Hiện đại hóa bộ máy Nhà nước: Hướng đến một Chính phủ tinh gọn, hiệu quả và phi chính trị

Vũ Đức Khanh

4-11-2024

I. Mở đầu: Lời phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm và sự công nhận vấn đề

Trong một phát biểu hôm 31/10, Tổng Bí thư Tô Lâm đã thừa nhận rằng, từ Đại hội XII đến nay, Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) đã đánh giá bộ máy nhà nước là “cồng kềnh, hoạt động kém hiệu lực, hiệu quả”, đòi hỏi phải tinh gọn và sắp xếp lại. Ông nhấn mạnh rằng với mức chi ngân sách hiện nay, gần 70% chỉ dành cho lương và chi thường xuyên, nếu không cải tổ, đất nước sẽ không thể phát triển.

Tuy đã nhận ra vấn đề, ĐCSVN vẫn chưa đưa ra được một giải pháp cụ thể để giải quyết triệt để. Chính vì lý do đó, bài viết này mong muốn đưa ra một số đề xuất nhằm xây dựng một bộ máy nhà nước hiện đại, tinh gọn và thực sự phục vụ người dân.

II. Thực trạng hiện tại: Bộ máy cồng kềnh, thiếu hiệu quả

Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay của Việt Nam là hệ thống hành chính công đang trở thành gánh nặng cho ngân sách. Việc gần 70% ngân sách chỉ dành cho lương và chi phí hoạt động cho thấy mức độ “nuôi nhau” của bộ máy công quyền, hạn chế nghiêm trọng nguồn lực cho các lĩnh vực phát triển như giáo dục, y tế, quốc phòng và an sinh xã hội.

Không chỉ vậy, hệ thống còn bị chi phối bởi tư duy “hồng hơn chuyên” lâu đời trong ĐCSVN, vốn ưu tiên sự trung thành chính trị hơn là năng lực chuyên môn. Điều này không chỉ cản trở những người có tài năng thực sự tham gia vào quá trình hoạch định chính sách mà còn tạo ra một lực lượng cán bộ thiếu chuyên môn và hiệu quả. Nếu không có sự thay đổi quyết liệt, bộ máy hành chính Việt Nam khó có thể đáp ứng nhu cầu phát triển và đổi mới trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt.

III. Thẳng thắn phê bình: Tư duy “hồng hơn chuyên” và việc độc quyền ra quyết sách

Tư duy “hồng hơn chuyên” hiện đã không còn phù hợp với một nền hành chính công hiện đại. Việc quá nhấn mạnh vào sự trung thành chính trị đã khiến ĐCSVN trở nên bảo thủ, không chấp nhận những ý kiến độc lập và ngăn cản người ngoài Đảng tham gia vào việc ra quyết sách quốc gia. Đây là một trong những lý do chính dẫn đến tình trạng thiếu hiệu quả trong hệ thống hành chính, bởi hệ thống này thiếu tính cạnh tranh và những góc nhìn đa dạng.

Một chính phủ hiện đại phải đánh giá cán bộ dựa trên khả năng chuyên môn và năng lực làm việc, chứ không chỉ dựa vào yếu tố chính trị. Do đó, để đáp ứng các nhu cầu của thời đại mới, nền hành chính công của Việt Nam cần phải trở nên phi chính trị và phi đảng phái, nơi mà cán bộ công chức được đánh giá qua hiệu quả làm việc thay vì xuất thân hoặc sự trung thành với một hệ tư tưởng cố định.

IV. Lộ trình cải cách hành chính công: Tinh gọn và phi chính trị

Nền hành chính công hiện đại phải đứng độc lập và trung lập, nhằm phục vụ lợi ích chung của toàn xã hội, thay vì phục vụ lợi ích riêng của một đảng chính trị. Để đạt được điều này, Việt Nam cần một lộ trình cải cách hành chính công với các mục tiêu cụ thể và rõ ràng, bao gồm:

Tinh gọn bộ máy: Giảm số lượng biên chế và loại bỏ những vị trí thừa để tiết kiệm ngân sách. Quá trình tinh giản cần phải dựa trên hiệu quả công việc thực tế của cán bộ, không dựa vào yếu tố chính trị.

Chuyên môn hóa và nâng cao năng lực: Tập trung vào việc đào tạo đội ngũ công chức có trình độ chuyên môn cao, cam kết với công việc và hiệu quả nhất. Các khóa đào tạo nên nhắm đến các kỹ năng hành chính thực tiễn và kiến thức hiện đại để đáp ứng nhu cầu của thời đại.

Phi chính trị hóa và phi đảng phái hóa: Bộ máy hành chính phải trung lập, không phục vụ cho bất kỳ đảng phái nào. Các công chức công quyền cần phải tập trung vào hiệu quả công việc và phục vụ dân chúng một cách công bằng và minh bạch.

