Nghiêm Huấn Từ
10-9-2020
Tiếp theo: Bài 1: Nếu lâm nạn, liệu cách ứng phó nào tối ưu? Bài 2: Chống oan sai: Khó như lên Trời! Bài 3: Vì sao Hồ Duy Hải chưa thể bị thi hành án; Bài 4: Sai trái phiên tòa giám đốc thẩm vụ Hồ Duy Hải; Bài 5 và bài 6: Chặng đường gian lao đi đến phiên giám đốc thẩm; Bài 7A: Khúc khuỷu con đường tới phiên tòa tái thẩm; Bài 7B: Đồng chí Nguyễn Hòa Bình và phiên tòa tái thẩm
***
Hoán đổi vị thế giữa bên “Buộc tội” và “Gỡ tội”
Diễn biến 12 năm vụ án Hồ Duy Hải cũng chính là diễn biến về sự tương quan nhiều mặt của cuộc đấu tranh không thỏa hiệp giữa hai bên: Bên buộc tội và bên gỡ tội, giữa phi nghĩa và chính nghĩa.
Các nút buộc tội trong Bản Cáo Trạng được thắt rất chặt chẽ (để bị cáo không thể cựa quậy), cách thắt rất bài bản, lắt léo (để luật sư gỡ nút khó lần ra), lại được canh giữ cẩn mật (để công luận khó bén mảng, khó tiếp cận); bề ngoài còn được dán dòng chữ: Không bỏ lọt tội, không để oan sai (để chinh phục niềm tin của dư luận). Qua đó, đủ thấy sự gian nan, bền bỉ biết dường nào của bên gỡ tội.
Mục tiêu ban đầu chỉ là cố gỡ tội cho một cá nhân, nhưng ròng rã 12 năm trời cuộc đấu tranh giữa ngoan cố và ngoan cường đã phơi bày ngày càng rõ sự tha hóa nhiều mặt của cả một xã hội, cả một thể chế.
1- Hành trình đi đến phiên giám đốc thẩm
a- Hàng chục năm kháng cáo để có phiên giám đốc thẩm
Ngay trong phiên tòa sơ thẩm (cuối năm 2008) luật sư Nguyễn Văn Đạt đã sớm nhận ra sự oan ức của Hồ Duy Hải, do vậy đã kháng cáo ngay sau đó. Ông càng bức xúc và càng có ấn tượng xấu khi phiên phúc thẩm vẫn y án tử hình (đầu 2009). Ông gửi nhiều đơn đề nghị mở phiên giám đốc thẩm, với hy vọng bản án phúc thẩm sẽ bị hủy để Hồ Duy Hải được xử lại. Sau đó, hành trình khiếu kiện kêu oan được chuyển sang LS Trần Hồng Phong. Dư luận bắt đầu nhận ra, đây là một vụ án bất công, hàm chứa một âm mưu khi thấy nghi can số 1 là Nguyễn Văn Nghị bỗng dưng biến đi không còn dấu vết.
Theo luật, muốn hủy bản án phúc thẩm phải có hai điều kiện:
(1) Phải có (những) chứng cứ nói lên sự vi phạm nghiêm trọng (của tư pháp Long An) trong quá trình tạo ra bản án.
(2) Phải có một cơ quan “tối cao” trong ngành Tư Pháp (tức là VKS và Tòa Án) kháng nghị bản án (do cấp dưới tạo ra).
Như vậy, điều kiện 1 do bên “gỡ tội” thực hiện (nhằm thuyết phục cấp trên của bên “buộc tội”); còn điều kiện 2 do bên “buộc tội” thực hiện – thực chất là cấp trên có đủ căn cứ để bắt lỗi một sản phẩm (tức bản án) của cấp dưới. Cơ chế này nhằm đem lại công bằng, công lý, nếu (vâng, nếu) tư pháp thật sự độc lập và nghiêm túc.
