Quyền hình ảnh cá nhân của bị can, bị cáo

Ngô Anh Tuấn

6-8-2023

Quyền của cá nhân đối với hình ảnh là một trong các quyền nhân thân, là quyền dân sự gắn liền với mỗi cá nhân, không thể chuyển giao cho người khác. Do đó, khi sử dụng hình ảnh của bất cứ ai cũng phải được người đó cho phép và đồng ý. Quyền này được quy định cụ thể tại khoản 1 Điều 32 Bộ luật Dân sự 2015 như sau: Cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình. Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý.

Bộ luật Dân sự thì quy định khá rõ, tuy nhiên, trong Bộ luật Hình sự và Tố tụng hình sự thì không quy định rõ về quyền hình ảnh, quyền sử dụng hình ảnh của các bị can, bị cáo – điều này khiến cho việc hiểu rõ về giới hạn quyền sử dụng hình ảnh của các cơ quan báo chí, truyền thông, mạng xã hội có những cách hiểu khác nhau và khiến cho việc bảo vệ hình ảnh cá nhân của bị can, bị cáo gặp nhiều khó khăn.

Một người chỉ được xem là có tội khi bị kết án bằng bản án đã có hiệu lực pháp luật, nên việc chụp, đăng tải tràn lan hình ảnh cá nhân một người khi họ chưa phải là tội phạm là một cách gián tiếp kết tội họ, gây áp lực cho chính những cơ quan tiến hành tố tụng vì người dân đã ra phán quyết trước họ rồi, đi ngược là điều rất khó khăn. Vì phục vụ sự hiếu kỳ của một số người mà người ta có thể hành xử một cách bất chấp nguyên tắc chung của luật pháp, và người chịu thiệt thòi không ai khác chính là những người bị sử dụng hình ảnh bừa bãi.

Nên nhớ rằng, ngay cả khi một người đã bị bắt, đã bị tuyên một bản án đã có hiệu lực thì quyền cá nhân đối với hình ảnh của họ cũng không đương nhiên bị tước đoạt. Bộ luật hình sự 2015, BLTTHS 2015 cũng như các văn bản pháp luật liên quan không tìm thấy bất kỳ quy định nào tước bỏ quyền của cá nhân đối với hình ảnh của bị can, bị cáo thậm chí ngay cả đối với người phạm tội. Khi phạm tội, người thực hiện hành vi chỉ bị hạn chế một số quyền cơ bản (như cư trú, đi lại, bầu cử…) chứ không bị tước quyền hình ảnh.

Vậy nên, nếu không có quy định rõ ràng, rành mạch, chi tiết về quyền, sử dụng quyền hình ảnh của các đối tượng tình nghi, bị can, bị cáo thì việc sử dụng hình ảnh của họ một cách tràn lan như lâu nay sẽ khiến cho những người bị sử dụng hình ảnh bị dư luận kết tội vĩnh viễn ngay cả khi họ không có tội hoặc có tội nhưng đã chấp hành xong hình phạt, đã được xoá án tích…

Trước mắt, khi luật chưa có sự sửa đổi, bổ sung, các luật sư bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thân chủ vẫn có thể căn cứ vào quy định của Bộ luật Dân sự nhằm bảo vệ quyền bất khả xâm phạm về hình ảnh cá nhân của họ để giảm thiểu các hậu quả xấu, lâu dài về sau. Trong một số phiên toà trước đây và mới nhất là phiên toà mới kết thúc ngày hôm qua tại thành phố Điện Biên Phủ, yêu cầu không sử dụng hình ảnh chính diện của thân chủ tôi đã được chủ toạ chấp nhận và nhắc nhở những người có liên quan nghiêm chỉnh thực hiện.