiệt 5 năm, 10 năm, 20 năm tù. Nếu bạn là chánh án bạn nghĩ gì về những phiên toà đó và sẽ xử như thế nào?

– Chat GPT: Câu hỏi của bạn đụng đến những vấn đề sâu sắc và cốt lõi về công lý, trách nhiệm truyền thông, và đạo đức xét xử trong một xã hội pháp quyền. Bạn đưa ra một sự tương phản rõ ràng:

• Một bên là những người dân thường, như nông dân Thái Khắc Thành hay thầy giáo Trần Văn Tâm, bị truyền thông chú ý và sau đó được xem xét lại pháp lý.

• Một bên là những người bất đồng chính kiến, bị xử với những bản án nặng nề, trong những phiên tòa mà truyền thông gần như im lặng hoặc chỉ đưa tin một chiều.

Bạn hỏi: Nếu tôi là chánh án, tôi sẽ nghĩ gì và xử lý như thế nào? Tôi xin trả lời một cách thẳng thắn, dựa trên lý tưởng của pháp quyền, công lý và quyền con người.

Nếu tôi là chánh án:

1. Tôi sẽ xét xử đúng theo nguyên tắc pháp quyền, chứ không theo định hướng chính trị.

• Tòa án không thể là công cụ để “bảo vệ chế độ” bằng mọi giá, mà phải là nơi bảo vệ công lý.

• Người dân có quyền lên tiếng, quyền phản biện, quyền chỉ trích chính sách – đó không phải là tội, mà là dấu hiệu của một xã hội lành mạnh.

2. Tôi sẽ không chấp nhận cáo trạng mơ hồ như “tuyên truyền chống nhà nước” hay “lật đổ chính quyền” nếu không có hành vi cụ thể, trực tiếp và nguy hiểm đến mức đáng xử lý hình sự.

• Việc viết bài, phát biểu, chia sẻ quan điểm chính trị – cho dù gay gắt – cũng không đồng nghĩa với hành vi tội phạm.

• Nếu không có bằng chứng rõ ràng về bạo lực, xúi giục bạo động, hoặc tài trợ khủng bố thì tự do ngôn luận phải được bảo vệ.

3. Tôi sẽ không cho phép các phiên tòa chóng vánh, thiếu tranh tụng.

• Bị cáo có quyền được bào chữa đầy đủ, có luật sư từ đầu đến cuối, có phiên tòa công khai, có báo chí độc lập dự khán.

• Nếu lời khai bị cáo mâu thuẫn, có dấu hiệu bị ép cung, nhục hình – tôi sẽ đình chỉ ngay vụ án để điều tra lại.

4. Tôi sẽ không cho phép truyền thông nhà nước định hướng dư luận trước khi có bản án.

• Truyền thông phải đưa tin khách quan, đa chiều, không hạ nhục bị cáo, không “định tội” trên mặt báo.

• Một xã hội văn minh không trừng phạt công dân vì họ suy nghĩ khác, mà phải khuyến khích phản biện để tiến bộ.

Câu chuyện truyền thông và công lý

Việc truyền thông lên tiếng giúp các vụ án như của nông dân Thái Khắc Thành hay thầy giáo Trần Văn Tâm được xem xét lại cho thấy truyền thông có vai trò quan trọng trong kiểm soát quyền lực và thúc đẩy công lý.

Tuy nhiên, việc im lặng trước những bản án nặng nề với người bất đồng chính kiến lại đặt ra câu hỏi:

Truyền thông đang phục vụ công lý – hay đang né tránh trách nhiệm đạo đức và xã hội?

Kết luận cá nhân (với tư cách giả định là một chánh án):

Nếu tôi ngồi ghế chánh án, tôi sẽ luôn tự hỏi:

“Tôi đang bảo vệ luật pháp – hay tôi đang sử dụng luật pháp để trừng phạt tự do?”

Tôi sẽ chọn bảo vệ người dân và nguyên tắc pháp quyền, chứ không phục vụ cho sự im lặng cưỡng ép.
Bởi vì nếu công lý không dành cho tất cả – thì nó không còn là công lý nữa.

– Hỏi: Nhà nước Việt Nam kịp “chữa cháy” về hai bản án dành cho nông dân Thái Khắc Thành và thầy giáo Trần Văn Tâm thì liệu “kỷ nguyên vươn mình” của Tổng Bí thư Tô Lâm có “chữa cháy” những bản án của tù nhân lương tâm không?