Khốn nỗi, trong vụ án này, cấp tư pháp tối cao đã chỉ đạo sát sao cấp dưới, duyệt bản án do cấp dưới trình lên; như vậy, nếu có sự vi phạm luật tố tụng, ắt hai cấp sẽ trở thành đồng phạm của nhau. Kết quả đương nhiên: Chứng cứ do luật sư thu thập ngày càng thỏa mãn điều kiện 1, nhưng những cơ quan có quyền kháng nghị vẫn khăng khăng không kháng nghị (thiếu điều kiện 2). Thời gian chờ đợi kéo dài tới 12 năm. Dẫu vậy, cuối cùng, vẫn… có phiên tòa giám đốc thẩm, khai mạc ngày 6-5-2020. Sao lạ vậy?
b- Các câu hỏi liên hoàn: Nhờ đâu có phiên tòa giám đốc thẩm?
– Nếu suy nghĩ dễ dãi, có thể trả lời phăng: Đó là nhờ ơn ông viện trưởng VKS (bất ngờ) có Văn Bản kháng nghị (2019). Đây là đồng chí viện trưởng mới (Lê Minh Trí), không phải đồng chí cũ (Nguyễn Hòa Bình). Cùng là viện trưởng VKS, tại sao một ông quyết giết bị cáo, còn ông kia lại cứu? Xin đọc tiếp.
– Câu hỏi là: Tại sao người kế nhiệm lại làm ngược với người tiền nhiệm? Để trả lời, đành phải tạm “đoán”. Phải chăng, người tiền nhiệm (Nguyễn Hòa Bình) chưa nhận ra sự oan sai của Hồ Duy Hải, vẫn tưởng Hồ Duy Hải có tội (và sau 12 năm vẫn “tưởng” như vậy). Còn người kế nhiệm sáng suốt hơn?
Nhưng… Chả phải! Đồng chí Lê Minh Trí đã biết về vụ này từ năm 2013 – khi đồng chí được đề bạt làm phó trưởng ban Nội Chính. Rồi ba năm sau, (năm 2016), đồng chí Trí trở thành viện trưởng VKS tối cao. Chính ở cương vị này, đồng chí càng có cơ hội trực tiếp tìm hiểu vụ án, qua rất nhiều đơn kêu oan của luật sư và gia đình Hồ Duy Hải.
Ngoài ra, còn có cả đơn tố giác nghi phạm Nguyễn Văn Nghị nữa. Trong các đơn này, số chứng cứ được đưa ra ngày càng nhiều và càng vững chắc. Nếu định kháng nghị bản án phúc thẩm, thì đồng chí Trí có thừa thời gian (3,5 năm) để làm sớm, không cần đợi đến tận cuối năm 2019, khi đồng chí sắp hết nhiệm kỳ.
– Đến đây, phải nói sự thật là… cả hai đồng chí (Bình và Trí) thừa biết Hồ Duy Hải bị oan. Tuy cả hai đều có quyền kháng nghị, nhưng cả hai đều không kháng nghị. Lẽ ra, đến đây phải có câu hỏi về tâm địa con người. Nhưng thôi, còn dịp khác.
– Đương nhiên, một câu hỏi tiếp: Vì sao, phải đợi đến tận cuối năm 2019, đồng chí Lê Minh Trí mới kháng nghị? Không cần suy đoán, vì nguyên nhân đã rõ. Đó là do ông chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng chính thức đề nghị VKS hãy xem xét lại vụ án này. Đáng sợ, vị chủ tịch này còn kiêm luôn tổng bí thư. Vậy, thử hỏi: liệu VKS có dám thoái thác?
Đến đây, xin mọi người nhớ lại: Trước đó, chủ tịch nước Trương Tấn Sang (không kiêm bí thư) cũng đã từng hỏi về vụ án này, nhưng cả hai cơ quan “tối cao” về pháp luật đều trả lời “đã xử đúng người, đúng tội”; đã vậy, lại còn xui chủ tịch chớ ân xá. Nhưng lần này thì khác. Một điểm khác là đồng chí Lê Minh Trí – trong 12 năm qua – không chỉ đạo tư pháp Long An trong vụ này, không xui chủ tịch nước “chớ ân xá”. Nói khác, đồng chí không phải là đồng tác giả của cái bản án tội lỗi này.