Đánh giá dựa trên hiệu quả công việc: Mỗi công chức phải được đánh giá dựa trên các chỉ số cụ thể về hiệu suất công việc, không chỉ dựa vào quá trình chính trị hay sự trung thành cá nhân.

Cơ chế kiểm soát và cân bằng: Tạo dựng một hệ thống kiểm soát và cân bằng giữa các cơ quan nhà nước và các tổ chức dân sự nhằm giám sát hiệu quả công việc và hạn chế sự lạm dụng quyền lực.

V. Vai trò của các tổ chức xã hội dân sự và mô hình đối tác công – tư

Các tổ chức xã hội dân sự (CSOs) đóng vai trò quan trọng trong việc định hình và giám sát các chính sách công. Họ không chỉ giúp phản ánh nhu cầu thực tế của người dân mà còn là cầu nối với các khu vực tư nhân nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả của bộ máy nhà nước. Mô hình đối tác công – tư (public-private partnership) giúp giảm bớt gánh nặng cho nhà nước trong cung cấp dịch vụ công và tạo ra các giải pháp sáng tạo từ khu vực tư nhân.

Tuy nhiên, việc hợp tác giữa khu vực nhà nước và các tổ chức dân sự phải bảo đảm không dẫn đến tình trạng “tinh hoa mới” xuất hiện trong bộ máy công quyền. Điều này có nghĩa là các CSOs và khu vực tư nhân phải hoạt động độc lập, không bị chi phối bởi lợi ích cá nhân hay nhóm quyền lực, bảo đảm rằng các quyết sách công luôn hướng đến lợi ích của toàn dân.

VI. Hướng đi tiếp theo: Bắt đầu từ đâu?

Để bắt đầu quá trình cải cách hành chính công, Việt Nam có thể tập trung vào một số bước cơ bản sau:

Sắp xếp lại hệ thống cán bộ: Thực hiện các chính sách tinh giản biên chế và tái cơ cấu các cơ quan công quyền theo hướng giảm bớt những chức năng chồng chéo và thừa thãi.

Xây dựng các chỉ số đánh giá hiệu quả: Xác định các chỉ số cụ thể để đánh giá hiệu quả công việc của từng vị trí trong bộ máy nhà nước.

Khuyến khích sự tham gia của xã hội dân sự: Tạo cơ chế cho các tổ chức dân sự tham gia vào quá trình giám sát và đánh giá hiệu quả của bộ máy hành chính.

Đầu tư vào công nghệ và đào tạo: Cải tiến hệ thống quản lý công nghệ để tối ưu hóa quy trình làm việc, đồng thời đầu tư vào việc đào tạo lại đội ngũ công chức theo hướng chuyên môn hóa cao.

VII. Kiến tạo mô hình kiểm soát và cân bằng để bảo đảm hiệu quả tối ưu

Để bảo đảm tính hiệu quả và tính trách nhiệm cao nhất cho nền hành chính công, cần phải xây dựng một hệ thống kiểm soát và cân bằng, trong đó các lực lượng chính trị, bộ máy hành chính và xã hội dân sự có vai trò đối trọng lẫn nhau. Hệ thống này không chỉ giúp giám sát các hoạt động của bộ máy công quyền mà còn bảo đảm rằng các quyết sách chính trị sẽ phục vụ lợi ích của đa số công dân.

VIII. Kết luận: Hướng tới một Nhà nước Việt Nam hiện đại

Một bộ máy nhà nước hiện đại, phi đảng phái và phi chính trị là yếu tố quan trọng để Việt Nam có thể bắt kịp xu thế phát triển của thế giới. Trong bối cảnh cạnh tranh khu vực và toàn cầu ngày càng gay gắt, Việt Nam cần một nền hành chính công hiệu quả, tinh gọn và luôn đặt con người làm trung tâm. Sự thay đổi này không chỉ giúp tiết kiệm ngân sách mà còn bảo đảm rằng các nguồn lực được sử dụng một cách hiệu quả nhất cho sự phát triển của đất nước.

Để đạt được mục tiêu đó, Việt Nam cần có một bộ máy hành chính thực sự lấy dân làm gốc, đáp ứng các yêu cầu của một nền kinh tế hiện đại và thể hiện sự sẵn sàng cho những thách thức của tương lai. Một chính phủ tinh gọn, phi chính trị và hiệu quả sẽ không chỉ thúc đẩy sự phát triển bền vững của quốc gia mà còn củng cố lòng tin của người dân đối với các cơ quan công quyền. Điều này là con đường duy nhất để Việt Nam có thể trở thành một hình mẫu phát triển bền vững và thịnh vượng trong khu vực Đông Nam Á.