Ở Ba Lan, sự chào đón nồng nhiệt dành cho người tị nạn Ukraine đã giảm đi

New York Times

Cù Tuấn, dịch

16-11-2022

Tóm tắt: Ba Lan đã tiếp nhận hàng triệu người tị nạn chạy trốn khỏi cuộc chiến ở Ukraine. Tuy nhiên, một nhóm thiểu số có tiếng nói đang cố gắng gây căng thẳng khi các cuộc tấn công của Nga có nguy cơ dẫn đến một đợt bùng phát người tị nạn mới.

LODZ, Ba Lan – Andrzej Kompa, một nhà sử học người Ba Lan kinh hoàng trước những lời tố cáo trước đây của chính phủ Ba Lan rằng người di cư là mối đe dọa mang mầm bệnh, đã rất ngạc nhiên khi Ba Lan mở rộng vòng tay trong năm nay, đón nhận hàng triệu người chạy trốn chiến tranh ở nước láng giềng Ukraine.

“Xã hội Ba Lan đã phản ứng với sự hào phóng chưa từng có. Thật tuyệt vời,” ông nói. “Tất cả chúng ta đều có thể cảm thấy tự hào về đất nước của mình.”

Tuy nhiên, một điều ngạc nhiên ít được hoan nghênh hơn là tin nhắn trên Facebook mà ông tìm thấy khi xem các bài đăng từ quê nhà của mình, thành phố Lodz, từ những người đang cố gắng vứt đi các vật dụng gia đình không mong muốn. Bài viết nói rằng, họ sẽ tặng một máy giặt miễn phí cho bất kỳ ai, miễn là họ “không phải là người Ukraine”.

Bị sốc trước những gì Kompa cho là sự phân biệt đối xử công khai, ông đã đăng một câu trả lời châm biếm, hỏi rằng liệu điều này có khác gì việc đặt một biển báo trên phương tiện giao thông công cộng có nội dung “chỗ này chỉ dành chỗ cho người da trắng” hay một nhà hàng nói với khách hàng rằng “Người Do Thái không được phép vào đây.”

Một cuộc tranh luận trực tuyến sôi nổi đã diễn ra sau đó. Một số người chia sẻ sự phẫn nộ với ông Kompa, trong khi những người khác hỏi tại sao nhà sử học này không tự mua máy giặt và tặng cho người Ukraine, và tại sao người Ukraine “cứ nhận được nhiều hơn chúng tôi”. Tin nhắn Facebook ban đầu và các bình luận tiếp theo sau đó đã bị xóa mất.

Ông Kompa cho biết, những tranh cãi này không phủ nhận những gì ông mô tả là “phản ứng cực kỳ tích cực” của Ba Lan đối với người Ukraine, khi gần 1,5 triệu người trong số họ đã đăng ký ở nước này với tư cách là người tị nạn và ít nhất vẫn đang sống tại đây vào thời điểm hiện tại.

Tuy nhiên, ông nói thêm, sự bùng nổ tình cảm chống Ukraine từ “một nhóm thiểu số hiếu chiến và có tiếng nói” làm nổi bật những dấu hiệu cho thấy, khi cuộc chiến ở Ukraine tiếp diễn, sự mệt mỏi và, trong một số khu vực, thậm chí là sự tức giận đang hình thành khi người Ba Lan ngày càng phải giải quyết những vấn đề của riêng mình vào thời điểm lạm phát gia tăng, hiện ở mức khoảng 18% — trong khi Ba Lan phải đối mặt với một dòng người nhập cư mới từ đất nước Ukraine đang bị chiến tranh tàn phá.

Hiện có khoảng 20.000 người đến Ba Lan mỗi ngày từ Ukraine, một con số đôi khi bằng hoặc vượt quá những người đi theo hướng ngược lại. Nhưng viễn cảnh về một mùa đông lạnh giá, khốn khổ ở Ukraine, khi không có điện hoặc nước có thể gây ra một làn sóng di cư mới, hoặc ít nhất ngăn cản những người Ukraine chạy trốn trước đó quay trở về nhà.

Ruslana Medvedeva, người đã trốn sang Ba Lan từ Kharkiv ở miền đông Ukraine khi bắt đầu chiến tranh cùng mẹ, con gái và chị dâu, cho biết, họ đã lên kế hoạch trở về Kharkiv nhưng đã từ bỏ ý định đó vào tháng này sau khi nhận được một cuộc điện thoại từ một người họ hàng vẫn ở lại Kharkiv. “Đừng quay lại. Không có điện đâu,” bà Medvedeva cho biết bà đã được thông báo như vậy.

Bà nói, một cặp vợ chồng người Ba Lan trước đó đã nuôi gia đình bà trong nhiều tháng, bắt đầu bỏ túi một khoản trợ cấp hàng ngày từ nhà nước Ba Lan, nhưng lại ngừng mua thức ăn cho họ. Giờ đây, bà Medvedeva và gia đình chuyển sang ở trong một nhà thờ ở Lodz, một thành phố ở miền trung Ba Lan, nơi đã tiếp nhận 110.000 người Ukraine và gần đây đã chứng kiến ​​​​sự gia tăng đột biến của những người Ukraine mới đến.

