TikTok có thể thuyết phục thế giới rằng nó không phải là công cụ của Trung Quốc không?

Financial Times

Cù Tuấn, dịch

5-3-2023

Tóm tắt: Đối mặt với những hạn chế mới và những kêu gọi cấm sử dụng ở Hoa Kỳ và châu Âu, ứng dụng video phổ biến này phải đối mặt với cuộc chiến cho tương lai của nó.

Nhìn bên ngoài, TikTok khó tạo ra một mối đe dọa nào đối với an ninh quốc gia. Với các video dài vài giây – kiểu đồ ăn nhanh – về các điệu nhảy đang hot và với giọng thuyết minh hài hước, đây là một trong những ứng dụng được sử dụng nhiều nhất ở phương Tây và đã ăn sâu vào văn hóa của một thế hệ thanh niên. TikTok hiện có hơn 1 tỷ người dùng trên toàn thế giới và ước tính tạo ra doanh thu hơn 10 tỷ đô la.

Tuy nhiên, ứng dụng này và chủ sở hữu Trung Quốc của nó, ByteDance, một lần nữa trở thành trung tâm của cơn bão địa chính trị khi các chính phủ ở Bắc Mỹ và Châu Âu đưa ra các hạn chế mới và xem xét cấm hoàn toàn việc sử dụng ứng dụng này vì lo ngại ứng dụng này có thể được sử dụng để thu thập dữ liệu thay mặt cho nhà nước Trung Quốc.

Tại Hoa Kỳ, những lo ngại về an ninh quốc gia đã âm ỉ kể từ khi ByteDance trả 1 tỷ đô la cho ứng dụng phổ biến Musical.ly vào năm 2017, hợp nhất ứng dụng này với nền tảng TikTok để phục vụ nhóm người dùng trẻ tuổi ở Mỹ.

Ủy ban Đầu tư nước ngoài của Hoa Kỳ, hay Cfius, đã mở một cuộc điều tra về việc mua lại này vào năm 2019, chỉ vài tháng sau khi chính quyền Trump đưa tập đoàn viễn thông Trung Quốc Huawei vào “danh sách thực thể”, hạn chế đáng kể khả năng kinh doanh tại Hoa Kỳ, khi cho biết mạng di động 5G của Huawei gây ra mối đe dọa đối với an ninh quốc gia.

Khi ứng dụng này trở nên phổ biến vào mùa hè năm 2020, tổng thống Donald Trump khi đó tuyên bố sẽ cấm TikTok dựa trên những lo ngại rằng chính phủ Trung Quốc có thể sử dụng nền tảng này để “xây dựng hồ sơ thông tin cá nhân nhằm tống tiền và thực hiện hoạt động gián điệp của công ty”.

Các giám đốc điều hành của ByteDance được ân xá ngắn hạn vào tháng 6 năm 2021, khi Tổng thống Joe Biden thu hồi một loạt lệnh hành pháp của Trump cấm một loạt ứng dụng Trung Quốc, bao gồm cả TikTok.

Tuy nhiên, giờ đây, trong bối cảnh mối quan hệ căng thẳng giữa Trung Quốc và Mỹ, ứng dụng này đã chắc chắn bị đưa vào lại trong tầm ngắm của các nhà lập pháp ở Washington và hơn thế nữa. Tuần này, Nhà Trắng đã cho các cơ quan liên bang thời hạn 30 ngày để bảo đảm xóa TikTok khỏi các thiết bị của chính phủ. Hơn một nửa số bang của Hoa Kỳ đã ra lệnh cho các quan chức của họ làm điều tương tự.

Cơ quan hành pháp của EU và quốc hội châu Âu trước đó đã cấm ứng dụng này đối với nhân viên vào tháng 2 và Canada đã làm theo trong tuần này. TikTok gọi những hạn chế này là “sai lầm”.

Vào thứ Tư, Ủy ban đối ngoại của Hạ viện do Đảng Cộng hòa lãnh đạo đã thông qua một dự luật, nếu được cả hai viện của Quốc hội thông qua, sẽ trao cho Biden quyền cấm hoàn toàn TikTok ở Hoa Kỳ. Dự luật đã bị các đảng viên Đảng Dân chủ trong hội đồng phản đối và vẫn chưa rõ liệu nó có bao giờ đến được bàn của tổng thống hay không.

