Lẫn lộn

Nguyễn Thông

26-7-2024

Cô em tôi bảo (cũng là dạng nhắc nhở) đừng chọc/ đá người ta thế này thế kia, kẻo bị ghét. Ối người tử tế đã có ý ngại bác rồi đấy.

Thú thực, tôi chả ngại bị ghét, nhưng cũng biết nghe lời em tôi, chỉ có điều tính cạu cọ đã quen rùi, “rằng quen mất nết đi rồi”, nên ngứa tay phím, gõ điều này.

Mở báo mậu dịch, nghe tivi, người đọc người nghe thường gặp cái sai về cách dùng hai từ “giá trị” và “trị giá”.

Trước hết nói về từ “giá trị”. Nhiều nhà báo, hầu hết là đằng khác, cũng như rất nhiều người, không phân biệt được “trị giá” và “giá trị” là hai từ khác nhau, nghĩa khác nhau, dùng trong trường hợp khác nhau. Chẳng hạn họ viết “giá trị thiệt hại trong vụ án Vạn Thịnh Phát lên tới hơn một triệu tỉ đồng”, mà nhẽ ra phải là “trị giá thiệt hại trong vụ án Vạn Thịnh Phát lên tới hơn một triệu tỉ đồng”.

Theo từ điển tiếng Việt, “giá trị” là thứ (vô hình) làm cho vật chất có ích, có ý nghĩa, có tác dụng về mặt nào đó, chẳng hạn: Giá trị dinh dưỡng, giá trị sử dụng, giá trị tuyên truyền/giáo dục, giá trị nghệ thuật; giá trị giải thưởng không lớn nhưng rất quan trọng; định trị giá tài sản chưa đúng so với giá trị của nó; bàn thắng rất có giá trị…

Nhìn chung, từ giá trị không đi với những con số cụ thể.

“Trị giá” để chỉ vật chất được tính, quy thành tiền (vàng, bạc, gạo…) là bao nhiêu, có con số cụ thể, để người ta dễ hình dung. Ví dụ: trị giá tài sản nhà nước bị thất thoát trong vụ tham nhũng khoảng 1.000 tỉ đồng; trị giá căn nhà 900 triệu đồng; trị giá ngày công bằng 5 ký thóc, v.v…

Khi đã quy giá trị của vật chất thành tiền hoặc thứ gì đó một cách cụ thể thì phải dùng từ “trị giá”.

Hai từ này, chỉ đảo vị trí trước-sau là đã ra nghĩa khác nhau, nhưng đại đa số nhà báo dùng sai, không phân biệt được. Người viết sai, rồi người biên tập, người xuất bản cũng sai. Báo chí sai, rồi cả những cán bộ, người lãnh đạo cơ quan nhà nước vốn được coi là chữ nghĩa đầy mình nhưng cứ nói sai, viết sai, không hiểu được “giá trị” và “trị giá” dùng trong trường hợp nào.

Ông hàng xóm nhà tôi cười bảo báo chí thời nay kém giá trị, còn trị giá kiến thức của nhà báo bằng 0.

Một bác khác có lần nhắn cho tôi: Hai từ này thật ra không có gì khó hiểu mà sao mấy ông nhà báo lại dùng sai. Thế mới biết giá trị của bằng cấp ngày nay và trị giá của mỗi bằng cấp chừng bao nhiêu.

Một ông khác bảo, không phải chỉ đám nhà báo sai hai từ ấy, đầy ông giáo sư, tiến sĩ, trình độ cao vòi vọi, chức tước cỡ trung ương lãnh đạo chính phủ, lành đạo bộ ngành vẫn cứ dùng sai bét nhè.