Sau khi giảm mạnh trong mùa hè, số người Ukraine đăng ký mã số nhận dạng Ba Lan ở Lodz đã tăng mạnh trong những tuần gần đây, tăng lên hơn 1.500 mỗi tháng từ chỉ vài chục trong tháng trước. Con số này vẫn còn ít hơn nhiều so với mức cao nhất 7.000 người vào tháng 3, nhưng đó là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy những gì bắt đầu là cứu trợ tạm thời đang trở thành một khoản chi dài hạn đối với Ba Lan.

Sức ép đối với Ba Lan là rất lớn, với 7,6 triệu người đã đến nước này qua biên giới với Ukraine kể từ khi Nga xâm lược vào tháng Hai. Hầu hết người Ukraine đã chuyển đến các quốc gia khác hoặc trở về nhà, nhưng Ba Lan vẫn phải gánh chịu gánh nặng của cuộc di cư lớn nhất châu Âu kể từ Thế chiến II.

Dòng người Ukraine di cư có số lượng lớn hơn nhiều so với cuộc khủng hoảng di cư ở châu Âu năm 2015, khi các chính phủ trên khắp lục địa phải vật lộn để đối phó với 1,2 triệu người Syria và Afghanistan chạy trốn chiến tranh và những người di cư kinh tế chạy trốn đói nghèo ở Trung Đông và châu Phi.

Thay vì từ chối giúp một tay, như chính phủ Ba Lan đã làm vào năm 2015 khi họ không tham gia vào một chương trình của Liên minh châu Âu nhằm phân bổ chỉ 160.000 người xin tị nạn trong số 28 quốc gia thành viên, Ba Lan đã khiến người Ukraine và thậm chí cả chính họ phải kinh ngạc bằng những màn thể hiện hào phóng.

Một nghiên cứu gần đây của Viện Kinh tế Ba Lan cho thấy, 77% người Ba Lan đã tham gia bằng cách này hay cách khác vào nỗ lực giúp đỡ những người Ukraine chạy trốn trong những tháng đầu của cuộc chiến.

Đến cuối năm nay, Ba Lan sẽ chi 8,3 tỷ USD cho nhà ở, y tế và các dịch vụ khác cho người Ukraine, mức cao nhất ở châu Âu.

Tuy nhiên, hầu hết các công việc nặng nhọc đều được thực hiện bởi các tình nguyện viên và chính quyền địa phương, nhiều trong số đó, giống như Lodz, được các đối thủ chính trị của đảng cầm quyền cánh hữu ở Warsaw kiểm soát, với tên Luật pháp và Công lý, một lực lượng chính trị dân túy từ lâu đã nổi tiếng với việc phản đối người di cư.

Hanna Zdanowska, thị trưởng thành phố, nói rằng, “bạn thấy người Ukraine ở khắp mọi nơi ở đây,” nhưng “không có dấu hiệu rõ ràng nào về phản ứng dữ dội cả.” Và bà nhấn mạnh rằng, “thái độ chủ yếu của mọi người là lòng tốt, sự hào phóng và cởi mở.”

Bác bỏ sự ghét bỏ người Ukraine với bài viết Facebook về chiếc máy giặt là chuyện của “những người tìm kiếm rắc rối”, bà Zdanowska than thở rằng “những nội dung được đăng trên mạng xã hội thường không phản ánh bất kỳ thực tế xã hội nào” và nói rằng, bà “không quan tâm đến những bài đăng như vậy.”

Thị trưởng này nói thêm, bất kể những lo lắng kinh tế trước mắt của họ là gì, đại đa số người Ba Lan vẫn muốn giúp đỡ vì họ hiểu rằng, “nếu người Ukraine không chiến đấu với Nga trên đất nước của họ, thì giờ đây chúng tôi có thể đang phải chiến đấu với Nga trên chính đất nước của mình”. Bà nói, việc cung cấp nơi ẩn náu an toàn cho phụ nữ và trẻ em từ Ukraine là việc “giúp đỡ trên tuyến đầu” chống lại Nga.

Ông Kompa, một nhà phê bình lâu năm về cái mà ông gọi là “kỹ thuật gây sợ hãi” của chính phủ Ba Lan chống lại người di cư từ các nước đang phát triển, cho biết, chủng tộc và tôn giáo đóng một vai trò trong sự khác biệt trong cách đối xử, nhưng yếu tố chính là “một nhóm lớn người Ba Lan hiểu rằng, Ukraine đang chiến đấu cho chính Ba Lan và cho châu Âu.”