– Câu hỏi tiếp: Tại sao đức vua bỗng nhiên lại nhân từ đến vậy? Té ra, đó là do sức ép quốc tế đủ mạnh mẽ (điều này đã nói ở bài trước). Sao quốc tế biết đến cái tên “Hồ Duy Hải” để mà can thiệp đích danh? Vì cuộc đấu tranh ở trong nước mạnh tới mức… vượt khỏi biên giới. Đây mới chính là nguyên nhân của các nguyên nhân. Nó khiến chủ tịch nước phải có ý kiến, khiến VKS tối cao phải kháng nghị và khiến Tòa Án tối cao phải miễn cưỡng ra Quyết Định mở phiên tòa giám đốc thẩm.
2- Thay đổi vị thế
a- Phía buộc tội từ chỗ rất mạnh, nay teo tóp, trơ trọi
– Bốn năm đầu tiên, phía buộc tội rất đông đảo, rất mạnh, do vậy rất nhơn nhơn tự đắc… vì có thành tích phá án nhanh, tìm được thủ phạm sau hai tháng; đáp ứng sự mong đợi của dư luận. Các cơ quan tư pháp Long An rất mạnh miệng khi họp báo, khi trả lời phỏng vấn. Cấp trên cao nhất của họ là đồng chí Trương Hòa Bình, chánh tòa tối cao và tại vị tới hai nhiệm kỳ (từ 2008 tới 2016), rồi vào Bộ Chính trị làm phó thủ tướng thường trực, phụ trách Nội Chính, kiêm phó trưởng ban Cải cách tư pháp. Rất dễ hình dung chiếc ô này lớn cỡ nào.
Một cấp trên khác là đồng chí Nguyễn Hòa Bình từ năm 2011 tới nay lần lượt đứng đầu cả VKS lẫn Tòa án tối cao; đồng thời vào được ban bí thư. Hai vị này góp công rất lớn trong chỉ đạo, kiểm tra, phê duyệt và che chở cho cấp dưới ở Long An. Vai trò quyết định của hai vị (nói theo ngôn ngữ dân sự) là sử dụng quyền lực để bác bỏ mọi đề nghị xem xét lại bản án tử hình Hồ Duy Hải…
Cho tới khi có một nhân vật “không dính dáng tới bản án này” thay cương vị của một trong hai vị nói trên, đứng đầu VKS và kháng nghị cái bản án phi pháp nói trên. Từ đó, bên buộc tội chỉ còn một nhân vật quyền lực – nhưng cũng sắp hết nhiệm ký – trơ trọi bảo vệ nó. Dư luận nghiêng hẳn về phía chính nghĩa. Những đồng chí “nhúng chàm” ở tư pháp Long An bắt đầu lo bản thân sẽ trở thành bị cáo, bắt đầu tìm cách tự che đỡ mà rất ít hy vọng cấp trên sẽ cứu được mình.
b- Thành công và thất bại?
– Bị chặn lại tới 12 năm, một tin làm nức lòng bên gỡ tội và dư luận cả nước: Phiên tòa giám đốc thẩm sẽ mở trong thời gian tới. Đây là phiên tòa đem cái bản án tử hình oan ra xét xử. Ngược lại, đồng chí Nguyễn Hòa Bình không thể hoan hỉ về cái việc miễn cưỡng phải làm này. Đồng chí thấy rõ, đây là một thất bại của chính mình. Các đồng chí tư pháp Long An tự thấy phải chuẩn bị lập luận để đối chất tại tòa, đặng tự gỡ tội.