Nhưng thông điệp từ phe diều hâu chống Trung Quốc tại Quốc hội rất rõ ràng: giống như Huawei trước đó, TikTok là một mối đe dọa và phải bị ngăn chặn. Michael McCaul, chủ tịch ủy ban đối ngoại của Hạ viện, cho biết: “Bất kỳ ai tải xuống TikTok trên thiết bị của họ đều đã cung cấp cho [Đảng Cộng sản Trung Quốc] một cửa hậu để truy cập tất cả thông tin cá nhân của họ. “Đó là một quả bóng gián điệp trong điện thoại của họ”.

TikTok đang nỗ lực để môi giới một thỏa thuận với chính quyền Biden rằng, mạng xã hội này cho rằng sẽ bảo vệ dữ liệu riêng tư của người Mỹ, nhưng những lo ngại này sẽ được mổ xẻ khi giám đốc điều hành của công ty Shou Zi Chew phải đối mặt với Quốc hội Mỹ vào cuối tháng này.

Những người quen thuộc với hoạt động của TikTok nói với Financial Times rằng tương lai của TikTok phụ thuộc vào cách Shou thể hiện trước Ủy ban thương mại và năng lượng Hạ viện Mỹ vào ngày 23 tháng 3.

Các nhân viên đang sốt sắng chuẩn bị cho buổi điều trần này. Họ cho rằng Shou sẽ bị hỏi vặn không chỉ vì Đảng Cộng sản Trung Quốc có quyền truy cập vào dữ liệu người dùng, điều mà ủy ban đã nói rằng TikTok đã “cố ý cho phép”, mà còn về tác động của ứng dụng này đối với trẻ em, và liệu công ty có thể giữ an toàn cho trẻ em khỏi các tác hại trực tuyến và ngoại tuyến hay không.

“Chắc chắn có một yếu tố trong chính quyền Biden cho rằng phải làm mọi thứ, chỉ trừ việc thoái vốn hoặc lệnh cấm hoàn toàn TikTok, bất kể các biện pháp bảo vệ mà công ty chúng tôi đưa ra,” một nhân viên cấp cao của TikTok có kiến thức về đàm phán nói.

Quan hệ với Đảng

TikTok khẳng định nó tách biệt với chủ sở hữu Trung Quốc, nhưng không thể phủ nhận ByteDance có sự kiểm soát chặt chẽ đối với công ty.

Nhân viên TikTok dùng email ByteDance, sử dụng phần mềm ByteDance độc quyền và phải tuân theo “ByteStyle” — quy tắc ứng xử nội bộ của công ty. Hàng trăm kỹ sư Trung Quốc, nhà phát triển sản phẩm và nhân viên vận hành ở Thượng Hải và Bắc Kinh giúp ứng dụng này hoạt động.

ByteDance có liên kết rõ ràng với chính quyền. Chính phủ Trung Quốc có “cổ phần vàng” trong công ty chính ở Trung Quốc của ByteDance, với 1% cổ phần được nắm giữ bởi các phương tiện đầu tư do chính phủ điều hành để giành quyền kiểm soát của nhà nước đối với nội dung trên Douyin, phiên bản TikTok của Trung Quốc.

Việc chiếm cổ phần này cũng mang lại cho họ ảnh hưởng, với việc bổ nhiệm quan chức Đảng Cộng sản Wu Shugang làm một trong ba giám đốc của ByteDance. Wu trước đây đã nói rằng anh ấy muốn “chặt những cái đầu chó” của những người Trung Quốc có quan điểm tự do với các giá trị phương Tây.

Theo luật địa phương, các công ty Trung Quốc có thể bị buộc phải tiết lộ dữ liệu cho nhà nước, cũng như hạn chế chuyển dữ liệu nhạy cảm qua biên giới.

Đối với một số người trong chính quyền Biden, vụ kiện chống lại TikTok đang mở và đóng. “Tôi không sử dụng TikTok và tôi sẽ không khuyên bất kỳ ai làm như vậy vì những lo ngại này”, phó tổng chưởng lý Hoa Kỳ Lisa Monaco cho biết tại Chatham House vào tháng Hai.