Tuy nhiên, một số người cho rằng, tâm trạng của công chúng đang thay đổi và cảnh báo về một phản ứng dữ dội nghiêm trọng. “Khi bắt đầu chiến tranh, mọi người đều cố gắng giúp đỡ”; Oktawia Braniewicz, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Di cư thuộc Đại học Lodz, cho biết, nếu bạn không giúp đỡ, hàng xóm của bạn sẽ nghĩ bạn là người xấu. “Nhưng bây giờ mọi người đang mệt mỏi và không hiểu tại sao chúng tôi lại phải hỗ trợ Ukraine nhiều như vậy.”

Bà nói thêm, những lời phàn nàn về những người tị nạn Ukraine đang gia tăng khi họ không còn được coi là “những bà mẹ nghèo và mệt mỏi với những đứa trẻ ở nhà ga xe lửa, mà là những phụ nữ mua sắm trong cửa hàng của chúng tôi và thay chúng tôi xếp hàng trong khi con cái của họ giành chỗ của con cái chúng tôi tại trường mẫu giáo.”

Lyudmilla Ivanchenko, một y tá người Ukraine trốn sang Ba Lan khi bắt đầu chiến tranh cùng với 10 con mèo của cô, cho biết, cô hiểu tại sao một số người Ba Lan ngày càng mệt mỏi. Một phụ nữ Ba Lan và một người bạn yêu mèo ở Lodz, người đã cho cô và những con vật của cô một nơi để sống, gần đây đã yêu cầu cô ấy tìm một chỗ ở khác. “Bà ấy đã cảnh báo tôi rằng, bà ta không thể cho tôi và lũ mèo của tôi ăn mãi được,” cô Ivanchenko nói.

Dù sao tôi cũng rất biết ơn vì đã được giúp đỡ nhiều tháng, cô Ivanchenko nói thêm, “Tôi vô cùng cảm ơn bà ấy.”

Để cố gắng duy trì tình đoàn kết gắn bó chặt chẽ giữa Ukraine và Ba Lan khi Nga xâm lược, Iuliia Puzyrevska, một cư dân Ukraine lâu năm ở Lodz nói thông thạo tiếng Ba Lan, đã thành lập một nhóm có tên “Chúng ta cùng nhau hỗ trợ Ukraine”. Các sự kiện gần đây của nó bao gồm một buổi biểu diễn của trẻ em Ukraine vào Ngày Độc lập của Ba Lan, ngày 11 tháng 11, với các biểu ngữ và bài hát cảm ơn Ba Lan.

Puzyrevska nói rằng, có lẽ không thể tránh khỏi, sau tám tháng chiến tranh, một số người Ba Lan đang vật lộn với các vấn đề kinh tế của chính họ, có thể tỏ ra ít nhiệt tình hơn trong việc giúp đỡ người Ukraine, nhưng cô khẳng định rằng, cô không gặp phải dấu hiệu thù địch nào, chỉ có sự hào phóng đáng kể.

Puzyrevska đã chuyển tổ chức của mình đến các văn phòng mới, được một công ty bất động sản địa phương cung cấp một khoản tiền thuê tối thiểu, đồng thời cung cấp một không gian rộng rãi miễn phí để chứa thực phẩm và quần áo quyên góp.

Roman Barnowski, một mục sư Baptist ở Lodz, đã thực hiện 18 chuyến đi đến biên giới Ukraine kể từ tháng 2 để cung cấp thực phẩm, quần áo và các hỗ trợ khác cho dân thường chạy trốn, đồng thời biến nhà thờ của ông thành nơi trú ẩn cho người tị nạn.

Tuy nhiên, ông nói: “Sự nhiệt tình hiện đang giảm dần. Mọi người không đủ khả năng để giúp đỡ như họ có thể làm trước đây. Họ đang phải vật lộn để đáp ứng nhu cầu của bản thân nên họ không cho đi như trước nữa.”

Vị mục sư cho biết, tâm lý bài Ukraine vẫn còn hiếm, đây là một bất ngờ vì lịch sử thường xuyên đầy rắc rối của hai nước, trong đó có vụ thảm sát hàng chục nghìn người Ba Lan do những người theo chủ nghĩa dân tộc Ukraine trước và trong Thế chiến 2 thực hiện.

Những người Ba Lan theo chủ nghĩa dân tộc theo đường lối cứng rắn đã sử dụng ký ức về những vụ giết người đó để kích động thái độ thù địch với những người tị nạn nhưng đã giành được rất ít sự ủng hộ của công chúng. Ông Barnowski nói: “Có người xấu cũng như người tốt ở Ba Lan, cũng như ở mọi nơi khác.”

Ông Kompa, nhà sử học cho biết, ông đã mất một số người thân vì những người theo chủ nghĩa dân tộc Ukraine bạo lực và đưa ra một bức ảnh gia đình cũ từ những năm 1920, trong đó có hai nạn nhân, bà cố của ông và chồng của bà. “Nhưng đây chỉ là lịch sử đối với tôi,” ông nói. “Điều quan trọng hơn nhiều là giúp đỡ những người đang sống hiện tại.”