– Vụ này, đã qua hai phiên tòa nhưng rất hạn chế thông tin, còn đây là phiên tòa được xử giữa thủ đô, được báo chí theo sát sao từng diễn biến nhỏ, đưa tin rất nhanh, đồng thời kèm bình luận theo nhiều chiều. Số người theo dõi vụ án – Google cho biết – cao bất ngờ.
Ngay khi Hội Đồng xét xử chưa có Quyết Định cuối cùng, nhiều người đã ngao ngán, vì thấy đây là phiên tòa không có tranh tụng và không thực hiện nguyên tắc suy đoán vô tội. Buổi cuối cùng, mới thật là hài kịch: Bốn câu hỏi soạn sẵn từ trước (để lấy biểu quyết tại tòa) không khác gì bản án bỏ túi mà tác giả 4 câu hỏi lại chính là những người biểu quyết. Ngay sau khi biểu quyết và trước khi bế mạc phiên tòa, một Quyết Định dài tới 20 trang “bác bỏ kháng nghị của VKS” đã được công bố. Thì ra, nó được soạn sẵn từ trước. Hài kịch này mới thật lớn, nhưng lương tri xã hội không cười nổi.
– Bằng cách thiếu chính đáng và phạm luật này, bên buộc tội đã thành công bác bỏ “từng điểm một” bản kháng nghị 10 trang của VKS với tỷ lệ phiếu thuận 17/17. Nhưng có thật đây là thắng lợi? Để còn xem.
c- Phản ứng lập tức
– Tức thời, có hàng trăm bài báo nêu ra những sai phạm của phiên tòa, trước hết là sai phạm của đồng chí Nguyễn Hòa Bình đã từng 3 lần khẳng định Hồ Duy Hải đáng chết, nay đồng chí lại chủ tọa phiên tòa (sai quy định) thử hỏi làm sao nạn nhân thoát chết? Có những bài gay gắt tới mức coi phiên tòa này có tác dụng khai tử nền tư pháp Việt nam. Ví dụ: Bác kháng nghị án tử hình Hồ Duy Hải là khai tử Pháp chế xã hội chủ nghĩa hoặc “Nếu không hủy bản án Giám đốc thẩm Hồ Duy Hải, uy tín của nền tư pháp Việt nam sẽ bị sụp đổ”. Đến nay, hỏi Google bằng hai cụm từ “hồ duy hải” và “giám đốc thẩm” nó tuôn ra trong nháy mắt tới gần 500.000 kết quả.
– Tức thời, sự phẫn nộ của dư luận bốc cao, thể hiện trên các trang cá nhân với hàng ngàn, hoặc hàng chục ngàn like. Khi đại biểu Quốc hội tiếp xúc cử tri, rất nhiều ý kiến chất vấn về phiên tòa này.
– Tức thời, đồng chí Nguyễn Hòa Bình vội điều trần trước quốc hội, với thời gian dài hơn quy định, nhưng Quốc hội vẫn tranh luận tại phiên họp toàn thể, Có ý kiến nói uy tín của nền Tư Pháp VN xuống thấp chưa từng thấy. Quốc Hội đi đến quyết định giao cho cơ quan chuyên môn tìm hiểu và báo cáo… Ủy ban Tư Pháp lập tức triệu tập phiên họp toàn thể, đa số ủy viên đã đề nghị xem xét lại kết quả của phiên tòa giám đốc thẩm…
– Tức thời, nhiều chứng cứ vô tội của Hồ Duy Hải (bị tư pháp Long An giấu nhẹm) nay rò rỉ tới tay luật sư (do lương tâm, hay do muốn lập công chuộc tội?). Đó là những bản khai của nhân chứng (bút lục) và những ảnh chụp hiện trường, nhưng đã bị cơ quan tư pháp Long An loại bỏ khỏi hồ sơ vụ án. Đây là bằng chứng không thể chối cãi về tội vi phạm luật tố tụng hình sự.
