Cần đưa bản án vụ ông Trịnh Văn Quyết trở thành án lệ bắt buộc!

Lê Ngọc Luân

26-6-2025

Bài viết này trên tinh thần khách quan nhất để từ đó suy ra vấn đề lý luận pháp lý và thực tiễn về áp dụng hình phạt nhằm phòng ngừa tội phạm cũng như phát huy được tính nhân đạo thực sự (tôi viết sau khi có kết quả tốt cho ông Quyết và nhiều người vướng lao lý khác).

Sự nhân đạo phải căn cứ chung thống nhất, bắt buộc chứ không dựa vào ý chí, quan điểm cá nhân của thành viên Hội đồng xét xử (HĐXX) hay của toà án nào cả (ý này không đề cập cụ thể đến HĐXX, bản án ông Quyết hay toà án cụ thể nào khác mà chỉ đề cập chung từ kinh nghiệm, thực tiễn hành nghề cá nhân). Có như vậy, một bản án được tuyên – những người am hiểu pháp luật hoặc không am hiểu sẽ thấy được sự chuẩn mực đạo lý lẫn pháp lý để hướng đến công lý thực sự.

1) Trước tiên, người thân và chính cá nhân ông Quyết có thể vui mừng vì mức án được giảm sâu từ 21 năm thành còn 7 năm, tội còn lại chuyển từ phạt tù sang phạt tiền với cáo buộc lừa đảo hàng ngàn tỷ và làm lũng đoạt thị trường chứng khoán.

Tôi chưa vội bàn tính pháp lý về cáo buộc đúng hay sai – nếu sai thì án 7 năm vẫn có thể nặng, còn giả sử là đúng thì dư luận (người không am hiểu pháp luật) sẽ đặt câu hỏi tại sao có người lừa đảo vài trăm triệu hoặc một đến hai tỷ đồng khắc phục hết vẫn chịu mức án tương đương ông Quyết hoặc cao hơn, dù có thêm nhiều tình tiết giảm nhẹ. Liệu có sự công bằng? Dẫu biết rằng hoặc người hành nghề luật (thẩm phán, luật sư, kiểm sát viên…) có thể cho rằng mỗi vụ án có các tình tiết, sự kiện khác nhau nên so sánh là không hợp lý. Nghe thì có vẻ phù hợp nhưng sự thắc mắc của dư luận không phải không có lý chưa nói đến hợp lý là đằng khác, vì:

– Tội lừa đảo, điều đầu tiên phải bảo vệ cho bị hại, nghĩa là người bị hại phải được nhận lại tiền thiệt hại và khi điều đó đạt được thì về cái chung tất cả bị cáo lừa đảo khắc phục toàn bộ hậu quả họ cần được giảm mức án nhẹ nhất để tất cả đều có sự công bằng. Ví dụ: A lừa đảo 1.000 tỷ bị tuyên 20 năm khắc phục toàn bộ được giảm còn 5 năm thì B lừa đảo một tỷ đồng khắc phục toàn bộ, không thể tuyên B [án] 5 năm và trường hợp sơ thẩm tuyên 8 năm, sau đó khắc phục toàn bộ thì B hoàn toàn cần được giảm án sâu còn một năm, thậm chí cho hưởng án treo.

Tuy nhiên, thực tế xét xử hoàn toàn không phải vậy vì nhiều lý do, nguyên nhân khác nhau. Điều này sẽ tạo ra sự hoài nghi hợp tình, hợp lý của người dân, cần được cơ quan lập pháp và hành pháp xem xét ở tầm vĩ mô để pháp luật được thực thi chuẩn mực, người người đều đồng tình mà không có sự lấn cấn.

– Tuy nhiên, nếu việc lừa đảo xong, khắc phục toàn bộ hậu quả và được giảm án sâu thì cần đặt ra vấn đề hài hoà chung của hai khía cạnh:

i) Răn đe, phòng ngừa tội phạm; và

ii) Mục đích nhân đạo, hoàn lương của người vướng vòng lao lý.

Đây là vấn đề cần các cuộc hội thảo sâu rộng và ở tầm quốc gia, ngay trong chính quốc hội nhưng để mang tính hiệu quả, thực tiễn thì đại biểu quốc hội thành phần chung phải là người am hiểu pháp luật hình sự, hành nghề thực tiễn, các chuyên gia xã hội học, tâm lý tội phạm… thì việc bàn luận đưa ra mới mang tính hiệu quả nhưng thực tế ĐBQH đa số không phải là thành phần này.

Đây là vấn đề khó, không đơn giản, cần sự quan tâm sâu, rộng của những người lãnh đạo cao nhất của đất nước và học tập tiếp thu các quy định pháp luật, thực tiễn xử lý của các quốc gia có nền pháp luật, tư pháp văn minh tiến bộ như: Mỹ, Anh, Nhật Bản, Đức v.v… Khi đạt được điều này sẽ tạo ra sự thúc đẩy cực lớn cho việc phát triển của kinh tế – xã hội Việt Nam, người dân thấy được lẽ phải bằng sự nể phục chuẩn mực từ phán quyết của cơ quan thực thi pháp luật và người cầm cân nảy mực sẽ thi hành với cương vị quả cảm, chính trực từ luật pháp và giá trị đạo đức tối thượng.

2) Bản án ông Quyết cần được xem là án lệ để từ đó toà án, viện kiểm sát xem lại toàn bộ những bản án đã tuyên những con người phạm tội lừa đảo (đã khắc phục toàn bộ hậu quả, có nhiều tình tiết giảm nhẹ tương đương hoặc hơn) sẽ được ân xá, giảm án sâu để họ có thể trở về hoà nhập cộng đồng, đóng góp cho đất nước (nếu người phạm tội vì lầm lỡ nhưng có trí). Nếu làm được điều này sẽ cho thấy Việt Nam là quốc gia đặt vấn đề nhân đạo, thức tỉnh lương tri con người lên hàng đầu, giá trị từ bi được lan toả.

3) Vấn đề răn đe, phòng ngừa và trừng trị tội phạm bây giờ phải làm sao nếu ai lừa đảo khắc phục toàn bộ được giảm sâu? Điều này cần hoàn thiện phương án phòng ngừa chung để tội phạm không thể hoành hành, đây là việc xử lý phần gốc, bằng cách luôn luôn cảnh báo, nâng cao ý thức cho người dân tránh bị lừa đảo và khi có hành vi lừa đảo cần xử lý nhanh chóng, cấp tốc ngay lập tức nhằm hạn chế tối đa thiệt hại.

Cuối cùng, tôi chúc ông Quyết sẽ sớm khoẻ trở lại để trở về và thực hiện các công việc đóng góp cho xã hội, đặc biệt bảo vệ cho những người đang bị ảnh hưởng, thiệt hại quyền lợi – đó chính là sự phúc đáp, báo đáp và thức tỉnh thật sự. Với tư cách là một người luật sư – tôi xin gửi lời chúc mừng đến các luật sư đồng nghiệp của ông Quyết về kết quả (dù kết quả này có nhiều yếu tố) nhưng thân chủ được giảm sâu là điều hạnh phúc của người làm nghề; và tôi cũng chia sẻ với luật sư đối lập với ông Quyết về những tâm tư, trăn trở.

P/S: Dù như thế nào, tôi vẫn tin, gửi lời chúc tốt đẹp đến tất cả những đồng nghiệp của mình – chúng ta, những người luật sư Việt Nam hãy từng bước hướng đến tri thức bằng tấm lòng, trái tim để chia sẻ, góp phần lan toả những giá trị cao đẹp nhất!