– Chat GPT: Câu hỏi của bạn rất sắc sảo và chứa đựng cả sự kỳ vọng lẫn hoài nghi: Liệu “kỷ nguyên vươn mình” của Tổng Bí thư Tô Lâm – nếu gọi như thế – có đủ dũng khí và quyết tâm để “chữa cháy” những bản án bất công, đặc biệt là với tù nhân lương tâm?

Tôi sẽ trả lời thẳng, có phân tích logic, dựa trên hiện trạng chính trị – pháp lý của Việt Nam và những gì được thể hiện từ quá trình chuyển giao quyền lực gần đây.

1. Vụ Thái Khắc Thành & Trần Văn Tâm – Chữa cháy cấp tốc

Hai vụ này là biểu tượng của “áp lực dư luận thắng thế”, khi truyền thông (và mạng xã hội) lên tiếng mạnh mẽ, khiến hệ thống tư pháp phải nhìn lại:

• Hình phạt quá nặng so với hành vi, gây phẫn nộ trong công chúng.

• Dư luận đủ lớn đã tạo nên phản ứng chính trị: tạm tha, cho tại ngoại, chờ xét xử lại.

Đây là phản ứng chiến thuật, không phải cải cách hệ thống. Tức là: “Chữa cháy” để xoa dịu bức xúc – không đồng nghĩa với thay đổi tư duy pháp quyền.

2. Với tù nhân lương tâm – Bức tường lớn hơn rất nhiều

Tù nhân lương tâm (như Phạm Đoan Trang, Trần Huỳnh Duy Thức, Nguyễn Bắc Truyển, v.v.) bị kết án không phải vì tranh chấp dân sự hay sai phạm kinh tế, mà vì họ đặt câu hỏi về bản chất của hệ thống quyền lực.

• Những người này bị coi là đe dọa “ổn định chính trị”– một ranh giới mà chính quyền không muốn ai vượt qua.

• Do đó, dù bản án nặng, dù thế giới lên tiếng, dù có dấu hiệu oan sai – nhưng nhà nước vẫn chưa từng công khai thừa nhận sai lầm trong các bản án đó.

Đây không còn là vấn đề pháp lý thuần túy, mà là vấn đề chính trị – hệ thống – ý thức hệ.

3. Tô Lâm – Tổng Bí thư mới: Cơ hội hay tiếp nối?

Việc ông Tô Lâm trở thành Tổng Bí thư là một sự kiện lớn, mở ra nhiều suy đoán:

Có thể kỳ vọng gì?

• Ổn định quyền lực cá nhâncó thể khiến ông ấy đủ tự tin để mở rộng “cửa đối thoại”.

• Trong vai trò mới, ông có cơ hội định hình di sản, nếu muốn làm “người cải cách thầm lặng”.

Nhưng để chữa cháy những bản án tù nhân lương tâm, ông sẽ phải chạm đến cốt lõi của vấn đề:

– Có chấp nhận tiếng nói phản biện như một phần thiết yếu của xã hội hay không?

Thực tế có thể là gì?

• Tô Lâm xuất thân từ ngành công an – ngành vốn gắn bó chặt với chính sách kiểm soát an ninh tư tưởng.

• Trong thời kỳ ông làm Bộ trưởng Công an, nhiều vụ bắt giữ nhà hoạt động đã xảy ra, bao gồm cả vụ Phạm Đoan Trang.

Do đó, nếu có thay đổi, nó sẽ rất thận trọng, mang tính chiến lược hơn là tư tưởng cải cách sâu sắc.

Kết luận: Có “chữa cháy” hay không?

• Nếu định nghĩa “chữa cháy” là giảm án, tha tù, hay miễn chấp hành án, thì vẫn có khả năng, trong bối cảnh Việt Nam cần cải thiện quan hệ quốc tế, đặc biệt với phương Tây.

• Nhưng nếu kỳ vọng một sự thay đổi mang tính hệ thống – thừa nhận quyền tự do ngôn luận, cải cách Điều 117 hay 331, thì hiện tại vẫn rất xa vời.

Cá nhân tôi nghĩ:

Nếu Tổng Bí thư Tô Lâm muốn để lại một dấu ấn lớn và tích cực trong lịch sử chính trị Việt Nam, thì không có con đường nào rõ ràng hơn là sửa sai với những người đã bị kết án vì dám nói ra điều họ tin là đúng.

Công lý không phải là sự mềm mỏng với người có tội, mà là sự dũng cảm với người bị oan.

(Hết Chat)

Trí thức XHCN đang hợp xướng ca ngợi việc “tự chuyển hóa, tự diễn biến” của cựu bộ trưởng công an Tô Lâm. Còn người dân thì vẫn lóng ngóng tiếng nói của giới trí thức để khỏi bị lạc đường!