– Và không muộn, với những chứng cứ mới này, luật sư có ngay Đơn minh oan cho Hồ Duy Hải đồng thời tố cáo tội “làm sai lệch hồ sơ vụ án” gửi tới chủ tịch nước, quốc hội, ủy ban tư pháp QH và các cơ quan tư pháp tối cao từ ngày 03-7-2020. Chắc chắn nó đã đến tay đồng chí Nguyễn Hòa Bình.
– Quan trọng nhất là phản ứng rất sớm, rất công khai của VKS tối cao – là nơi kháng nghị bản án. Điều này đã nói ở trên. Khi tiếp xúc cử tri, đồng chí viện trưởng VKS Lê Minh Trí – với tư cách đại biểu quốc hội – đã nói: Kháng nghị vụ Hồ Duy Hải chắc chắn không sai và ông khẳng định 3 điều: 1) Kháng nghị của VKS là Đúng pháp luật, để bác bỏ ý kiến (của Hội Đồng xét xử giám đốc thẩm) cho rằng một khi chủ tịch nước đã không ân xá thì không cơ quan nào có quyền kháng nghị nữa. 2) Có căn cứ – tức là sẽ kiến nghị tiếp để làm rõ sự thật, và 3) Cần thiết – vì đây là việc phải làm để công lý được sáng tỏ.
Tin này được đưa rất rộng rãi, có thể đưa nhiều ví dụ. Chỉ nêu một dẫn chứng (trích nguyên văn):
“Trước đó, ngày 15/5, Viện trưởng Lê Minh Trí đã gửi báo cáo đến đến Tổng Bí thư, Chủ tịch nước và Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nêu quan điểm của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao về vụ án Hồ Duy Hải, khẳng định kháng nghị giám đốc thẩm của mình về vụ án Hồ Duy Hải ở Long An là có căn cứ và cần thiết.
Ông Trí nhận định vụ án này có nhiều vi phạm nghiêm trọng trong thủ tục tố tụng, đặc biệt là bỏ ngoài hồ sơ nhiều tài liệu quan trọng như lời khai ban đầu bị cáo không nhận tội, lời khai nhân chứng, tài liệu thu giữ dấu vân tay và kết quả truy nguyên cá biệt dấu vân tay, cần huỷ án để bổ sung các tài liệu này vào hồ sơ.
Ông Trí khẳng định quy định hiện hành không có bất cứ điều khoản nào hạn chế quyền kháng nghị giám đốc thẩm của Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao. Kể cả trường hợp quyết định bác đơn xin ân giảm án tử hình của Chủ tịch nước với Hồ Duy Hải đang có hiệu lực, thì kháng nghị của Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao theo hướng có lợi cho Hồ Duy Hải vẫn có thể thực hiện bất cứ lúc nào.
Sau 4 trang phân tích những sai sót của vụ án và sự cần thiết kháng nghị, ông Trí viết: “Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao khẳng định quyết định kháng nghị ngày 22/11/2019 là có căn cứ, đúng pháp luật, đúng thẩm quyền và cần thiết, vì vụ án có nhiều thiếu sót, vi phạm đặc biệt nghiêm trọng. Viện trưởng Lê Minh Trí thấy không an tâm nên kháng nghị huỷ án, yêu cầu cơ quan chức năng điều tra lại vụ án để khẳng định một lần nữa Hồ Duy Hải có tội hay không.
Việc làm này là thể hiện sự thận trọng, khách quan, tôn trọng và bảo vệ quyền con người, đồng thời củng cố lòng tin của người dân và xã hội với nền tư pháp Việt Nam. Do đó, Viện trưởng Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao vẫn giữ nguyên quan điểm kháng nghị và sẽ kiến nghị Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao xem xét lại quyết định giám đốc thẩm theo thủ tục đặc biệt quy định tại điều 404 Bộ luật Tố tụng hình sự“.
Luật sư Trần Hồng Phong cho rằng Không loại trừ cạnh tranh chính trị trong vụ này. Nếu đúng, đây là cạnh tranh cá nhân hay nhóm? Để rồi xem.