“Trung Quốc đã thể hiện khá rõ ràng rằng họ đang cố gắng tạo khuôn và đưa ra việc sử dụng các chuẩn mực xung quanh các công nghệ nhằm thúc đẩy đặc quyền [và] lợi ích của họ… được chính phủ nước này thúc đẩy và hướng tới một cách tiếp cận độc đoán”.

TikTok cho biết họ chưa bao giờ cung cấp dữ liệu cho chính phủ Trung Quốc và sẽ không bao giờ làm như vậy. Nhưng vào ngày 22 tháng 12, công ty thừa nhận nhân viên ở Trung Quốc và ở Mỹ đã truy cập dữ liệu của người dùng một cách không thích hợp vào mùa hè năm 2022. Ít nhất hai phóng viên, bao gồm một nhà báo của FT, là một phần của cuộc điều tra này. Nội dung gồm dữ liệu cá nhân, bao gồm cả thông tin vị trí, đã được sử dụng để cố gắng xác định rò rỉ nội bộ từ nhân viên.

Việc theo dõi diễn ra chỉ vài tháng trước khi TikTok tuyên bố vào tháng 10 rằng họ sẽ không bao giờ “nhắm mục tiêu” vào bất kỳ thành viên nào của chính phủ Hoa Kỳ, các nhà hoạt động, nhân vật của công chúng hoặc nhà báo.

TikTok sau đó cho biết những cá nhân liên quan tới vụ việc đã rời khỏi công ty.

Dự án Texas

Kế hoạch lớn của TikTok nhằm xoa dịu mối lo ngại của các nhà lập pháp Mỹ — và đảm bảo tương lai của nó — xoay quanh nỗ lực ngăn chặn dữ liệu người dùng từ Trung Quốc.

Ở châu Âu, TikTok có kế hoạch mở ba trung tâm dữ liệu để lưu trữ dữ liệu từ hơn 150 triệu tài khoản châu Âu tại địa phương, thay vì ở Mỹ và Singapore. Hai trong số này sẽ ở Dublin, nơi nó đã đầu tư hơn 600 triệu euro vào các trang web và một phần ba vẫn chưa được hoàn thiện.

Tại Hoa Kỳ, TikTok đã chi hơn 1,5 tỷ đô la cho “Dự án Texas”, một kế hoạch tái cấu trúc công ty để bảo vệ dữ liệu người dùng thông qua quan hệ đối tác với tập đoàn phần mềm đám mây Oracle của Hoa Kỳ.

Trong những tháng tới, tất cả dữ liệu người dùng sẽ được định tuyến đến Oracle Cloud và dữ liệu người dùng mới sẽ được lưu trữ độc quyền trên máy chủ của nó. Oracle đã bắt đầu xem xét mã nguồn của TikTok, kiến trúc công nghệ làm nền tảng cho ứng dụng, để đánh giá rủi ro bảo mật. Theo các đề xuất hiện tại, các bên thứ ba, bao gồm Cfius và chính phủ Hoa Kỳ, sẽ có thẩm quyền phê duyệt đối với các phần hoạt động kinh doanh của TikTok.

TikTok US Data Security Inc đang được thành lập như một công ty con mới của TikTok được điều hành bởi một ban giám đốc độc lập, người sẽ giám sát các nhóm nhân viên về kỹ thuật, vận hành sản phẩm, niềm tin và an toàn, pháp lý, bảo mật và quyền riêng tư.

TikTok ước tính các đề xuất trên sẽ tiêu tốn tới 1 tỷ đô la một năm, bao gồm trả lương cho nhân viên, kiểm toán viên bên thứ ba và kiểm tra mã nguồn. Nó cho biết “các biện pháp của nó vượt xa những gì mà bất kỳ công ty ngang hàng nào đang làm hiện nay”.

Tuy nhiên, Hoa Kỳ hiện đang tiếp tục thỏa thuận sau nhiều năm đàm phán, theo hai nhân viên cấp cao của TikTok.

“Tất cả các chuyên gia kỹ thuật tại ủy ban Cfius đã ký kết thỏa thuận TikTok-Oracle, nhưng có một người giữ lại ở cấp độ chính trị… và kết quả là thỏa thuận đi vào bế tắc”, một trong số họ nói thêm.

Thu thập dữ liệu không phải là mối quan tâm duy nhất của các nhà lập pháp. Trên Douyin, phiên bản tiếng Trung của ứng dụng cũng thuộc sở hữu của ByteDance, trẻ em dưới 14 tuổi chủ yếu vào xem nội dung giáo dục hơn là giải trí.

“Các thuật toán xác định những gì bạn thấy trên TikTok [được] lập trình tại Bắc Kinh, do Trung Quốc làm”, Mark Warner, chủ tịch đảng Dân chủ của ủy ban tình báo Thượng viện, cho biết vào tháng Hai.

“Nếu bạn nhìn vào những gì trẻ em Trung Quốc đang thấy trên phiên bản TikTok của họ, vốn nhấn mạnh vào khoa học và kỹ thuật, so với những gì trẻ em của chúng ta và trẻ em trên khắp thế giới đang thấy, thì nó khác biệt đáng kể. Vì vậy, việc việc thu thập dữ liệu, và việc dùng nó một công cụ tuyên truyền thẳng thắn, đó là mối quan tâm lớn”.

Bùng nổ TikTok

Cho đến nay, những lo ngại về địa chính trị dường như không cản trở sự phát triển vượt bậc của TikTok ở phương Tây, với Mỹ, Anh và Châu Âu là những thị trường lớn nhất của nó.

Phần lớn thu nhập của TikTok đến từ quảng cáo, với ngày càng nhiều nhà tiếp thị chuyển từ các nền tảng truyền thống như Facebook và Instagram.

Bốn nhà quảng cáo mà FT đã nói chuyện cho biết những căng thẳng hiện tại không ảnh hưởng đến doanh thu trên nền tảng này.

“Những lo ngại về bảo mật về TikTok không có gì mới. Nếu người dùng thực sự hiểu dữ liệu mà ứng dụng thu thập từ họ, thì sẽ không ai sử dụng dữ liệu đó, nhưng sự thiếu hiểu biết cũng là điều may mắn”, Ben Foster, đối tác quản lý mảng kỹ thuật số tại công ty truyền thông The Kite Factory, cho biết.

Đối với các nhà quảng cáo, đó là nơi mọi người chú ý và người dùng trung bình ở Hoa Kỳ dành khoảng 90 phút mỗi ngày trên TikTok, được thúc đẩy bởi thuật toán đề xuất mạnh mẽ của nó.

David Balko tại công ty quảng cáo Tribal Worldwide cho biết: “Thật khó để ủng hộ việc bỏ TikTok khi cơn gió thịnh hành đang hướng người dùng đến với nền tảng này. “Sự thật mà nói, dù khán giả ở đâu, các thương hiệu cũng sẽ tập trung lại một chỗ”.

Sự phổ biến phi thường của TikTok trong giới trẻ có thể đóng vai trò như một loại lá chắn ngăn các nhà lập pháp có thể cấm nó hoàn toàn. Trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg, Gina Raimondo, bộ trưởng thương mại đang giám sát chính sách khiến Trung Quốc khó có được công nghệ nhạy cảm của Mỹ liên quan đến AI, cho rằng lệnh cấm hoàn toàn sẽ là tự sát chính trị: “Con người chính trị gia trong tôi nghĩ rằng nếu họ cấm Tiktok, họ sẽ mất vĩnh viễn mọi cử tri dưới 35 tuổi”.

Với dự luật trao cho Biden quyền làm điều đó, các đảng viên Đảng Cộng hòa tại Hạ viện rất mong muốn đảm bảo lựa chọn hạt nhân vẫn được cân nhắc. Họ sẽ hy vọng Shou mang đến cho họ nguồn thông tin mới trong lần xuất hiện của ông trước Quốc hội Mỹ vào cuối tháng này.

Nhân viên cấp cao của TikTok tin rằng tương lai của công ty đang ở thế cân bằng. Nhân viên này nói rằng chính phủ Mỹ muốn tỏ ra “cởi mở cho doanh nghiệp khi nói đến đầu tư nước ngoài”, nhưng “có những người khác mà tôi nghĩ là họ muốn có một đường lối cứng rắn hơn… Vấn đề chỉ là quan điểm nào sẽ chiếm ưu thế”.